وضعیت فعالیت روزمره زندگی سالمندان

● مقدمه:
با افـزایش امید به زندگـی ایجاد نگـرش بر كیفیت و شیوه زندگی، جمعیت سالمندان كشور در حال افزایش مـی باشد. طبق سرشماری سال ۱۳۷۹ حـدود ۸/۷ درصـد كل جمـعیت ایران را سالمندان تشكیل می دهند در حال حاضر ۴ میلیون و پانصـد هزار سالمنـد بالای ۶۰ سال در جامعه زندگی مـی كنند كه تا ۱۷ سـال آینـده دو برابر خواهند شد (۱). اتخاذ سیاست هـای مناسب در جهت ارتقاء وضعیت جسمی، روحی و اجتماعی سالـمندان از اهمیت والایی برخوردار است. با اینكه از نظر فرهنگی مردم ایران مایلند كه خود، با سالمندان خانواده زندگی كرده و به شكلی از آنان مراقبت نمایند. ولی به علل مختلف بعضی سالـمندان ناچار به زندگـی در مراكز نگهـداری
دوژتی و خصوصی شده و نیازمند دریافت مراقبت و یا خدمات برای زندگی روزمره می گردند. توجه به وضعیت زندگی و فعالیت فیزیكـی سالمندان یكی از موضوعـات مهم بهداشتی است زیرا اگر امروز به فكر آنان نباشیم، فردا دیر است (۲). در زمینه بهداشت و تغذیه سالمندان تحقیقات علمی نشـان داده است كه حفـظ تندرستـی سالمنـدان
امری امكان پذیر است و ضرورتاً نباید سالمندی همـراه با بیمـاری باشد (۳). پژوهشـی در شهـر اصفهان نشان داد كه نیازهـای مربوط به وسـایل كمك حركتی یكی از نیازهای خدماتی بهداشتی سالمندان است (۴)، از طرفی با اینكه ۹۱ درصد سالمندان از اهمیت ورزش در سلامتی و ۵۸ درصد از راه هـای پیشگیری از پوكی استخـوان آگاهـی دارنـد (۵) ولی مطالـعه ای دیگر نشان داد كه ۲۶ درصد خانم هـای ۶۰-۵۵ ساله استئوپورتیـك و ۳۹ درصد آنان استئوپنیك بوده اند (۶). حركت و فعالیت سالمندان برای حفظ سلامتی آنان ضروری اسـت. فعـالیت فیزیكـی و انتقـال وزن بـدن به استخوان ها موجب سلامت سیستم استخوانـی و پیشگیری از استئوپروز و شكستگی مـی شود. به خصوص در زنان سـالمند، كمبود استـروژن كه نقش اساسـی در حفظ تراكم استخـوان دارد این فرآیند را تشدید مـی نماید و بدیهی است كه بـا سالمندی خطرات بی حركتی افزایش یابد، فعالیت اعتمـاد به نفس را در سالـمندان تقویت نموده و آنان را از سكون و بی ثمری و احساس بی اهمیت بودن دور مـی سازد. برای حفظ سلامتی، توصیه می شود كه انجام فعالیت در سالـمندان تشویق و تقویت گردد. زیرا یكی از مؤثرترین روش هـای پیشگیری از اختـلالات دوران سالمندی فعالیت بدنـی است (۷). فعـالیت بدنـی مـی تواند كمك شایان به درمان و برخی از اختلالات فكری مثل افسردگی نماید و فعالیت منظم در سنین بالا نیز به كاهـش درد و ناتوانـی مرتبط با بیماری هـای آرتریت و استئـوپروز كمك می كند (۸). كاهش و به تأخیر انداختن ناتوانـی مربوط به سالمندی یك مسـأله عمده در بهـداشت عمومـی است و فعالیت بدنی می تواند نقش مهمی در ایجاد و حفظ سلامت در تمام سنین را داشته باشد (۹). گذراندن دوره سالمندی در خانه سالـمندان نیازمند حفظ
فعالیت روزمره و تضمین بعضی از مسئولیت های مـراقبت از خـود است فعـالیت سالـمند، بـرای حركت و خود استقلالـی به حفظ سـلامت وی كمك می كند ولی عدم فعـالیت می تواند نیاز او را به مـراقبت دهنـده و وسایل كمكی، حركتـی افزایش دهد هنگامی مـی توان به زوایای خطیـر محدودیت حركتی سالمندان پی برد، كه وضعیت فعالیت حركتی آنان بررسی شود.
توجه به وضعیت محدوده حركتـی، فعالیت،
نیاز به كمك فردی یا وسایل كمكی، مكانیكی و نیازهـای خدمات بهداشتـی و مراقبتی مـی تواند ملاكـی برای پیش بینـی و برنامه ریزی خدمات بهداشتـی، مراقبتی باشد، تا به بهینه سازی محیط زندگی و وضعیت بهداشتی سالمندان كمك نموده و بتواند گامی در جهت ارتقاء سلامت آنان باشد. این مطالعه با هدف تعیین وضعیت فعالیت روزمره زندگی سالمندان ساكن در سرای سالمندان صادقیه اصفهان و ارتباط آن با برخی عوامل فردی انجام شد.
● مواد و روش ها:
این پژوهش یك مطالعه توصیفی مقطعی است. جامعـه پژوهـش را سالـمندان سرای سالمنـدان صـادقیه اصفهـان تشكیـل مـی دادند كـه از بیـن سالـمندان ۱۲۵ نفر نمونه به طور تصادفـی ساده انتخـاب شد. معیـار پذیـرش واحدهـای مـورد پژوهش سن بالای ۶۵ و سكونت دائم و یا موقت در سـرای سالـمندان بـود. معیـار خـروج عـدم همكاری سالمند در پاسخگویی به سئوالات بود.
ابزار گـرد آوری اطلاعـات پرسشنامه ای سه قسمتی شامل مشخصات دموگرافیك، چك لیست بارتل و سئوالاتی در مورد نگرش سالمند نسبت به سلامتـی و وجود بیمـاری های محـدود كننده حركت بود. چك لیست استاندارد اندكس بارتل (Barthel index) لیستی از ۱۰ فعالیت روزانه از جمله غذا خوردن، حمـام كردن، نظـافت فردی، لباس پوشیـدن، اجابت مزاج، نحـوه استفـاده از
توالت، پله، خروج از تخت و قدم زدن را مطرح نمود كه با مصـاحبه و مشاهده توانائـی حركتی سالمند مورد بررسی قرار می گرفت (۹). به طور همزمـان مشخصـات فـردی بررسـی و نگـرش
سالمند نسبت به سلامتـی خود با یك سئوال باز پرسیده می شد. داده های پژوهش از نوع كیفی و كمی بوده و برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS و آمار توصیفی و آزمون T وANOVA و آزمـون همبستگـی پیرسون مورد استفـاده قرار گرفت.
● نتایج:
نتـایج حاصـل از این پژوهـش نشـان داد كه میانگین سنی و انحراف معیار نمونه ۶/۵±۸۷/۷۰ سال بوده است اكثریت سالمندان زن و بی سواد بوده اند. براسـاس نمره شاخص بارتـل ۲ درصد سالـمندان فعالیت در حد متوسـط (۱۰۰-۹۱) و ۹۸ درصد فعالیت ضعیف (۹۰-۰) و هیچ سالمندی وضعیت فعالیتـی خوب نداشتـه است. اكثـریت
سالمندان وضعیت سلامتی خود را از دیدگاه خود متوسط تا ضعیف بیان نموده اند. نود و چهار درصد سالمندان در این مركز اقامت دائـم و ۵۱ درصد آنان به مدت یك تا دو سال در سرای سالمندان اقامـت داشته انـد و ۶۰ درصـد سالمنـدان دارای بیمـاری محدود كننـده حركتـی بودند. اكـثریت سالمندان ساكن سرای سالمندان صادقیه اصفهان فعالیت فیزیكی در حد ضعیف داشته اند. میانگین نمره شاخص بارتل در مردان ۶۳/۹±۱۷/۸۴ و در زنان سالـمند ۴/۱۲±۲/۶۸ بود كه از نظر آمـاری تفاوت معنی داری داشت (۰۲/۰=P و۸/۲=T).
میانگین و انحراف معیار نمره شاخص بارتل در سالمندان با اقامت دائم ۱۷/۱۶±۲۳/۶۳ و در سالمندان با اقامت موقت ۲۴/۱۱±۸۱ بوده است. كه از نظر آماری تفاوت معنی داری بین دو گروه وجـود داشـت (۰۰/۰=P و۴/۴=T). میـانگین و انحـراف معیار شاخص بارتل در سالمندان بیمار ۴۷/۱۳±۶۱ و در غیر بیماران ۱/۷±۸۵ بوده است. آزمون آماری T بین داشتن بیماری محدود كننده و فعـالیت روزانه ارتبـاط معنـی داری نشان داد
(۰۰۱/۰=P و۲/۴=T) میانگـین و انحراف معیـار سالمندان با اقامت كمتر از یك سال ۶۳/۱۵±۸۳ و بین یك تا دو سال ۱۹/۹±۷۶ و دو تا پنج سال ۲/۱۳±۱۷/۶۸ و بیشتر از پنـج سال۱/۱۷±۱۴/۶۴بود، آزمون ANOVA ۷۹/۳=f و ۰۵/۰=P ارتباط معنی داری را بین مدت اقامت و فعالیت روزمره زندگـی سالمندان نشان داد. میانگین و انحـراف معیار شاخص بارتل در سالمندان با نگرش خیلی ضعیف به سلامت ۴۲/۱۰±۶۳، ضعیف به سلامت ۴۳/۱۲±۶۸، متوسط ۲۵/۱۲±۷۹ و خوب ۷۵/۹± ۸۳ نمره بود. آزمون ANOVA (۰۳/۰=P و ۱۵/۴=F)
ارتباط معنـی داری را بین نگرش به سلامـت و فعالیت روزمره زندگی سالـمندان نشان داد. بین سن سالـمندان و فعالیت روزمره زندگـی ارتباط مستقیـم مثبـت بـا ۰۵۹/۰=r و ۰۵/۰P< وجـود داشت.● بحث:
به طور كلی نتایج پژوهش نشان داد كه اكثریت سالمندان وضعیت فعالیت روزمره زندگی خوبی نداشته اند. در این سالمندان فعالیت های مرتبط با حركت از جمله استفاده از پله، توانایی خروج از تخت، استفاده از صندلی و انتقال به تخت، حمام كـردن و نظافـت فردی در بسیاری از سالـمندان بستری در سرای سالمندان محدود بوده است.
متخصصـین فعالیت روزمره زندگی براساس شاخص بارتل را به ۳ گروه تقسیم می نمایند كه سطح اول یا خوب كسانی كه نمره ۱۰۰ دریافت می نمایند و به طور مستقل قادربه فعالیت هستند، سطح دوم متوسط كسانی كه نمره ۹۹-۹۱ دریافت نموده اند و تا حدودی نیاز به كمك برای فعالیت زندگی دارند و سطـح سوم یا ضعیف كسانی كه نمره ۹۰-۰ دریافت نموده اند و اكثراً نیاز به كمك مراقبت كننده خواهند داشت (۹). بنابراین به نظر مـی رسد كـه اكـثریت سالـمندان ساكـن سـرای سالمندان صادقیه نیازمند كمك برای انجام فعالیت روزمره هستند در ژاپن سالـمندان ساكن منـازل در سنین بالای ۶۵ سال اكثراً در وضعیت خوب فعالیت روزمره بوده اند (۱۰).
در حالی كه مطالعه ای در سنـگاپور نشـان داد كه ۱۷ درصد سالـمندان جامعه حداقـل در یكی از عملكـردهای فعالیت روزمـره وابستگـی داشتـه و بـی اختیـاری ادرار مهمترین مشكل موجـود در شاخص بارتل بوده است و ۴/۱۰ درصد سالمندان حداقل به یك نوع وسیله كمكی برای فعالیت روزمره وابسته بوده- اند (۱۱). در مطالـعه ای در اسپـانیا كه در ناحیـه شهری انجام گرفت فعالیت های مرتبط با حركت مانند استفاده از پله، خروج از تخت و انتقـال به صندلی با وضعیت سلامت ارتباط داشته و كسانی كه نمره خوب و متوسطی از شاخص بارتل كسب نموده بودند و قادر به رفتن به جامعه و استفـاده از ماشین خود بودند از وضعیت سلامت بهتری برخوردار بودند (۱۲).
مطالـعه ای در فرانسه نیز نشـان داده است كه براساس شاخص سنجش سلامتی میزان وابستگی سالـمندان جامعه بین ۷/۹ تا ۹/۷۱ متفاوت بوده است (۱۳) و در نمره شـاخص بارتل سالـمندان معلول نیازمند مراقبت های طولانی مدت با نمره كیفیت زندگی آنان ارتباط معنی داری داشته است. بنابراین برای ارتقاء كیفیت زندگی سالمندان ساكن مراكـز سالمنـدی لازم اسـت وضعـیت فعالـیت روزمره زندگی آنان را بهبود بخشید (۱۴). مطالعه- ای در ژاپن نیز نشان داده است كه نمره شاخص بارتل در سالمندان بیمار با میزان فراوانی ویزیت پرستاران، توانایی ارتباط، نوع بیماری و سن ارتباط داشته است و رابطه خطـی معنی داری بین نمـره شاخص بارتل و توانایی های انتقال بیمار به دست آمده است (۱۵).
بنابراین لازم است سطح عملكرد سالمندان به طور مرتب مورد بررسی قرار گیرد تا برای تصمیم گیری و مداخـلات لازم پرستاری و درمان بتوان تصمیم مناسب را اتخـاذ نمود. افراد مسن تا سر حد امكان باید فعال بمانند زیرا با كم شدن سطح فعالیت احساس خشنودی، رضایت و شادی شخـص پیر رو به كاهش مـی گذارد و از این رو آنها باید فعالیت های جدیدی را كه توان انجامشان را دارند جایگزین فعالیت های قبلی كه مجبورند از آنها دست بكشند بنمایند. به طور كلی فعالیت سالمندان مـی تواند از بروز بیماری هـا و معلولیت ها و ناتوانی ها، بی حركتـی و همـچنین انزوای سالمندان جلوگیری نماید. طبق یافته های بدست آمده ۸۳ درصد سالمندان نگرش ضعیف نسبت به سـلامت خود دارنـد ناتوانـی فیزیكـی مـی تواند عامل مهمی از سـلامت فرد محسـوب شود و یكی از مؤثرترین روش های پیشگیری از اختلالات جسمی دوران سالمندی فعالیت فیزیكی است (۱۶).
در دنیای امروز سالـمندان در هر كشوری كه باشند تغییرات مشابهی را تجربه خواهند كرد. كه این تغـییرات شامل كاهش توانایی جسمی تغییر در بدن و ایجاد احساس تنهایی در سالمند می شود. كه از همه مهمتـر اقامت در خانه هـای سالمندان می باشد همه این عوامل می تواند كیفیت زندگی سالـمندان را تحت تأثیر قرار دهد (۱۷). ارتبـاط بین مدت اقامت سالمندان در مراكز نگهداری و میزان فعالیت در تحقیقات دیگران نیز تأیید شده است به طوری كه در مطالعه ای فعالیت سالمندانی كه در سرای سالمندان زندگی مـی كرده اند كمتر از ساكن در خانه بوده است (۱۸). به هر حال با توجه به اینكه اكـثریت ساكنین سرای سالـمندان دارای بیماری محدود كننده بوده اند توجه به این نكته و برنامه ریزی در جهت پیشگیری از پیشرفت معلولیت حائز اهمیت می باشد.
وضعیت فعالـیت محدود سالـمندان به همراه حجم زیادی از نیازهـای مراقبتی برآورده نشده، نیـاز به تـدارك برنامه هـای آموزشـی را مطـرح می نماید.
لذا دست اندركاران حرفه های مراقبت سلامتی كه به طور واقعی یا بالقوه به این جامعه خدمت مـی نمایند لازم است در برآورده نمودن این نیاز و ایجاد تسهیلاتی برای افزایش وضعیت فعالیتی اقدام نمایند. برنامه براساس نتایج پژوهش حاضر می توان با به تصویر كشاندن و عینی كردن نیازهای جسمی سالمندان و شناسایی نقاط ضعف و قـوت ارائه برنامه هـای آموزشی برای پرسنـل پرستـاری و توان بخشـی و مراقبـان مددجویـان سالـمند در جهت ارتقای سلامتی مؤثر و كارآمد خواهـد بود و مـی تواند جهت ارائه مراقـبت با كـیفیت بیشتر جهت توانمند سازی سالـمندان در همه جنبه هـای جسمی و اجتماعی به كار گرفته شـود. پیشنهـاد مـی شود جهت ارتقـاء سـلامت سالمندان نیروی انسانی لازم تأمین و امكانات و تجهیزات توان بخشی وسایل كمكـی حركتی در اختیـار سازمان هـای رسمی و سـرای سالـمندان قرار گیرد.
نیازهای رو به رشد جمعیت سالخورده مستلزم سیاستگزارهای بیشتر خصوصاً در زمینه مراقبت و درمـان و ترویج شیوه زندگـی سالم و محیـط حمایتـی می باشد. برنامه ریـزان باید استقـلال و توانمنـد سازی سالـمندان را در همه جنبه هـای اجتماعـی بهبود بخشند و توانایی و ناتوانی های آنان مد نظر قرار بگیرند. بنابراین پیشنهاد می شود تأمین نیروی انسانی و گذراندن دوره كوتاه مدت جهت مراقبت از سالمندان در نظر گرفته شود.
امكانات و تجهیزات توانبخشی در اختیار سازمان های رسمی و غیر رسمی سالمندان قرار گیرد و مطالعات مداخله ای برای ارتقاء وضعیت فعالیت سالمندان انجام گیرد.

لیلی عالیپور ،
عضو هیأت علمی (مربی) گروه بهداشت، دانشكده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشكی اصفهان.
E-mail: [e-mail]
زینب صفری ، اعظم دوازده امامی
منابع:
۱. وزارت بهداشت و درمان. برنامه کشوری وزارت سالمندان. جزوه شماره ۳. تهران،۱۳۸۱: ۴.
۲. سیام ش. سلامت سالمندان. مجله بهداشت جهان، تهران ۱۳۷۸: ۲: ۶۲.
۳. سیام ش. سالمندی. مجله بهداشت جهان، تهران ۱۳۸۳: ۴۱: ۲.
۴. مهدی زاده م. كشسانی ح، گودرزی ی، امینی ب. بررسی خدمات مورد نیاز سالمندان اصفهان در سال ۱۳۷۸. خلاصه مقالات همایش سراسری سالمندان و پزشكی سالمندان. دانشگاه علوم پزشكی اصفهان؛ ۲۲ و ۱۳ دی ماه ۱۳۸۳: ۱۵.
۵. قایدمحمدی ز، اناركی آ. بررسی تأثیر آموزش شیوه زندگی سالم از طریق رابطین به آگاهی سالمندان شهر جهرم. خلاصه مقالات همایش سراسری سالمندان و پزشكی سالمندان. دانشگاه علوم پزشكی اصفهان؛ ۲۲ و ۱۳ دی ماه ۱۳۸۳: ۲۷-۲۶.
۶. علامه ز، قیصوری ع. بررسی فراوانی نسبی استئوپروز در زنان منوپوز سنین ۶۰-۵۵ ساله با استفاده از روش Bone densitometry سال ۱۳۸۰. خلاصه مقالات همایش سراسری سالمندان و پزشكی سالمندان. دانشگاه علوم پزشكی اصفهان؛ ۲۲ و ۱۳ دی ماه ۱۳۸۳: ۳۵-۳۴.
۷. صادقی ع. فعالیت بدنی و ورزش دوران سالمندی . تهران ۱۳۸۰: ۱۶۴ .
۸. علامه ز، قیصوری ع. بررسی فراوانی نسبی استئوپروز در زنان منوپوز سنین ۶۰-۵۵ ساله با استفاده از روش Bone densitometry سال ۱۳۸۰. خلاصه مقالات همایش سراسری سالمندان و پزشكی سالمندان. دانشگاه علوم پزشكی اصفهان؛ ۲۲ و ۱۳ دی ماه ۱۳۸۳: ۳۵-۳۴.
۹. Shah S, Vanclay F, Cooper B. Improving the sensitivity the barthel index for strore rehabilitation. J clin epidemi ۱۹۸۹; ۴۲: ۷۰۳-۹.
۱۰. Takemasa S. Factors affecting QOL of the home-bound elderly disabled. Kobe J med Sci ۱۹۹۸ June; ۴۴ (۳): ۹۹-۱۱۴.
۱۱. Chan KM, Pang WS, Ee CH, ding YY, Choo P. Functional status of the elderly M Singapore. Singapore medy ۱۹۹۹; ۴۰(۱۰): ۸-۶۳۵.
۱۲- Valderrama gama E, Damian J, Delmolino JP Popez Mf, J Poz perez M, Francisco J, etal. Association of individual activities of daily living with self-rated health malder people. Aging ۲۰۰۰; ۲۹: ۲۶۷-۲۷۰.
۱۳- Barberger- Gateau P. Chasleric A, Dartigus JF, Commenges D. Gagnon M, Salamon R. Health measures correlates in a French elderly community population: the PAQVID study. J gerontol ۱۹۹۲; ۴۷ (۲): ۸۸-۹۵.
۱۴- Yamada H, Takahashi R, Ozawat. Basic activities of daily paving of elderly in patients. Nippon Ronen zgakkai zasshi ۱۹۹۸; ۳۵ (۱): ۴۴-۵۲.
۱۵- Hachiska K, Saeki satoru. Gender- related differences in scores of the barthel index and frequency activities index in randomly sampled elderly persons living at home in Japan. J clin epidemi ۱۹۹۹; ۵۲ (۱۱): ۱۰۸۹-۱۰۹۴.
۱۶- Yamado H. Basic activity living elderly. Nippon ronen ۱۹۹۸: ۴۸.
۱۷. عابدی ح ع. كیفیت زندگی سالمندان. مجله دانشكده پرستاری و مامایی اصفهان ۱۳۷۹. ۱۳: ۳۲ .
۱۸. Minemawri Y, kato T. Cognitive function and basic activity of daily living of elderly. Nippon ronen ۲۰۰۰: ۲۲۵.
Abstract
Title: Activity status of elderly residing.
Authors: Alipour L, Safari Z, Davazdah Emami A.
Introduction: Growing needs of the elderly patients is an essential concern for more strategies specially in the field of treatment and care, prevailing safe life style and a supportive environment. Activity can build self confidence in these patients and protect them against immobility.
Methods: In a descriptive study on the elderly patients over ۶۵ years of age ۱۲۵ subjects were randomly selected. Their daily activity was investigated by Bartle Index (B.I) and a checklist including ۱۰ activities through interviews and observations. Personal characteristics and questions on personal health evaluation were asked simultaneously. The data were analyzed by SPSS, T- test, ANOVA and pearson coefficient test.
Results: The findings showed that the subjects were ۴۴% male elderly patients and ۵۹% female with mean age and SD of ۷۰.۷۸±۵.۶. Their residing status was ۹۴% permanent and ۶% temporary. Their attitude concerning their health was ۸۳% as average to very negative. Other findings based on Bartle Index showed that ۲% had average activity ۹۸% had low physical activity (۹۰-۰). Daily physical activity had an association with sex, type of residence and having a physically restrictive disease. ANOVA showed a significant association between residing time and the attitude to health as a result of elderly daily physical activities.
Discussion: Physical disability can be a major factor for health satisfaction feeling. The elderly actually have more disabilities and need help for their daily activities.

منبع : مجله دانشکده پرستاری و مامایی