وضعیت دامپروری کشور بعد از انقلاب اسلامی

● تولیدات دامی
بررسی روند تولید محصولات دامی از سال ۱۳۵۷ تا سال ۱۳۶۱ نشان می دهد که تولید گوشت قرمز و شیر از رشدی بطئی برخوردار بوده و روند صعودی تولید گوشت مرغ و تخم مرغ در طی این دوره به دلیل وجود تنگناهای مربوط به تأمین دان و جوجه یکروزه متوقف و کند گردیده است .
آمار وزن لاشه های قابل مصرف انواع دام کشتار شده در کشتارگاههای کشور که قسمتی از تولید گوشت قرمز کشور می باشد تقریبا" روند افزایش تولید را نشان می دهد .
در پایان دوره ۱۳۶۲ و ۱۳۶۶ تولید گوشت قرمز به حدود ۵۱۵ هزار تن بالغ گشت که نسبت به سال اول این دوره، رقمی حدود ۵۵ هزار تن افزایش نشان می دهد. واردات گوشت قرمز در طی همین دوره از ۲۲۹ هزار تن در سال اول به حدود ۲۰۰ هزار تن در سال پایانی کاهش یافت .
در همین دوره ، با افزایش تولید و توزیع ۵۲ میلیون قطعه جوجه یکروزه گوشتی تولید گوشت مرغ ، نسبت به رقم مشابه در سال ۱۳۶۲ ، به رقمی معادل ۳۳۰ هزار تن در سال ۱۳۶۶ رسید و روند تولید تخم مرغ در طی این دوره حدودا" ثابت و با تولید ۲۵۰ هزار تن در سال اول ، در سال ۱۳۶۶ حدود ۳۰ هزار تن افزایش داشته است. تولید شیرخام از ۹/۲ میلیون تن در سال ۱۳۶۲ به حدود ۱۵/۳ میلیون تن در سال ۱۳۶۶ افزایش یافته است.
در طی این دوره واردات شیرخشک و پنیر به منظور تأمین کمبود مواد لبنی و شیر مورد نیاز کارخانجات شیر ادامه داشته که رقم آن در سال ۱۳۶۶ معادل ۵۷۰ هزار تن به نرخ شیرخام بوده است.
● واردات محصولات مختلف دامی
برای جبران کمبود نیاز مصرفی کشور اقدام به واردات گوشت و تخم مرغ و شیر می شده است.
آمار تولیدات دامی ، واردات و مصرف سرانه ، بیانگر افزایش تولیدات در کلیه مقاطع می باشد ، لیکن ترکیب این افزایش متفاوت است.
تولید گوشت قرمز و شیرخام در مقطع بعد از انقلاب به رشدی معادل ۲/۱ و ۳/۱ درصد رسیده و تولید گوشت و مرغ و تخم مرغ رشدی معادل ۱۰ و ۶۵ درصد یافته است. در همین مقطع بعلت وابستگی های صنعت طیور به دان وارداتی و رفع گوشه ای از کمبودها ، سیر واردات فرآورده های دامی و علوفه و دان که از قبل از انقلاب شروع شده بود ، به رشد شتابان خود ادامه داده و متوسط واردات سالیانه فرآورده های دامی به ۶۰۰ر۲ هزار تن در مقطع ۶۶-۵۷ رسیده است. این در حالتی است که در این مقطع (۶۶-۵۷) عمدتا" به واسطه تنگناهای ارزی و کمبود مواد غذایی ، سیستم سهمیه بندی رایج بوده و افزایش تقاضا و کمبود مواد غذایی و به تبع آن افزایش سریع قیمتها بطور مستمر ادامه داشته است. به همین دلیل مصرف سرانه فرآورده های حیوانی در مقطع بعد از انقلاب نسبت به قبل از آن ، علیرغم افزایش تولید و واردات ، از کاهش برخوردار است (به غیر از گوشت مرغ) که دلایل عمده بوجود آورنده این وضعیت ، دو عامل جمعیت و تولید می باشد.
جمعیت کشور از حدود ۳۱ میلیون نفر در سال ۵۲ به حدود ۵۲ میلیون نفر در سال ۶۶ رسیده است ، یعنی ۲۲ میلیون نفر افزایش. میزان رشد جمعیت به ۹/۳ درصد در سال ۶۶ بالغ گردیده ، مضافا" میزان رشد مهاجرت افزایش یافته است و تعادل جمعیت شهری و روستایی به نفع جمعیت شهری (مصرف کننده) بهم خورده و باعث کاهش تولیدات و افزایش تقاضای مصرف شده است.
از سوی دیگر ، علیرغم افزایش نسبی تولیدات و بهبود وضعیت ظرفیت تعلیف دام ، به علت عدم وجود برنامه ریزی مدون و سرمایه گذاری بنیادی در بخش دامپروری و نهایتا" عدم بهره برداری متناسب و صحیح از ظرفیتهای دامی موجود در مقطع بعد از انقلاب ، رشد تولیدات متناسب با رشد جمعیت و تقاضا نمی باشد. تنگناهای ارزی و تدارکاتی نیز امکان جبران این کمبودها را از طریق واردات هم فراهم ننموده است.
فعالیتهای انجام شده در مورد تولید قوچ و گوساله نر اصلاح شده و اسپرم و نیز تلقیح مصنوعی ، حاکی از بهبود وضعیت ارائه خدمات و نهاده های مربوط به اصلاح نژاد دام است که نهایتا" آثار آن به صورت افزایش تولیدات دامی آشکار شده است .
● کارخانجات خوراک دام و طیور
در سالهای اولیه بعد از انقلاب ، روند تأسیس کارخانجات خوراک دام و طیور شتاب بیشتری یافت ، به گونه أی که بیشتر کارخانجات موجود تا سال ۱۳۶۳ تأسیس و به بهره برداری رسیده اند.
گزارش بررسی وضعیت تهیه و توزیع انواع علوفه در کشور از انتشارات مدیریت بازرگانی سازمان برنامه و بودجه (۱۳۶۸) ، لیست کارخانجات خوراک دام و طیور تا پایان سال ۱۳۶۲ را منتشر نموده است که براساس آن تعداد ۱۳۳ کارخانه فعال و غیرفعال با ظرفیت تولید سالانه ۲۶۴۶ هزار تن در کشور وجود داشته است. آمار مزبور نشان می دهد که در سال ۶۲ جمعا" حدود ۶۱۱ هزار تن خوراک در کارخانجات کشور تولید شده است.
گزارش صنایع خوراک دام و طیور در ایران از انتشارات وزارت صنایع (۱۳۶۳) ، در بررسی دیگری ظرفیت کل کارخانجات خوراک دام و طیور کشور در سال ۱۳۵۶ را ۲۰۰ر۳۱۳ تن اعلام نموده است که در طول سالهای ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۲ تعداد ۱۵۰ واحد دیگر به آن افزوده شده و در سال ۱۳۶۳ کل کارخانجات موجود در کشور به ۲۵۰ واحد با ظرفیت تولید سالانه ۶۴۰ر۷۸۴ر۳ هزار تن بدون پروانه بکار مشغول بوده اند.
گزارش مزبور نشان می دهد که تقریبا" نیمی از کارخانجات کشور ، در تهران و اطراف آن مستقر می باشند.
تقریبا" از اوائل دهه ۱۳۶۰ رکورد غیرمنتظره أی در کار تولید خوراک دام و طیور پدید آمد که به ویژه در زمینه تولید خوراک طیور تاکنون ادامه دارد و تحلیل آن در این خلاصه میسر نمی باشد.
از سال ۱۳۶۸ با شروع فعالیت تولید کنسانتره دامی ، حرکت جدیدی در کارخانجات خوراک دام ایجاد شد و ظرف مدت ۳ سال رقمی بالغ بر یک میلیون تن کنسانتره دامی تولید و عرضه گردید و پس از آن نیز تولید این محصول ادامه یافت. از همان سال به منظور تولید خوراک به صورت پلت و برای جلوگیری از ضایعات ، ارگانهای مسئول ، صاحبان کارخانجات را به نصب دستگاههای پلت و ملاسور ترغیب نمودند.
وضعیت کارخانجات خوراک دام و طیور در سال ۱۳۷۰ که موضوع اصلی این کتاب می باشد. در فصول آینده ارائه شده است.

منبع : سایر منابع