موسیقی و رقص در مصر باستان

اولین فرهنگ عظیمی که کل جامعه خود را با جادوی موسیقی و رقص درآمیخت، مصر باستان بود. مصریان باستان از زندگی به تمامی استفاده می‌کردند و در مصر باستان جشنی برگزار نمی‌شد، مگر اینکه در آن موسیقی و رقص وجود داشت. در مهمانیها خوانندگان و رقصنده‌ها، هم‌نوا با صدای چنگ، عود، طبل، فلوت، دایره‌زنگی، قاشقک و سنج برنامه اجرا می‌کردند. در جشنواره‌ها، جمعیت کف می‌زدند و می‌خواندند و با ریتم ارکسترهای مصری هم‌نوایی می‌کردند، درحالی‌که رقصنده‌ها با حرکات حیرت‌انگیزی با آنها همراهی می‌کردند.
اغلب مصریان باستان بی‌دین بودند و زندگی روحانی آنها منحصر به اجرای موسیقی و رقص بود. این جنبه مهم زندگی روزمره مصریها به دوران قبل از تشکیل سلسله‌ها برمی‌گردد. معماری و وسایل سفالی باقیمانده از آن دوران نشان می‌دهد که موسیقی در مصر، حتی در دوره‌های بسیار کهن، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. این اهمیت از تعداد فراوان سازهای دوران کهن مصر باستان که در موزه‌های مختلف دنیا وجود دارد نیز مشهود است.
در بسیاری از صحنه‌های ضیافتهایی که در آرامگاههای مصر باستان بر دیوارها تصویر شده‌اند، غیردینی بودن مهمانیها به‌خوبی مشاهده می‌شود. این تصاویر بیش از آنکه وقایع حقیقی را نشان دهند، نشانه‌ای از آرمانها و ایده‌آلهای مصریان باستان هستند. اجزای اصلی این صحنه‌ها در طول تاریخ، در مصر تغییر چندانی نکرده و تا دوران پادشاهی نوین همچنان به همان شکل باقی مانده است.
در حدود قرن هیجدهم، تغییری بنیادین در کاراکتر در ترانه‌خوانی و رقص و مفهوم و حس کلی که از این صحنه‌ها درک می‌شود، به وجود آمد. در این دوره، حس اروتیک در این هنرها به شکلی بارز جلوه می‌کند. گلهای نیلوفر آبی، مهر گیاه، کلاه‌گیسها و میوه‌های کاج و همچنین زنان و مردانی که لباسهای بدن‌نما به تن دارند و حرکات و اطوارهای اغراق‌آمیز، این حس را در بیننده ایجاد می‌کنند. موسیقی، عشق و حساسیت در بیشتر تمدنها سینه به سینه منتقل می‌شود و این مسأله در دوران باستان هم مثل دنیای معاصر و در زمینه‌های مختلف دیده می‌شود. موسیقی در کلیت خود، جزء عمده‌ای از زندگی و بخش مهمی از زندگی روحانی و غیرروحانی بشر است.
احتمالاً بهترین نشانه لذت‌جویی مصریان باستان و ارزش موسیقی و رقص در تمدن مصر، نوعی پاپیروس کنایه‌آمیز است که در آن یک قاطر را در حال نواختن هارپ، شیر را در حال نواختن چنگ، تمساح را در حال نواختن عود و یک میمون را در حال نواختن دونی نشان می‌دهد.
● رقص در مصر باستان
رقص فقط یک گذران لذت‌بخش در مصر باستان نبود. از روزگاران بسیار کهن تصاویری از زنانی که احتمالاً الهه یا راهبه هستند، به دست آمده است که آنها را در حال رقصیدن با دستهای کشیده رو به بالا نشان می‌دهد. در این دوران رقص بی‌تردید جزء مهمی از آیینهای مذهبی و اعیاد در مصر باستان بوده است.
مردم عادی بسیار در معرض موسیقی قرار می‌گرفتند. برده‌ها با ترانه‌ها و سازهای کوبه‌ای، با حرکات ریتمیک به صورتی موزون کار می‌کردند و افرادی در خیابانها می‌رقصیدند و رهگذرها را سرگرم می‌کردند. در زندگی عادی و روزمره، موسیقی‌دانها و رقصنده‌ها بخش مهم و منسجمی از ضیافتها و جشنها بودند. گروههای رقصنده همیشه اجیر می‌شدند تا در مهمانیها، اقامتگاهها و معابدی که در آنها مراسم مذهبی اجرا می‌شد، برقصند. برخی از زنان حرمسراها هم ناچار بودند موسیقی و رقص را یاد بگیرند، اما هیچ مصری اصیل زاده‌ای در معرض عام نمی‌رقصید. اشراف و بزرگان، خدمتکارها یا بردگانی را اجیر می‌کردند تا در ضیافتهایشان، مهمانان آنها را سرگرم کنند. الیزابت آرتمیس مورات(۱)، استاد حرکات موزون، رقصهای مصر باستان را به شش دسته تقسیم می‌کند:
▪ رقصهای مذهبی
▪ رقصهای غیرمذهبی و جشنواره‌ای
▪ رقصهای ضیافتی
▪ رقصهای حرمسراها
▪ رقصهای مبارزه‌ای
▪ رقصهای خیابانی
در مصر باستان رقصهای آیینی ویژه‌ای وجود داشت که برای موفقیت آیینهای دینی و مراسم تدفین، جنبه حیاتی داشت. این موضوع، به‌ویژه در مورد رقصنده‌های مو(۲) واقعیت داشت. آنها کسانی بودند که دامن مردانه می‌پوشیدند و تاجهای نیی بر سر می‌گذاشتند و در کنار تشییع‌کنندگان تابوت، برنامه اجرا می‌کردند.
با پیدایش آیین دینی واسیر(۳) (در یونان اوسیریس(۴))، رقص عنصری حیاتی در جشنواره‌هایی شد که برای او و آست(۵) (در یونان ایسیس(۶))، خواهر ـ همسرش برگزار می‌شد. این جشنواره‌ها در تمام طول سال ادامه داشت. رقص در جشنواره‌هایی هم که متعلق به آپیس(۷) بود، اهمیت داشت.
رقص از موسیقی تفکیک‌ناپذیر بود و بنابراین در تمام نقاشیهای مقابر فراعنه و معابد، رقصنده‌ها همراه با گروه نوازندگان دیده می‌شوند و یا خودشان قاشقک می‌زنند تا ریتم را حفظ کنند. بین رقص و کاری که امروز به‌عنوان آکروبات مطرح است، تفاوت زیادی وجود نداشت. بسیاری از رقصنده‌هایی که در نقاشیهای معابد و مقابر تصویر شده‌اند، حرکات ورزشی ازجمله پشتک‌وارو و امثال آنها را انجام می‌دادند.
حرکات رقصنده‌های مصری نامهایی چون «هدایت یک حیوان»، «به دست آوردن طلا» و «گرفتن پیروزمندانه قایق» را به خود گرفته بود.
در این نقاشیها هرگز رقصیدن زنان و مردان را با هم نمی‌بینیم، بلکه زنها به‌صورت زوج می‌رقصیدند.

۱. Elizabeth Artemis Mourat
۲. Muu – Dancers
۳. Wasir
۴. Osiris
۵. Aset
۶. Isis
۷. Apis
عماد توحیدی

منبع : سورۀ مهر