اشغال عراق؛ پیروزی در جنگ، شکست در صلح

با نگارش این کتاب، داستان غم‌انگیز مداخله نظامی آمریکا در عراق بالاخره نویسنده‌اش را پیدا می‌کند.
علی علاوی، عضو یکی از خانواده‌های سرشناس شیعه عراق، پسرعموی عیاد علاوی، نخست‌وزیر سابق این کشور و خواهرزاده احمد چلبی که به عنوان وزیر دارایی و دفاع در کابینه‌های پس از سقوط صدام خدمت کرده است و اکنون نیز سمت مشاورت نوری المالکی، نخست‌وزیر فعلی عراق را بر عهده دارد، علاوی در کتاب «اشغال عراق: پیروزی در جنگ، شکست در صلح» با درکی عمیق از فرهنگ، سیاست و جامعه عراق و با اتکا به تجربیات شخصی و شناخت نزدیک از سیاستمداران و احزاب سیاسی عراق تلاش می‌کند به سوالات بی‌شماری که حول وضعیت بحرانی این کشور در سال‌های پس از سقوط صدام وجود دارد، پاسخ دهد.
کتاب «اشغال عراق...» نخستین کتابی در نوع خود است که به دست یکی از سیاستمداران ارشد عراقی نوشته شده و تا این تاریخ، جامع‌ترین و تاریخی‌ترین شرحی محسوب می‌شود که درباره پیامدهای فاجعه‌بار اشغال عراق توسط آمریکا به رشته تحریر درآمده است.
علاوی با قلم تلخ و صریح خود، وقایع تاریخ معاصر عراق را از زمان ظهور سیاستمداران در تبعید این کشور طی دهه ۱۹۹۰ تا کشتارهای قومی خونینی که در سال ۲۰۰۶ خیابان‌های بغداد را به خشونت کشید، مستندنگاری می‌کند. سیاست‌ها و نهادهای حکومتی معدودی از نگاه منتقد او در امان می‌مانند و در این میان روایت علاوی هنگامی تلخ‌تر می‌شود که بدانیم او به عنوان یکی از سیاستمداران در تبعید عراق، بیش از همه از سقوط صدام حسین بهره‌مند شده است.
علاوی نیز مانند دیگر نویسندگانی که پیش از او درباره اوضاع عراق دست به قلم برده‌اند، به شدت از سیاست‌های آمریکا در عراق انتقاد می‌کند و می‌نویسد: «نام بوش در تاریخ به خاطر ارتکاب یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات استراتژیک تاریخ این کشور، ثبت خواهد شد. جان هزاران سرباز آمریکایی تنها گوشه‌ای از هزینه‌های سنگین این اشتباه استراتژیک است.» علاوی همچنین مانند دیگر راویان ماجراجوی نظامی آمریکا در عراق، انگشت اتهام را به سوی جنگ‌طلبی بی‌دلیل نومحافظه‌کاران و فساد و ناکارآمدی دولت موقت نیروهای ائتلافی به رهبری پل برمر نشانه می‌رود.
هر چند برای خوانندگان علاقه‌مند تمام این فرضیه‌ها آشنا و تکرار تحلیل‌های روزنامه‌نگارانی است که در سال‌های اخیر درباره عراق نوشته‌اند؛ اما عده کمی مانند علاوی می‌توانند با این قاطعیت درباره کاستی‌های سیاسی عراق سخن بگوید. علاوی مبنای تحلیل‌های خود را بر تحقیقات علی الوردی، جامعه‌شناس و روان‌شناس برجسته عراقی، استوار می‌کند و به ما نشان می‌دهد که الوردی، هر چند از سوی جامعه علمی غرب نادیده گرفته شده است؛ اما تنها کسی است که به «کشف رمز جامعه عراق» نزدیک می‌شود.
الوردی اعتقاد دارد که به خاطر سابقه طولانی جنگ و تجاوز در تاریخ عراق، «روند مدرنیزاسیون و شهرنشینی در این کشور بسیار سطحی بوده است و ارزش‌های قبیله‌ای که مولود تجربه بقا در شرایط دشوار محیط‌زیستی بیابانی است، همچنان بر شیوه کردار بخش اعظمی از جامعه عراق حکمفرما است.» به این ترتیب جامعه عراق به محض مواجهه با نیروی متخاصم و خارجی، پوسته متمدن خود را وامی‌گذارد و به دامان فرهنگ و ارزش‌های قبیله‌ای پناه می‌برد. در چنین شرایطی، هر چند دولت یکی از شاخصه‌های تعیین‌کننده در هر جامعه متمدن و پیشرفته‌ای محسوب می‌شود، اما در عراق به مثابه نهادی متخاصم در برابر اتحاد و یکدستی قبیله‌ای محسوب می‌شود.
هیچ تحلیلی دقیق‌تر از این نمی‌تواند شرایط اجتماعی عراق در سال‌های پس از سقوط صدام و اشغال این کشور توسط نیروهای ائتلافی به سرکردگی آمریکا را توصیف کند. با این تفاصیل، تعجبی ندارد که طی این مدت هیچ دولت کارآمد و یکدستی برای به تحت کنترل درآوردن جامعه پاره‌پاره عراق سر کار نیامده است. سیاستمداران عراقی با منازعاتی پایان‌ناپذیر خود را در محدوده منطقه سبز بغداد زندانی کرده‌اند. شیعیان عرب عراق حاضر نیستند قدرت تازه به دست آمده خود را با کس دیگری تقسیم کنند، کردها حاضر نیستند هیچ تهدیدی نسبت به خودمختاری خود را بپذیرند و اقلیت سنی نیز به چیزی کمتر از بازگشت قدرت سابق‌شان به عنوان حاکمان واقعی عراق رضایت نمی‌دهند. علاوی که خود یک شیعه است، به خوبی نسبت به دسته‌بندی‌های درونی سیاستمداران و گروه‌های مختلف سیاسی شیعه آشنا است. به نوشته علاوی، پس از آن که بلوک مذهبی شیعیان به اکثریت پارلمان عراق در انتخابات سال ۲۰۰۵ دست یافت، تلاش کرد تا حکومت این کشور را بر قالبی قومی ـ شیعی پایه‌ریزی کند. علاوی به یک سند داخلی اشاره می‌کند که طرحی هفت بندی برای تسلط همه‌جانبه شیعیان برای ساختار سیاسی و نظامی عراق را شامل می‌شده است. یکی از بندهای این طرح، استخدام نیروهای سپاه بدر، یک گروه شبه‌نظامی شیعه، به عنوان نیروهای امنیتی و نظامی دولت عراق بوده است و شدت بخشیدن به روند بعث‌زدایی که عمدتا کنار گذاشتن اعراب سنی از مناصب مهم حکومتی را شامل می‌شده است، دیگر بند این طرح بوده است. این سیاست‌ها باعث شد تا رقابت داخلی سیاستمداران شیعه و سنی به یک جنگ داخلی تمام‌عیار میان گروه‌های شبه‌نظامی شیعه و سنی تبدیل شود. در همین حال شهروندان عراقی با مشکلاتی مانند خشونت‌های خیابانی و بی‌قانونی، قطع برق، کمبود سوخت و کمبود آب دست و پنجه نرم می‌کردند.
هر چند کتاب «اشغال عراق...» از منظر یکی از چهره‌های پشت‌پرده سیاست عراق در این سال‌ها نوشته شده است، اما در آن کمتر از اطلاعات دست اول، تجربیات و تحلیل‌های شخصی از طرز فکر و انگیزه‌های رهبران سیاسی عراق نشانی هست. در این میان تعلق خاطر علاوی به جبهه سیاستمداران سکولار و غرب‌گرای عراقی نیز باعث شده است تا شماری از قضاوت‌های او درباره سیاستمداران شیعه عراق رنگ و بویی غرض‌ورزانه پیدا کند. این امر به ویژه در تصویری که علاوی در کتاب خود از آیت‌ا... سیستانی ترسیم می‌کند، مشهود است. در نهایت علاوی نسبت به دستیابی به راه‌حلی برای ایجاد آشتی ملی در عراق اظهار امیدواری می‌کند هر چند این امید بسیار کمرنگ و همراه با تردیدهای فراوان است. در نهایت، در حالی که عراق اکنون توسط چهارمین دولت خود در دوران پس از سقوط صدام اداره می‌شود، مردم عراق چشم‌انتظار بازگشت آرامش و ثبات به این کشور هستند.

نویسنده: علی علاوی
منبع: irdiplomacy

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد