غرب به استقبال شرق می‌رود

بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی شورای بانك های اسلامی، دارایی های صنعت بانكداری اسلامی در سال ۲۰۰۵ به ۳۰۰ میلیارددلار رسید و پیش بینی می شود این بازار از رشد سالانه ای به میزان ۱۰ درصد برخوردار باشد.
در ماه ژوئن سال ،۲۰۰۵ بانكداران و قانونگذاران اسلامی تمایل خود مبنی بر ایجاد یك بانك جهانی اسلامی را در سال ۲۰۰۶ بیان داشتند. آنان اعلام كردند این بانك می تواند به عنوان رقیبی برای وام دهندگان غربی به شمار آید و یك برنامه سازمانی ده ساله برای تشویق رشد بخش مالی اسلامی از سوی شورای عمومی بانك ها و مؤسسات تأمین مالی اسلامی اعلام شد تا برای ۱‎/۳ میلیارد جمعیت مسلمان كره زمین درسطح بین المللی به ارائه خدمات بپردازد.
نزدیك به ۲۷۰ مؤسسه مالی در بیش از ۴۰ كشور جهان به ارائه خدمات مشغول اند و این مؤسسات به بازارهای جوامع مسلمان در كشورهای خاورمیانه، شمال آفریقا و جنوب شرقی آسیا متمركزند. اما بسیاری از مؤسسات تأمین مالی بین المللی اخیراً اعلام كرده اند اگر آنان نیز خدمات بانكداری اسلامی ارائه نمایند، می توانند به طور بالقوه سهمشان را از بازار افزایش دهند. به دلیل مهاجرت گسترده مسلمانان، جوامع بزرگی از آنان در سرتاسر جهان ایجاد شده است كه بسیار مشتاق اند تا امور بانكی خود را براساس تعالیم اسلامی انجام دهند.
زیاد ابالخیل، مدیر مؤسسه support group در بانك «الجزیره» عربستان سعودی، گزارش می دهد: بهره كه در نظام بانكداری اسلامی كه در منطقه خاورمیانه ارائه می شود، پذیرفتنی نیست. اغلب بانك های بین المللی در تلاش هستند تا فرصت های جدید تجاری در بازارهای محلی و بین المللی برای خود ایجاد كنند. آنان می كوشند تا خدمات بانكداری اسلامی منطبق بر شریعت را ارائه كنند تا بر سهمشان از بازار و میزان مشتریان خود بیفزایند.
برخی از بانك های اسلامی نیز در كشورهای خارجی تأسیس شده اند همانند بانك اسلامی بریتانیا. این بانك شعبه ای در لندن افتتاح كرده و برنامه ریزی نموده است تا در سراسر كشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز شعبه دایر كند. انگلستان پایگاه مناسبی برای شروع محسوب و پیش بینی می شود حدود ۲ میلیون مسلمان در این كشور و ۱۲ میلیون نفر نیز در اروپای غربی و سایر كشورها از قبیل: اسپانیا، فرانسه و آلمان سكونت داشته باشند.»
غول های بزرگ صنعت بانكداری مانند Citigroup، BNP Paribas، HSBC و First Boston ، Credit Suisse در حال گسترش خدمات بانكداری منطبق با شریعت اسلامی خود هستند. برخی دیگر هم شعبه های مستقلی ایجاد كرده اند. مثلاً HSBC Amanah یا Noriba وابسته به UBS كه به سان مؤسسات مستقلی عمل می كنند با ترازنامه ای جداگانه و وجوهی كه به طور كامل از درآمدهای غیراسلامی زدوده شده است و گروهی از محققان شریعت بر عملیات آن نظارت می كنند. سایر بانك های ربوی از جمله ABN Amro و TSB Liods مبادرت به تشكیل گیشه های اسلامی كرده اند تا آنان نیز در زمینه تأمین مالی اسلامی و بانكداری متعارف دارای ترازنامه، دفاتر بانكداری مجزایی باشند.
این مؤسسات و نیز بانك های اسلامی مستقل، طیف گسترده ای از خدمات مالی اسلامی از حساب جاری تا حساب پس انداز، تأمین مالی برای خرید مسكن و سكوك (اوراق قرضه اسلامی) را عرضه می كنند كه تماماً منطبق با تعالیم شریعت اسلام است.
قوانین شریعت در واقع نظامنامه ای برای پیروان آئین اسلام هستند كه تمام امور جاری زندگی روزمره (مادی و غیرمادی) آن ها را در برمی گیرد. در بخش مالی، خدمات بازرگانی «قطعی» در تضاد با قوانین اسلام هستند. ۴قانون عمده كه می توان آن ها را مورد استفاده قرار داد به طور اختصار عبارت اند از نرخ بهره (ربا) منع شده است زیرا شما با استفاده از پول، پول به دست می آورید. فعالیت های سفته بازی (قرار) هم منع شده است. یك مالیات اسلامی (زكات) در نظر گرفته شده و سرمایه گذاری در زمینه فعالیت هایی كه حرام شناخته می شوند. فعالیت هایی از قبیل قماربازی، هرزه نگاری و تولید مشروبات الكلی نیز منع شده است.
پاول داد، مدیر بازاریابی منطقه ای در مؤسسه Misys، توضیح می دهد كه برخی از مباحث بسیار پیچیده، مفهوم «حرام» را دربرگرفته اند. اگر شما یك بانك اسلامی داشته باشید، مجاز نیستید به شركت های تولیدكننده تسلیحات نظامی، مشروبات الكلی، قماربازی یا مشاغلی همانند آن ها تسهیلات پرداخت یا در آن ها سرمایه گذاری كنند. اما این دربرگیرنده تمامی جنبه های بانكداری اسلامی نیست، بلكه بر مبنای شاخص های اسلامی معاملات اوراق بهادار و سهام برای شركت هایی مجاز است كه درآمد كافی در اختیار ندارند.
پیچیدگی دیگر در زمینه بانكداری اسلامی آن است كه سود و زیان در این نظام باید برمبنای یك توافق منصفانه محاسبه شود و دو طرف در ریسك معامله شریك باشند. این جملات مفهوم عقد اسلامی «شراكت و مضاربه (سهیم بودن در سود)» را بیان می كند.
جوزف كه، معاون بخش بازاریابی مؤسسه Infopro یك شركت نرم افزاری مالزیایی در زمینه بانكداری ـ می گوید: برای درك مفهوم بانكداری اسلامی، شما باید تفكرات متعارفتان را كنار بگذارید. حوزه عمل، كاركرد و سیمای هر دو خدمت شبیه به هم هستند اما قراردادهای این دو نظام با یكدیگر تفاوت فاحش دارند. اگر شما در وهله اول به بانكداری اسلامی نگاه كنید، می گویید این شیوه بانكداری بسیار شبیه بانكداری ربوی است، اما درواقع این گونه نیست. اگر شما اندكی دقیق تر به آن ها بنگرید، برای شما بسیار جالب جلوه گر خواهد شد. در واقع، تفاوت عمده به اصول پشت پرده این دو نظام بازمی گردد، به این كه چگونه بانك از مشتریانش پول (درآمد) كسب می كند و فرآیند عملكرد داخلی هر یك چگونه است؟
گرچه بانكداری اسلامی از لحاظ تكنولوژی به طور بنیادینی شبیه بانكداری متعارف است، ولی جریان كارها در عرصه داخلی بسیار با یكدیگر تفاوت دارد. فرض كنید یك مشتری می خواهد یك دستگاه ماشین بخرد.
در نظام بانكداری ربوی مشتری از بانك درخواست وام می كند و بانك نیز مبلغ مشخصی را با تعیین نرخ بهره در اختیارش قرار می دهد بانك در اینجا هیچ علاقه ای ندارد كه پیگیری كند شما با این پول چه می كنید اما در نظام بانكداری اسلامی مشتری به بانك مراجعه می كند و اعلام می دارد قصد دارد ماشینی را خریداری كند. بانك یك دستگاه ماشین خریداری می كند و آن را با یك حاشیه سود مورد توافق دو طرف به مشتری می فروشد.
در اینجا فرآیند عملیات داخلی بانك بسیار اهمیت دارد. وقتی كه مشتری یك ماشین را خریداری می كند، ماشین به عنوان دارایی بانك و نام مشتری نیز در دفتر كل بانك ثبت می شود. سپس بانك ماشین را به مشتری می فروشد و این فرآیند داخلی بانك در نظام بانكداری اسلامی بسیار حائز اهمیت است.
داگلاس جف، یكی از مدیران مؤسسه Financial Insight در منطقه آسیا ـ اقیانوس آرام می گوید: بانك هایی وجود دارند كه اعتقاد دارند توانسته اند نظام بانكداری جدیدی خارج از نظام بانكی متعارف ارائه كنند. بانك های غربی بسیار دیر پا به عرصه بانكداری اسلامی گذاشته اند به همین دلیل ممكن است برای برخی از مشتریان جالب توجه باشد به شیو ه های نوین بانكداری اسلامی روی آورند و از روش های بانكداری ربوی روی برگردانند و این می تواند نقطه شروع خوبی برای این صنعت به شمار آید.
اندویت ننه، مدیر خدمات پیش فروش مؤسسه L-flex نیز به وجود تفاوت های آشكار میان این دو نظام بانكی اشاره می كند. در بسیاری از بازارها، اغلب قانونگذاران عقیده دارند كه لازم است عملیات بانكداری اسلامی به طور آشكارا از بانكداری متعارف مجزا باشد. علاوه بر این، قبل از آن كه بانك اسلامی به ارائه خدمات بانكی بپردازد و درخصوص جذب مشتری اقدام كند، باید از قوانین و دستورهای خاصی پیروی كند.
مؤسسه Turkey System كه در كویت مستقر است، به مسأله بهره گیری از فناوری در زمینه های مختلف توجه كرده است. هیثم عبدو، مدیر بازاریابی بانكی و گسترش خدمات این شركت، می گوید: بانكداری اسلامی مؤلفه های ویژه ای را در صحنه تأمین مالی به ارمغان آورده است و در درجه اول بر حوزه سود ناشی از سرمایه گذاری ها تمركز دارد كه وجه تمایز اصلی و عمده نظام بانكداری اسلامی و بانكداری ربوی است.
وی می افزاید: ما همچنین بخش های مختلف و سیستم های جدیدی را ارائه كرده ایم كه زمینه را برای مدیریت كالاها و دارایی ها در مؤسسات مالی تسهیل كرده است. اغلب امور مربوط به تأمین مالی اسلامی برمبنای مبادله كالاها یا تأمین مالی طرح ها پایه ریزی شده اند. همچنین بخش مدیریت دارایی در كلیت نظام بانكداری و تأمین مالی اسلامی بسیار حیاتی است.
او همچنین به این نكته اشاره می كند بانكداری اسلامی از یك امتیاز و توانایی ویژه برخوردار است كه خدمات متمایزی نسبت به بانك های ربوی ارائه می نماید. این خدمات شامل بازرگانی شركت ها با یكدیگر و بازرگانی شركت ها با مصرف كنندگان است.
زمانی كه یك مشتری قصد خرید یك ماشین را دارد، به فروشندگان مراجعه و ماشین مورد نظرش را انتخاب می كند. او سپس به تأمین مالی نیازمند است. پس به احتمال زیاد مشتری برای تأمین مالی به بانك ها مراجعه می كند و اعلام می دارد قصد خرید ماشین به قیمت مشخصی را دارد و به این منظور درخواست وام خود را ارائه می كند و سپس كارها روال عادی خود راطی می كند. برای حذف این چرخه، شماری از بانك های اسلامی در جست وجوی توسعه و گسترش مسیرهای ارائه خدمات برپایه اینترنت هستند. همچنین برخی از فروشندگان اتومبیل نیز به صورت اینترنتی می توانند خدمات مربوط به تأمین مالی را ارائه كنند، بدون این كه مشتری اصلاً نیازی به مراجعه به بانك داشته باشد.
فناوری جدید می رود كه به عمده ترین عامل تمایز خدماتی مبدل شود كه از سوی بانك به مشتریان ارائه می شود. عبدو می گوید: اكنون كه درهای جهان به واسطه پدیده جهانی شدن گشوده شده است، هر كس می تواند در هر جایی به خدمات بانكی مورد نیازش دسترسی داشته باشد. تقریباً هر نوع خدماتی را می توان از طریق اینترنت یا از طریق تلفن های همراه ارائه كرد. وی می افزاید: سیستم های قدرتمندی نظیر سیستم CRM كه ما از آن بهره می گیریم، به ما اجازه می دهد تا فعالیت های بازاریابی خود را انجام دهیم تا هر مشتری بتواند نیازهای خاص خود رابرآورده سازد.
من به این نكته توجه كرده ام كه مدل بازرگانی شركت ها با یكدیگر می تواند فرصت بسیار مناسبی را در جهت گسترش دامنه خدمات برای مشتریان در اختیار بانك ها قرار دهد، بدون این كه در پی به دست آوردن مشتریان بیشتری برآیند. این ها عوامل عمده ای هستند كه می توان اظهار داشت بر پایه آن ها نظام بانكداری اسلامی در حال رشد و گسترش است نه فقط در منطقه خاورمیانه بلكه در سرتاسر كره زمین.

مأخذ: مجله Banking Technology
سهیل ایلداری

منبع : روزنامه ایران