جایگاه ترویج در فرهنگ جامعه

يکى از مهمترين وظايف ترويج انتشار نوآورى‌ها در جوامع کشاورزى است. نکته‌اى که در اين خصوص قابل توجه است پيچيدگى کار و مهارتى است که فرد آموزشگر بايد داشته باشد. بديهى است ارائهٔ روش‌هاى نو در روستا ساده نيست و انجام رسالت حقيقى ترويج به آن بستگى دارد.

برنامه‌هاى ترويجى زمانى مى‌توانند در راه خدمت به افراد علاقه‌مند موفق شدند که مراحل لازم در اشاعهٔ هر پديدهٔ جديد يا ضروريان نوآورى در آنها رعايت شده باشند. يکى از مشکلات عمده ترويج ايران در گذشته، ناآگاهى اصولى و فنى افراد مسئول و به‌خصوص آموزشگران و مروجان کشاورزى به چگونگى انتشار نوآورى‌ها بوده است.

در اينجا لازم است رابطهٔ نوآورى با فرهنگ جامعه دقيقاً بررسى شود تا از آن نقش مروجان کشاورزى آگاهى بيشترى حاصل گردد و مشخص شود که مروج با چه افراد و چه فرهنگى در تماس مى‌باشند. مروج در حقيقت رهبر فنى کار کشاورزى در محيط روستا است و نقش بازساز يا متحول‌کننده را در فرهنگ توليدى منطقه ايفاء مى‌کند.

به‌عبارت ساده‌تر، انقلاب فرهنگى را در بُعد توليدى و از زاويهٔ فن توليد در کشاورزى به‌عهده دارد. براى درک اين معنا لازم است ابتدا موقعيت فرهنگى مردم يک منطقه را بررسى نمود.

هر فرهنگى دو جنبه دارد. يک جنبهٔ تغييرناپذير و قوام يافته که کوچک‌ترين تغييرى در آن با مقاومت شديد مردم روبه‌رو مى‌شود. اين، همان اعتقادات، باورها، سنن و آداب و نظام ديرينهٔ مردم منطقه است مانند مذهب، زبان، لباس، بنيادهاى تربيتى و آموزشي، عادات و رسوم ديرينه و از اين قبيل. با توجه به اين موضوع مشاهده مى‌شود که فرضاً تغيير در مذهب يا زبان و اعتقادات مردم کارى شايد غيرممکن مشاهده مى‌شود که فرضاً تغيير در مذهب يا زيان و اعتقادات مردم کارى شايد غيرممکن باشد مگر در شرايطى استثنائى که البته تعميم‌پذير نيست.

جنبهٔ دوم فرهنگ تغييرپذير بودن بعضى از عناصر آن است. به اين معنى که در سايه فرهنگ ثابت و بر اساس آن، اعتقادات گوناگونى وجود دارند که چندان اساسى نيستند و به محض بروز پديده‌اى بهتر يا جالب توجه‌تر کهنه و منسوخ مى‌شوند. اين بخش از فرهنگ را فرهنگ تقليدى يا فرهنگ روبنائى مى‌نامند. در واقع از همين رهگذر است که مى‌توان جامعه‌اى مترقى با اعتقادات راستين در مسير صحيح به‌وجود آورد يا برعکس از طريق سلطهٔ فرهنگى حتى در فرهنگ استوار مردم خلل وارد ساخت.

نفش فرهنگى مروج

مى‌توان مروج را عامل انقلاب فرهنگ روبنائى در حرفهٔ کشاورزى دانست. مروج بايد اعتقادات مردم را دقيقاً بشناسد و با توجه به اين اعتقادات نسبت به تغيير فرهنگ توليدى از طريق ارائهٔ فنون بهتر بکوشد. لازم است به اين نکته اشاره شود که هدف ترويج سازندگى خدمت به مردم است و جائى که پاى اعتقادات مردم در ميان است بايد هوشيار بود که نقش اساسى و اصلى مروج فقط ارشاد باشد نه تحميل و تنفيذ در ارشاد (آموزش‌ەاى غيررسمي) کار قضاوت به مردم واگذار مى‌شود و پذيرش امرى ارادى و داوطلبانه است. حال آنکه در موارد ديگر (آموزش‌ەاى رسمي) اندکى زور و فشار وجود دارد. بدين‌ترتيب با توجه به اينکه با بخش بسيار حساسى از خصوصيت اجتماع يعنى فرهنگ روبنائى فنى در جامعه توليدى کشاورزى سر و کار داريم لازم است از افرادى آگاه به فن تغيير در اين بخش استفاده شود. کسانى که نقش خود را حقيقتاً بدانند و به حساسيت اين امر مهم دقيقاً آگاه باشند.

يک الگوى کارآمد براى ترويج کشاورزى متأثر ماهيت تکنولوژى ترويج از جمله مهارت‌هاى محصولات کشاورزى است. مدلى که به اين ترتيب براى انتقال و اشاعه نوآورى‌هاى فنى توليد در جوامع روستائى طراحى مى‌شود نمى‌تواند در شرايطى با تفاوت‌هائى محسوس با شرايط اوليه به‌کار گرفته شود و به‌همان اندازه هم مؤثر واقع گردد.

تدوين مدل انتقال تکنولوژى يا الگوى ترويج کشاورزى نيازمند رايزنى متخصصان ترويج کشاورزي، علوم کشاورزي، علوم اجتماعى و رفتارى و ساير تخصص‌ها (برحسب مورد) است. لذا انصاف نيست با اين پيچيدگى و گستردگى که در طراحى الگوى ترويج کشاورزى مشهود است فقط به‌دليل محدود بودن اطلاعات فنى ترويج و تحقيقات ترويجي، بار سنگين تحمل نارسائى الگوهاى وارداتى را بر دوش روستائيان و کشاورزان قرار داد و از آنها انتظار داشت تا دست‌آوردهاى بالنده‌اى در توليدات کشاورزى برجاى گذارند، گو اينکه آنان نقش اساسى را در پذيرش الگوى ترويج بر عهده دارند.

گستردگى موضوع، تنوع شديد فعاليت‌هاى کشاورزي، حجم عظيم تکنولوژى مورد نياز کشاورزان، و رقيق بودن سياست‌هاى حمايتى از مجموعهٔ بخش کشاورزى کشور مشکلات عديده‌اى را براى مجريان برنامه‌هاى توسعهٔ کشاورزى پديد آورده است، از اين رو پرداختن به طرح و تدوين الگوهاى مؤثر ترويج تکنولوژى توليدات کشاورزى مى‌تواهند ضريب اطمينان تلاش‌هاى اجرائى مربوط را افزايش دهد مشروط بر اينکه اين طراحى عمدتاً بر پايه فرهنگ داخلى و تکنولوژى کاربردى غير وابسته (مستقل از لحاظ فني- سياسي) انجام شود و در اين راه از تجربيات و آزموده‌ها بهره شايسته گرفته شود.