مقایسه نیازهای آموزشی زنان و مردان داوطلب ازدواج در مرکز مشاوره قبل از ازدواج ملاهادی اصفهان در سال ۱۳۸۳

● مقدمه:
بـی شـك ازدواج و تشـكیل خانـواده، یكـی از مهمتـرین رخدادهای زندگی هر فردی مـیباشد كه از لحاظ مذهبی، جامعهشناسی و فطری یكی از نیازهای اساسی بشر بوده و نه تنها برای زن و شوهر بلكه برای نسلهای بعد نیز سرنوشت ساز اسـت (۱). در این راستا مشـاوره قبل از ازدواج كه یكـی از موضوعات برنامه بهـداشت باروری بوده و تضمین كننده سلامت باروری و نشـاط و رفاه خانواده است، از سهم بسزایـی برخوردار مـیباشد (۲). با پیشرفت علوم در جهان و ورود به عرصه ارتباطات، اگر چه جوانان امروز به راحتی قابلیت دسترسی به انواع رسانهها و اخبار و اطلاعـات در زمینههای مختلف را دارنـد، اما همیـن تنوع در اطلاعـات گاهـی جوانـان را به انحـراف سوق داده و آنـان را دچار سردرگمـی مـینماید.
در نتیجه ضـرورت وجود كانالهایـی برای اطلاع رسانـی، آموزش مناسب، سنجیده و متناسب با نیاز جوانان به خصوص در امر ازدواج، احساس مـیشود (۳). از مهمترین تجربیاتـی كه یك زوج میتوانند در آن شریك باشند بارداری و تولـد نوزاد اسـت و لازم است آنهـا تغـییرات ناشی از آن را به عنـوان یـك مرحله حساس در زندگـی پذیرفته وسعـی كنند آگاهیهای لازم را در این مورد به دست آورند (۴). به علاوه داشتن یك حاملگی برنامهریزی شده وبه وقوع پیوستـه در زمان مورد نظر زوجین یكی از حقوق مسلم هر زن ومرد واقع در سنین باروری مـیباشد كه خود از جنبههای مهم بهداشت باروری و جنسی محسوب مـیگردد (۵). مشاوره قبـل از ازدواج باید عملكـردی هماهنـگ و كلی باشد كه تمـام اطلاعات در زمینههـای متعدد از جمله بهداشت باروری (سـلامت كامل افراد در امور مربوط به بـاروری)، بیماریهـای مادرزادی (بیماریهـای ارثی وژنتیكی به خصوص در نتیجه ازدواجهای فامیلی)، تنظیم خانواده (یك بارداری برنامهریزی شده و جلوگـیری از انواع ناخواسته و عـوارض ناشی از آن)، پیشگیری از سرطانها (غربالگری و تشخیص زودرس سرطانها) كه از موارد ضروری میباشند، را شامل شود (۶).
از آنجـا كه تعیین نیاز آموزشـی نقطه آغازین هر نوع برنامه آموزشی است و تدوین برنامه های آموزشـی منوط به سنجـش و شناسایـی نیازهـا میباشد (۷)، همچنین مرحله قبل از ازدواج یعنی اولین گام در تشـكیل خانوادهای كه سـلامت آن تضمین كننده سلامت جامعه خواهد بود، میتواند اهمیت بسیـار زیادی داشته باشد، با این وجـود هنوز هیچ نیازسنجی در مورد نیاز آموزشـی این قشر از افراد جامعه ما صورت نگرفته است، چه بسا بتوان با غنـیسازی این آموزشها از طـریق بررسی اولویتهای آموزشی این قشر، اولین پل ارتباطی سیستم بهداشتی جامعه را با یك خانواده آن چنان مستحكم كرد كه در تمام طول مراحـل زندگی این ارتباط همچنان مستدام باقی مانده و ارتقـاء سلامت و بهـداشت جسمـی و روحـی خانواده و نسلهای آینده را تضمین كند.
لـذا این پژوهش بـا هـدف تعیین و مقـایسه نیازهـای آموزشی داوطلبین ازدواج در ۴ حیطـه بهـداشت باروری، تنظیـم خانواده، بیماریهـای مادرزادی و پیشگیری از سرطانهـای شایع زنان و مردان، در مركز مشاوره قبل از ازدواج ملاهادی سبزواری اصفهان در سال ۱۳۸۳ انجام گرفت.
● مواد و روشها:
این پژوهش یك مطالعه توصیفی مقایسهای، دو گروهی و مقطعی میباشد. جامعه مورد پژوهش كلیه داوطلبین ازدواج زن و مرد مراجعه كننده به مراكز ملاهادیسبزواری اصفهان بودهاند.
نمونه گیری باروش آسان انجام و حجم نمونه شامل ۱۵۰ زن و ۱۵۰ مرد بودهانـد كه تمایل بـه شـركت در مطالـعه را داشتهانـد و شرائط عـدم ورود به پژوهـش داوطلبینـی بودهانـد كه بـرای ازدواج مجـدد مراجعـه كردهانـد. لازم بـه ذكـر میباشد كه نمونههای دو گروه زوج نبودند. گرد آوری دادههـا با استفاده از پرسشنامه نیازسنجـی محقـق ساختـه مشتمـل بر ۲ بخش مشخصـات دموگرافیـك و موضوعـات آموزشی در ۴ حیطه میباشد. موضوعات آموزشی در حیطه بهداشت بـاروری شـامل ساختمـان و عملكـرد دستـگاه تناسلی در زن و مرد، بهداشت دوره قاعدگی در زن، بهتـرین شرائط جسمی و روحی زن و مـرد برای شـروع بارداری، خطـر بارداری برای زنان مبتـلا به بیماریهـای خـاص، چگونگـی باردار شـدن و بارداریهـای ناخواسته و مراقبتهـای لازم برای یك بارداری بیخطر بود.
در حیطه تنظیـم خانواده سئـوالات در مـورد روشهای پیشگیری از بارداری مناسب در ابتدای ازدواج، انواع روشهـای اورژانسی پیشگیری از بـارداری، احكام شرعـی مربـوط به روشهـا و نقش و مشاركت مردان در استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری بود در حیطه بیماریهـای مادرزادی سئوالات پیرامون بیماریهای مادرزادی، خطـر ازدواجهـای فامیلـی، مشـاوره ژنتیـك و آزمایشهای خونی قبل از ازدواج بود. در حیطه پیشگـیری از سرطانهـای شایع زنـان و مـردان سؤالات در مورد روشهای پیشگیری و تشخیص زود هنگام سرطان پستان، سرطان دهـانه رحم و سرطانهـای شایع مردان بود. پرسشنامه براساس طیف ۵ درجهای لیكـرت (از خیلی كم تا خیلی زیـاد (۱ تـا ۵) طرحریـزی گردیـده و میـانگین نمـرات، میزان نیـاز به آمـوزش در هر سـؤال را نشان میداد.
اعتبار علمی پرسشنامه به روش اعتبار محتوی و اعتماد علمی آن با روش دو نیمه كردن استفاده شـد. در این رابطه پرسشنـامه توسط ۱۵ نفـر از جامعـه پژوهش كه مشخصات واحدهـای مورد پژوهش را دارا بوده تكمیل شد. (این تعداد نمونه جزء نمونه پژوهش قرار نگرفتند). سپس ضریب همبستگـی سؤالات آزمون زوج با فرد محـاسبه شده و سؤالات با ضریب همبستگی بیش از ۷/۰ مورد پذیرش قرار گرفت. پرسشنامه توسط كلیه داوطلبین ازدواج زن و مردی كه تمایل به شركت در مطالعه را داشتند، قبل از شروع كلاس آموزشی در مركـز مشاوره، تكمیـل شد. جهت تجزیـه و تحلیل آماری دادهها از روشهای آماری توصیفی و استنباطی (تی تست) و از نرمافزار SPSS استفاده گردید. در این پژوهش میزان خطا ۰۵/۰ در نظر گرفته شد.
● نتایج:
یافته های پژوهش نشان داد كه در گروه زنان میانگین سن ۳۶/۳±۲۱ سال، اكـثریت زنان دارای دیپلـم بـوده و در رشتـه ادبیـات علـوم انسـانی تحصیل كرده بودند. شغل اكـثریت زنان خانهدار بود و در گروه مردان میانگین سنی ۶/۳±۴/۲۵ سال، تحصیلات اكثریت دیپلم (۷/۳۲ درصد) و لیسانس و بالاتر (۷/۳۲ درصد در رشتههای فنی مهندسی) بود. اكثریت مـردان دارای شغـل آزاد بودند.
جـدول مربوط به نتایج حاصـل از پژوهـش نشان میدهد كه اولویت اول در حیطه بهداشت باروری در گروه زنان «بهترین شرایط جسمی و روحی و اجتماعی زن و مرد برای شروع بارداری» با میانگین ۱۸/۴ در زنان و در گروه مردان «انواع بارداریهای پرخطر و ناخواسته و عـواقب آنهـا» با میـانگین ۸۸/۳ بـود. در حیطـه تنظیـم خانـواده در هـر دو گـروه و روشهـای پیشگیری از بارداری به ویـژه روشهای مناسب در ابتدای ازدواج بـا میانگین نمره ۸۱/۴ در زنان و ۶۷/۳ در مـردان بـود. در حیطـهٔ بیماریهـای مـادرزادی نیز در هر دو گروه اولـویت اول، بـا «آزمایشهای خونی قبل از ازدواج و نقـش آنها در ازدواج سالم (تالاسمـی و....) بود. كه در زنان میـانگین نمره ۸۱/۴ و در مردان ۶۷/۳ بود. در حیطه پیشگیری از سرطانهای شایع زنان و مردان، مهمترین اولویت آموزشـی در هر دو گروه «روشهای پیشگیری و تشخیص زود هنگام سرطان دهانه رحم)) با میانگین ۵۲/۴ در زنان و۳۱/۴ در مردان بود.
● بحث:
جـدول مربوط به نتـایج حاصل از پژوهـش نشان میدهد كه اولویت اول در حیطه بهداشت باروری در گروه زنان «بهترین شرایط زن و مرد بـرای شـروع بارداری» مـیباشد. در این زمینـه مطالـعه محمدی (۱۳۸۳) نیز تأیید مـینماید كه آموزش شرایط مناسب برای بارداری و مراقبت-
های مربوطه از اولویتهـای نیاز آموزشـی زنان میباشد (۸). در حیطه تنظیم خانواده، اولویت اول در هر دو گروه «روشهای پیشگیری از بارداری
به ویژه روشهای مناسب در ابتدای ازدواج» بود.
در این حیطه، فاستر (Foster) و همكاران ۲۰۰۴ نشـان دادند كه زنانـی كه در خطر بیشتری برای بـارداری ناخواسته بودنـد و یـا از هیـچ روشـی استفاده نمـیكردند، از كمترین میـزان آگاهـی برخـوردار بودند كـه نیاز به آموزش بیشتـر و وسیعتر را در گروههـای پرخطر به ویژه زنـان جوانی كه در سنین باروری هستند را مورد تأكید قرار میدهد (۹). در حیطه بیماریهای مادرزادی، مهمترین اولویت در هر دو گروه «آزمایشهـای خونی قبل از ازدواج ونقش آنها در ازدواج سالم (تالاسمی و...)» بود.
الخالـدی ((Al- khaledi و همـكاران ۲۰۰۲ نیز اولویت مهم آموزش دانشجویان در كلاسهای مشاوره قبل از ازدواج را تستهای خونی جهت بررسی هموگلوبینوپاتیهـا ذكر كردند (۱۰). در حیطـه پیشگیـری از سرطانهـای شایـع زنان و مـردان اولـویت اول آموزشـی در هر دو گـروه «روشهـای پیشگیری و تشخیـص زود هنـگام سرطان دهانه رحم و پاپ اسمیر» بود.
رید (Reid) ۲۰۰۱ نیز در بررسـی خود نشان داد كـه اكثر زنان اطلاعـات كافی در مورد پـاپ اسمیر ندارند و تمام زنان نیاز به آموزش در مورد عوامل خطر زای سرطان سرویكـس دارند و اگر چه زنان عقیده به جدی بودن این سرطان دارند ولی آن را غیر قابل درمان نمیدانند (۱۱). همچنین یافتهها بیانگر اختلاف معنیدار بین نیاز آموزشی مـردان و زنان در همهٔ حیطههـای مورد پژوهش جز حیطه پیشگیری از سرطانهـای شایع زنان و مردان میباشد. بانكل (Bankole) ۱۹۹۸ نیز نشان داد زنان و مردان اهداف باروری متفاوتـی داشته و برای فهـم این تفاوتهـا باید از هـر دو زوج اطلاعات به دست آورده شود و نیاز به بررسـی نگـرش و عملكـرد مردان در این زمینـه وجـود دارد (۱۲). همچنین یافته ها بیانگر آن بود كه نیاز به آموزش در هر دو گروه در همهٔ حیطهها بالاتر از حد متوسط بوده كه نشانگـر آن است كه هر دو گـروه داوطلبین ازدواج زن و مرد نسبـت به تمامی حیطهها نیاز به آموزش داشتهاند و همچنین آزمـون آمـاری تی نشان داد كه تفـاوت آمـاری معنـیداری بین نیاز آموزشـی دو گروه در همـهٔ حیطهها به استثنای حیطه پیشگیری از سرطانهای شـایع زنان و مردان وجـود داشت (۰۵/۰P<).
▪ با عنایت به نتایج حاصل از این پژوهش، نیاز فراوانی به اقدامات مؤثر و گستردهتری در جهت آموزش هر چه بهتر داوطلبین ازدواج در مراكـز مشـاوره قبل از ازدواج از طریق پیشنهـادات زیر احساس مـیگردد:
الف) تعیین و تغییر سرفصل مطالب آموزشی مباحث قبل از ازدواج با استفاده از مـوارد مطرح شده در ۴ حیطـه این پژوهـش،
ب) پیشنهاد به توسعه مراكز مشاوره ازدواج به صورت جهت انجـام مشاوره چهره به چهره با زوجیـن،
ج) پرسنل بهداشتـی تأكید بیشتری بر نقش غربالگـری سرطانها به خصوص سـرطان سرویكس و پستان در مشاورهها داشته باشند.
بنابراین با توجه به تمایل بالای زنان و مردان در شرف ازدواج برای كسب اطلاعات علمی در حیطههـای مختلف، به نظـر مـیرسد مسئولـین بهداشت و درمان كشور با برنامهریزی دقیقتر و دادن اطلاعـات علمـی معتبـر از طریـق مراكـز مشـاوره، مـیتوانند این قشر از مردم جامـعه را تحت پوشش قرار داده تا انتقال اطلاعات خرافی، سنتی و غیر علمی به حداقل برسد.

شراره دوازده امامی
عضو هیأت علمی (مربی) گروه مامایی دانشكده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشكی اصفهان
E-mail: [e-mail]
سعادت قاسمی، سهیلا احسانپور
منابع:
۱. عقیلی م. دانستنیهای قبل از ازدواج و بعد از ازدواج، چاپ اول، تهران: نشر آذریون. ۱۳۷۸.
۲. خسروانی ه و همكاران. مشاوره قبل از ازدواج، چاپ سوم، تهران: انتشارات اندیشمند.۱۳۸۰.
۳. مهرام م. بررسی نظرات زوجین جوان در مورد آموزشهای قبل و حین ازدواج. طرح تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشكی
زنجان. ۱۳۷۸: ۴.
۴. امامی افشار ن و همكاران. در انتظار تولد (راهنمائی آموزشی پدران ومادران). چاپ دوم. تهران: انتشارات وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكی. ۱۳۸۲.
۵. حسنی م. پیشگیری از بارداریهای ناخواسته. مجله بهداشت خانواده ۱۳۷۶؛ (۸): ۳۴.
۶. اسلامینسب ع. مشاوره ازدواج. چاپ اول، تهران: نشر حیان. ۱۳۷۶.
۷. امینالرعایا م. نیاز سنجی آموزشی كاركنان دانشگاه علوم پزشكی اصفهان. پایاننامه كارشناسی ارشد. اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان ۱۳۸۲.
۸. محمدی ف. مقایسه نیازهای آموزشی دوران بارداری از دیدگاه زنان باردار و پرسنل بهداشتی. پایاننامه كارشناسی ارشد مامایی. دانشكده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشكی اهواز. ۱۳۸۳.
۹. Foster DG, H arperc, Bley, Mikandaj. Knowledge of emergency contraception among
women aged ۱۸-۴۴ in California. Am J obstet Gybecol ۲۰۰۴; ۱۹۱ (۱): ۱۵۰-۶
۱۰. Al- khaldi YM, Al-sharif AA , Sadig AA. Attitude to premarital counseling among students of Abha Health Sciences College. Saudi Medical Journal ۲۰۰۲; ۲۳ (۸): ۹۸۶- ۹۰.
۱۱. Reid J. Women’s knowledge of papsmears, risk factors for cervical cancer. JOGNN ۲۰۰۱; ۳۰ (۳): ۲۹۹-۳۰۳.
۱۲. Bankole A, Singh S. Couples fertility and contraceptive decision- making in developing countries: hearing the man’s voice. International family planning perspectives ۱۹۹۸; ۲۴ (۱): ۱۵.
Abstract
Title: Comparison of premarital educational needs among would be spouses in Molahady center (Isfahan ۲۰۰۴).
Authors: Sh. Davazdahemami, S. Ghasemi, S. Ehsanpour.
Introduction: One of the most important events in the life of people is marriage. Premarital counselling can help would be spouses first to get knowledge & then get married. Since, educational need assessment studies are essential to design every educational program, this study tried to evaluate the educational needs of would be spouses & to compare them between men & women.
Methods: This research is a descriptive-comparative study with the goal of assessing educational needs of would be spouses in ۴ fields (reproductive health, family planning, diseases and prevention of common cancers) in ۳۰۰ women & men. Data were collected by a questionnaire with ۵۷ questions in ۲ sections (demographic & educational subjects). Descriptive statistical methods and T-test were used to analyse the data.
Results: Findings of this study indicated significant differences between men & women`s educational needs in all of the fields (p<۰/۰۵) with exception of cancer prevention. Also, all of the samples in both groups needed all these subjects.
Discussion: Premarital counselors must be aware of premarital educational needs of would be spouses & then design educational programs according to these needs.
Inclusion of above four fields, investigated by this study, in designing educational programs is suggested.
Keywords: Marriage, , Would be spouses, Educational need

منبع : مجله دانشکده پرستاری و مامایی