نکات اساسی در تغذیه با شیر مادر

‌ تغذیه با شیر مادر باید بلافاصله بعد از تولد شروع شود تا اولین غذای نوزاد،‌شیر مادر باشد. ارجح است كه در اتاق زایمان پس از خشك كردن نوزاد و پوشاندن سر او ،‌نوزاد را روی پستان مادر قرار دهند و هر دو را با پوششی گرم ،‌ بپوشانند تا تماس پوست با پوست به خوبی برقرار شده و تغذیه با شیر مادر آغاز گردد. پس از آن نیز نوزاد باید در تمام مدت بیست و چهار ساعت در كنار مادر خود باشد.
شیر مادر در روزهای اول ، آغوز یا ماك نامیده می شود كه حجم محدودی دارد یعنی در هر نوبت شیردهی ممكن است از یك یا دو قاشق مرباخوری در هر پستان تجاوز نكند،‌ البته نیاز نوزاد هم در همین حد است. بدیهی است مكیدن های مكرر شیرخوار،‌ مقدار شیر مادر را مطابق نیاز و رشد كودك افزایش می دهد. استفاده از آغوز بلافاصله پس از تولد و در روزهای بعد،‌نوزاد را مقابل انواع میكروب ها و عوامل بیماری زا حفظ كرده و مصرف مكرر آن احتمال بروز زردی را كاهش می دهد.
در هفته های اول ،‌در هر وعده تغذیه ،‌ باید از هر دو پستان به نوزاد شیر داد تا سبب تحریك ترشح شیر شود. یعنی بعد از تخلیه یك پستان ،‌ نوزاد به پستان دیگر گذاشته شود. در هفته های بعد بر حسب نیاز و میل شیرخوار می توان از یك یا هر دو پستان استفاده نمود كه استفاده از هر دو شیر پستان متداول تر بوده ولی با توجه به این كه مقدار چربی شیر مادر در انتهای هر نوبت شیر دهی بیشتر است ،‌ توصیه می شود در هر نوبت حداقل یك پستان به طور كامل تخلیه شود. به طور كلی در شیر دادن بهتر است تناوب استفاده از پستان ها رعایت گردد. به عنوان مثال ،‌ اگر در یك وعده ، شیرخوار ابتدا از شیر پستان چپ تغذیه كرد،‌در وعده بعد باید اول از پستان راست شروع كند.
طول مدت شیر خوردن از هر پستان و فواصل تغذیه از روز اول تولد باید مطابق میل و دلخواه شیرخوار باشد و هرگز نباید برای آن محدودیتی قائل شد. بنابراین ،‌ زمان بندی برای شیر دادن مثلا هر ۳ یا ۴ ساعت یك بار درست نبوده و شیر خوار باید بر حسب نیاز و گرسنگی در هر ساعت از شب یا روز كه مایل است از شیر مادر استفاده كند. اگر نوزاد زیاد بخوابد (‌ بیش از ۳ ساعت در روز و یا بیش از ۴ ساعت در شب ، در هفته های اول عمر ) و یا اگر پستان های مادر بیش از حد پر شود، باید نوزاد را به پستان گذاشت تا شیر بخورد.
تغذیه مكرر موجب كاهش احتقان پستان های مادر ،‌ افزایش شیر و برقراری ارتباط عاطفی قوی تر بین مادر و فرزند و نیز افزایش اعتماد به نفس مادر می گردد. این مادران كه معمولا قادرند كودكان خود را به خوبی تا ۲ سال و یا حتی بیشتر ، شیر دهند.
برای آن كه شیرخوار بتواند به راحتی و به مقدار كافی از شیر مادر تغذیه كند، بهتر است بدنش خشك و تمیز باشد. پیچیدن محكم شیرخوار و یا محیط بسیار سرد یا گرم ،‌ موجب كاهش تمایل و اشتهای كودك جهت شیرخوردن می شود.
قبل از هربار شیر دادن،‌ مادر باید دست هایش را با آب و صابون بشوید. در صورت امكان بهتر است روی یك بار استحمام كند و اگر این عمل برایش مقدور نیست روزی یك بار پستان هایشان را با آب تمیز و سالم بشوید و از هیچ محلول ضد عفونی كننده نظیر صابون یا الكل استفاده ننمایند زیرا ممكن است منجر به ترك خوردن نوك پستان هایش می شود.
بعد از خاتمه شیر دادن و قبل از پوشاندن پستان برای جلوگیری از صدمه به نوك پستان بهتر است یك یا چند قطره شیر خود را بر روی نوك پستان بگذارد تا در معرض هوا خشك شود. به عبارت دیگر بعد از شیر دادن نیازی به شستشوی پستان نیست.
برای این كه ترشح شیر،‌ لباس را خیس نكند می توان از یك تركه پارچه تمیز و لطیف (‌ تنظیف)‌كه در داخل سینه بند قرار می گیرد استفاده نمود تا شیر ترشح شده حذب شود و لباس را خیس و بد منطره ننماید. دستمال های كاغذی به علت امكان ایجاد حساسیت ،‌ توصیه نمی شود.
در بعضی موارد از جمله وضعیت نادرست مكیدن ، كه متوقف نمودن تغذیه ایی از پستان ضروری است بهتر است پستان از دهان شیرخوار بیرون كشیده نشود بلكه انگشت كوچك دست را از گوشه دهان شیرخوار وارد نمود یا روی آرواره تحتانی به طرف پایین فشار آورد تا خلاء ناشی از مكیدن برطرف و پستان به آسانی رها شود
● دو نكته بسیار مهم ،
۱- كفایت شیر مادر
‌ بهترین راه برای تشخیص كافی بودن شیر مادر،‌كنترل افزایش وزن شیرخوار است
كه با مراجعه به پزشك یا مراكز بهداشتی درمانی و با وزن كردن ماهیانه شیرخوار و ثبت آن بر روی كارت پایش رشد و رسم منحنی رشد مشخص می شود.
چنانچه شیرخوار منحصرا از شیر مادر استفاده می كند دفع مكرر ادرار ( داشتن ۶ عدد یا بیشتر كهنه خیس ) خود دال بر كفایت شیر مادر است.
‌ مدفوع شیرخوارانی كه ازشیر مادر تغذیه می كنند شل تر و دفعات آن نیز بیشتر از دفعات اجابت مزاج شیرخوارانی است كه با شیر خشك تغذیه می شوند لذا این مسئله را نباید با اسهال اشتباه كرد.
۲- طول مدت شیردهی :
در مورد طول مدت شیردهی خداوند در قرآن كریم می فرمایند:
؛ مادران دو سال كامل فرزندان خود را شیر می دهند؛‌( سوره بقره آیه ۲۳۳)
صاحب نظران وسازمان های بین المللی بهداشتی نیز ادامه شیردهی را به مدت دو سال یا بیشتر توصیه می كنند كه از پایان ۶ ماهگی مواد غذایی مناسب و كافی نیز در اختیار كودك قرار داده می شود.
●● نكات مهم در تغذیه با شیر مادر در روزهای اول
● تغذیه مكرر و نامحدود نوزاد در روزهای اول برای تندرستی مادر و فرزند داری مزایایی است از جمله :
▪ نیازهای تغذیه ای نوزاد با آغوز تامین می شود.
▪ به جمع شدن برگشت رحم مادر به اندازه طبیعی كمك می كند.
▪ از احتقان پستان مادر جلوگیری می شود.
‌▪ از ابتلا نوزاد به زردی پیشگیری می نماید.
‌▪ قبل از آن كه تولید و ترشح شیر در پستان مادر به حداكثر برسد،‌ نوزاد روش صحیح تغذیه از پستان مادر را ‚می آموزد.
● باید توجه داشت كه :
‌ ترشح شیر مادر به استثنا، زایمان اول و مواقعی كه اختلالی در تغذیه نوزاد باشد،‌ از روز دوم به سرعت افزایش می یابد . در مورد زایمان اول ممكن است این افزایش ترشح ۵ الی ۶ روز طول بكشد.
‌ اگر نوزاد بیش از ۳ ساعت به خواب رفته باشد باید او را به پستان گذاشت تا شیر بخورد.
در طول دو روز اول عمر تعداد یك یا دو كهنه خیس در روز برای نوزادانی كه به طور انحصاری با شیر مادر تغذیه می شوند ،‌غیر طبیعی نیست.
اولین مدفوع نوزاد تیره و قیری شكل است و ممكن است ۲ تا ۳ روز ادامه داشته باشد.
دادن شیر خشك، آب ، آب قند ، داروهای گیاهی و هر چیز دیگر به نوزاد در چند روز اول عمر با این تصور كه حجم شیر مادر كم است ،‌می تواند مانع افزایش مناسب حجم شیر مادر و حتی عدم موفقیت او در ادامه شیردهی شود.
كاهش وزن نوزاد از ۷ تا ۱۰% وزن هنگام تولد در طی روزهای اول عمر طبیعی است وحداكثر تا روز ۱۰ الی ۱۴ تولد جبران خواهد شد. شیرخوارانی كه از شیر مادر تغذیه می كنند وزن كمتری از دست می دهند . كاهش وزن آنان سریع تر جبران می شود.
در طول دو هفته اول عمر آغوز به تدریج با شیر كامل جایگزین می شود. گاهی آثار آغوز تا سه هفته در شیر مادر دیده می شود.
در طول ماه اول شیردهی ، بعضی مادران اظهار می دارند ،‌ پستان هایشان نرم تر شده و مانند روزهای اول و بعد از زایمان برو سفت نیست . این امر طبیعی بوده و نباید به تصور این كه شیرشان كم شده است نگران شوند.
یك شیرخوار سالم ،‌خود برنامه تغذیه اش را تنظیم می كند ولی در مورد نوزادان نارس ،‌ ضعیف و یا بیمار ممكن است لازم باشد نوزاد را به طور منظم جهت شیر خوردن بیدار كرد.
مقدار تولید شیر مادر بستگی به دفعات مكرر تغذیه شیرخوار و مكیدن صحیح و موثر و تخلیه كامل پستان دارد.
پس از آن كه شیر مادر جریان پیدا كرد، (معمولا روز سوم تا چهارم تولد) اگر نوزادی كه فقط شیر مادر می خورد حداقل ۶ كهنه خیس در ۲۴ ساعت داشته باشد،‌ نشانه آن است كه حجم شیر مادر كافی است.
‌در طول ۶ هفته اول ،‌دفع مدفوع به میزان ۲ تا ۵ بار در روز می تواند نشانه دریافت كالری كافی توسط شیرخوار باشد.

منبع : پروفسور محمدحسین سلطان‌زاده