آنچه که سالوادوردالی درهنر هفتم می دید

● درباره تأثیرپذیری دالی از سینما در هنر نقاشی خود
سالوادور دالی، یكی از چهره های بزرگ سوررئالیسم كه الهام بخش سینما بود خود نیز از فیلم های صامتی كه دوست داشت تأثیر بسیار پذیرفت. نمایشگاهی كه بتازگی در موزه هنر مدرن تیت در لندن برپا شده است نگاهی به این تعامل هنری دارد.
خیلی پیش از آن كه دالی به عنوان پرچمدار و بنیانگذار جنبش سوررئالیسم معروف شود، دلبستگی اصلی این هنرمند جوان به هنر هفتم بود و او بیشتر دوران جوانی خود را در سینمایی محلی در نزدیكی خانه اش در شهر كاتالونی «فیگرس» سپری می كرد.
سال ها بعد، فیلم های مورد علاقه دوران كودكی اش كه كمدی های صامت و دلقك مآب باستركیتون، چارلی چاپلین و هری لنگتون بودند بر شماری از عجیب ترین و زیباترین شاهكارهای سوررئال او تأثیر گذاشتند.
این فیلم ها همچنین او را به همكاری با چند تن از تجربی ترین فیلمسازان قرن بیستم سوق دادند و نگاه متفاوت و خاص او را به سینما شكل دادند. سال ها پس از آن كه شهر كوچك «فیگرس» (Figueres) در كاتالونیا را ترك كرد و به عنوان یكی از بزرگترین هنرمندان قرن بیستم مشهور شد او همواره به شوخی و كنایه از برتری سلولوئید بربوم و رنگ سخن می گفت و عشق به سینما را با تخیل و خلاقیت هنری در ارتباط مستقیم می دید.
او زمانی گفته بود: «بهترین سینما آنی است كه بتوان با چشم های بسته درك كرد.» دالی، متولد ۱۹۰۴ برخاسته از نسل نخست هنرمندانی بود كه برای آنها سینما یك مؤلفه تأثیرگذار و درعین حال شكل دهنده بود. او همواره چشمه خلاقیت و نوآوری كمدین ها و فیلم های كمیك آنان را تحسین می كردو سرگرمی عوام پسند را پادزهری در برابر ظاهرفریبی و دبدبه و كبكبه فرهنگ عالی ای می دید كه از آن دوری می جست.
رابطه میان هنر دالی و شیفتگی او در برابر تصاویر سینمایی تا به امروز كمتر مورد بررسی موشكافانه و تحلیل اساسی قرار گرفته است، اما برپایی نمایشگاهی در موزه هنر مدرن تیت در این زمینه عشق او به فرهنگ عامه پسند و رابطه نزدیك، صمیمانه و مادام العمر او را با پرده نقره ای در كانون توجه قرارخواهد داد.
این نمایشگاه كه با عنوان «دالی و سینما» در ماه ژوئن افتتاح خواهد شد به بررسی نقش محوری سینما در هنر دالی از همه ابعاد می پردازد. در این نمایشگاه همكاری و همفكری او با فیلمسازان نامی آن زمان همچون لوئیس بونوئل، آلفرد هیچكاك و والت دیزنی كه برای او برخی از خاطره انگیزترین و رؤیایی ترین صحنه های تاریخ سینما را آفرید به معرض دید عموم گذاشته خواهد شد و تأثیرپذیری این هنرمند از فیلم های صامت چاپلین و كیتون كه بوضوح در برخی از شاهكارهای هنری اش مشهودند نشان داده می شود.
در این نمایشگاه بیش از صد اثر هنری از مجموعه ها و موزه هایی كه در اقصی نقاط جهان پراكنده اند ، گردهم خواهد آمد . از جمله شصت تابلوی نقاشی كه در كنار طرح های سینمایی دالی به نمایش عموم گذاشته خواهند شد. شاخص ترین فیلم های سینمایی او «یك سگ آندلسی» و L Age d Or كه هر دو را با همكاری لوئیس بونوئل در سال ۱۹۳۰ ساخت، «طلسم شده» حاصل همكاری او با آلفرد هیچكاك در سال ۱۹۴۵ و انیمیشن شش دقیقه ای «دستینو» كه یك سال بعد برای والت دیزنی ساخت و نیمه تمام مانده بودند. این انیمیشن سرانجام در سال ۲۰۰۳ ساخته و نامزد اسكار هم شد.
نمایشگاه یاد شده نشان می دهد كه چطور صحنه رؤیا در این تریلر آوانگارد هیچكاك كه داستان روانشناسی است (با بازی اینگرید برگمن) - كه در ذهن یك بیمار مبتلا به نسیان (گری گوری پك) به كنكاش می پردازد - در واقع نسخه ای سینمایی از تصاویر تكان دهنده نقاشی های دالی همچون «مالیخولیا» و Atomic and Uranic Idyil است.
در بخش عمده ای از هنر دالی رگه ها و پژواك های بصری از سایه روشن ژانر كمدی دیده می شود. در حالی كه در بخشی دیگر همان موضوع هایی جریان دارند كه سال ها قبل ذهن باستركیتون را به خودمشغول كرده بود: رابطه میان انسان و ماشین در دنیای ماشینی شده اوایل قرن بیستم.
به گفته متیوگیل، مدیر برنامه این نمایشگاه عشق و علاقه این هنرمند به كیتون و چاپلین در آثار هنری اش مشهود است. او توضیح می دهد: «او به عمد كیتون را به خاطر نشان ندادن عواطف و احساسات درونی اش تحسین می كرد.
در فیلم «به غرب برو» برای نمونه كیتون رامی بینید كه تفنگی به سمت سرش نشانه گرفته شده است. به او گفته می شود لبخند بزند و او از انگشتانش برای بالا بردن گوشه های لبش استفاده می كند تا مانند لبخند جلوه كند. این ابراز وجود صریح و خشك و توانایی كیتون برای انتقال فیزیكی آن بود كه دالی همواره تحسین می كرد.
علاقه وافر دالی به سینما بعدها جای خودرا به شیفتگی در برابر چهره های معروف و ستارگان هالیوود داد. او حتی برخی آثار هنری خود را با الهام از چهره و فیزیك این هنرپیشگان می ساخت، به اعتقاد «گیل» رابطه میان دالی و هالیوود رابطه ای دیرپا و عمیق بود و فقط مربوط به نوستالژی او از عشق دوران نوجوانی اش به سینما نمی شد. گیل می گوید: «در فیلم های صامت دوره او اثری از زبان به چشم نمی خورد بلكه یك زبان بصری و جهانشمول بود كه دقیقاً همان چیزی است كه دالی به عنوان یك هنرمند می پسندید و دوست داشت. این دقیقاً همان چیزی بود كه او در فیلم های صامت هالیوود تحسین می كرد: این جهانشمولی.» برخی فیلم ها و تابلوهایی كه تأثیرپذیری دالی از سینما یا برعكس آن را نشان می دهند عبارتند از:
▪ طلسم شده (Spellbound ):
فیلم بلندی كه باهمكاری آلفرد هیچكاك ساخته شد. دالی از همكاری با هیچكاك استقبال كرد. موضوع محوری این فیلم روان كاری است؛ چیزی كه در بسیاری از آثار دالی به چشم می خورد. هیچكاك بخوبی آگاه بود كه این فیلم در زمره تریلرهای متعارف او نبود. این فیلم به طور غیرمستقیم برخی نظریه های روانشناختی فروید همچون احساس ندامت و عذاب وجدان سركوب شده را تحلیل می كند. دالی صحنه رؤیای این فیلم را خلق كرد. این فیلم نامزد چندین جایزه اسكار از جمله اسكار بهترین جلوه های تصویری شد.
▪ (Inaugural Gooseflesh ):
منبع الهام فیلم كارگردان معروف «لوئیس بونوئل» فیلم ۱۷ دقیقه ای «سگ آندلسی» به خاطر صحنه نخستین اش كه در آن كاسه چشم یك نفر با یك تیغ شكاف می خورد معروف است. فیلمنامه این فیلم كار مشترك بونوئل و دالی است و می توان آن را نسخه سینمایی آنچه كه دالی در جست وجوی خلق كردن آن در آثار هنری اش بود توصیف است. برخی از صحنه های این فیلم همچون صحنه ای كه در آن شمایلی كه دست قطع شده ای را درون یك جعبه نگه می دارد از بالای سر نشان داده می شود، انعكاس بخش وسواس ذهنی دالی نسبت به پرسپكتیوهای متعارف بود. دالی با بونوئل در آكادمی سلطنتی ادبیات و علوم انسانی در مادرید آشنا شد و آنها دوباره در فیلم « L Age dor» (۱۹۳۰) با یكدیگر همكاری كردند. همچون این دو فیلم یاد شده فیلم Inaugural Gooseflesh كه در سال ۱۹۲۸ كامل شد از پرسپكتیو برای ایجاد آن تأثیر توهم زا استفاده می كند.
▪ «دستگاه و دست»:
منبع الهام باستركیتون در فیلم «خانه برقی»
در فیلم ۱۹۲۲ «خانه برقی» كیتون نقش مهندسی را بازی می كندكه با تكنولوژی از جمله استخری كه آب درون آن می تواند به سرعت كشیده شود كلنجار می رود. این بازیگر كمدین در تلاش خود برای برقكاری یك خانه و سیم كشی آن همه چیز را هم می ریزد. میتوگیل می گوید: «تكنولوژی مدرن یك موضوع محوری مهم در فیلم های باستركیتون و چارلی چاپلین بود و یكی از موضوع هایی بود كه دالی در نقاشی «دستگاه و دست» خود به آن می پردازد.
« Accomodations of Desive » : منبع الهام: هری لنگدون در فیلم «شلوارهای بلند» در این فیلم ۱۹۲۷ فرانك كاپرا، هری لنگدون تا سال های سال به اجبار والدین بیش از حد حساسش مجبور به پوشیدن شلوارك می شود، اما بالاخره نخستین شوار بلندش را دریافت می كند. موضوع این فیلم نبود كه دالی را مجذوب خود كرد بلكه زوایای خلاقانه دوربین بود. در یك صحنه، لنگدون از زاویه چشم پرندگان فیلمبرداری و نشان داده می شود. دستكاری در پرسپكتیو و استفاده از دورنما و افق های دور به وفور در آثار دالی به چشم می خورد بویژه در تابلوی « Accomodations of Desive».
▪ دستینو:
فیلمی شش دقیقه ای كه با والت دیزنی ساخته شد. داستان این انیمیشن را در سال ۱۹۴۰ خود دالی نوشته و فیلم شامل تصاویری رؤیاگونه از شمایل های مرموزی است كه در حال راه رفتن و پرواز كردن هستند. پلات فیلم درباره زنی است كه دچار تغییر و تحولات سوررئال می شود. صورت معشوقش ذوب و خودش تبدیل به گل قاصدك می شود، مورچه ها از داخل یك دست بیرون می زنند و او تبدیل به گروهی از فرانسویان دوچرخه سوار می شود. آنچه دالی آن را سبك «پارانویایی - انتقادی» خویش و یا مرتبط كردن تصاویر نامربوط می نامید در این فیلم به وضوح قابل شناسایی است.

مترجم: شیلا ساسانی نیا

منبع : روزنامه ایران