جهت گیری های جدید فرانسه در سیاست خارجی

هنگامی که دوئل کلاسیک چپ و راست فرانسه، نیکلا سارکوزی را برای به دست گرفتن هدایت سکان قدرت به الیزه فرستاد، کمتر انتظار می رفت که با انتخاب نخست وزیر پیشین و ابقای او در کرسی ریاست جمهوری، فرانسه بتواند تغییرات جهت دار و وسیعی را در سطوح سیاست خارجی و دیپلماسی تجربه کند. این انتظار و قبول آن ناشی از سنتی بود که از میراث گلیست ها و وفاداری به آئین و ملاحظات حزبی به جا مانده بود. اما با این پیروزی آن هم در فرآیند انتخابات آوریل۲۰۰۷ روشی جدا از روش دیگر رهبران گلیست اتخاذ شد و استراتژی فرانسه در بستر قدرت رویکرد ساختارشکنانه به خود گرفت.
توجه به این نکته که حوزه سیاست خارجی فرانسه از اولویت مهمی در دستگاه قدرت این کشور برخوردار بود، اولین نشانه های تغییر در کابینه سارکوزی، مظاهر خود را در حوزه وزارت خارجه و دستگاه دیپلماسی نشان داد. تریدی نیست که با توجه به موقعیت فرانسه در مرکز اروپا، سیاست خارجی این کشور بتواند نقش قابل ملاحظه و موثری را در کیفیت معادلات و دگرگونی های موجود جهانی ایفا کند. در سایه چنین نقش و جایگاهی، انتخاب برنار کوشنر یک پزشک صاحب نام و متعلق به مشرب سوسیالیست در وزارت امورخارجه، که ملاحظات سیاسی اش ابتدا با تلاش در سازمان ملل، به ماجرای نسل کشی در رواندا پایان داد و سپس مواضعش به رغم شیراک در ائتلاف با امریکا در حمله به عراق تعریف شد، نمی توانست بی معنا باشد. مسلم بودکه انتخاب کوشنر پیامی متافوریسم و استعاری داشت که غیرهمسو با مواضع سایر رهبران گلیست تعریف شد. در این میان دوستی با امریکا اولین نشانه های رویکرد ساختارشکنانه است، چرا که سنت های پنج رئیس جمهور اول جمهوری پنجم (از دوگل تا شیراک)، به جهت ناهمسویی با مواضع امریکا به دکترین قابل ملاحظه یی برای سیاست خارجی سارکوزی مبدل شد. چنین رویکردی در حوزه سیاست خارجی که سارکوزی اجرای آن را به کوشنر محول کرده است، به معنای پشت پا زدن به سنت های گلیست و لااقل پایان سیاست خارجی فعال نوع میترانی و شیراکی و همچنین چرخش در سیاست امریکایی فرانسه تلقی شده است.
در این راستا نشانگان رویکرد ساختارشکنانه سیاست خارجی فرانسه ضمن نمود یافتن در دستگاه سیاست خارجی، در رفتار های سارکوزی نیز انعکاس یافته است که سفر به امریکا و دیدار با خاندان بوش در ایالت مین در سواحل شرقی امریکا(کنه بونکپورت) از جلوه های ممتاز آن به شمار می رود. مبرهن است که اگر چه اقدام سارکوزی به زعم تحلیلگران یک ناهار غیررسمی تعبیر شده است، اما در بطن و پس آن مقاصدی نهفته است که به شکل دادن روابط زیربنایی بیشتر دو کشور کمک می کند تا رویکرد ساختار شکنانه اش ثابت شود.
اما فاز جدید دیپلماسی دوران اخیر فرانسه را باید در نقش میانجیگرانه این کشور در حل بحران های خاورمیانه ارزیابی کرد که مساعی برنار کوشنر در دعوت همه گروه های درگیر بحران سیاسی لبنان در ماه ژوئن۲۰۰۷ به کاخ لاسیل سان کلو فرانسه نمونه یی برای نقش جهت دار دیپلماسی فرانسوی است. نکته قابل توجه آن است که اگر تا به حال مصر آن هم در سایه میراث و تفکر رهبران سازشکاری چون سادات و مبارک عهده دار اجرای پروژه سازش در میان کشور های خاورمیانه بوده است، هم اینک به جهت پویایی دیپلماسی دستگاه قدرت سارکوزی، اجرای چنین نقشی به فرانسه واگذار شده است. البته این میزبانی با توجه به نقش زایدالوصف دیپلماسی فعال پاریس در حل بحران های داخلی لبنان ناشی از دلایلی است.
اولین دلیل توجه فرانسه به لبنان است که طبق معاهده سایکس پیکو منعقد آوریل۱۹۲۰، نوعی مسوولیت تاریخی را برای خود در این کشور احساس می کند. لذا شناخت بر همه جوانب و ملاحظات این کشور از سوی فرانسه چنین نقشی را به کوشنر اعطا کرده است. علت دیگر را باید به زوایای حاکم بر نگرش وزیر خارجه فرانسه و موقعیت این کشور مربوط دانست که از همان ابتدای تشکیل کابینه، مواضعش را به همسویی با هنجار های کشور های عربی خاورمیانه معطوف ساخت و با اتخاذ بینشی متفاوت نشان داد که آغاز صدارت او به معنای پایان سنت های گلیست از نوع میترانی و شیراکی خواهد بود. لذا التفات فعلی او در حل نزاع و بحران های لبنان، ضمن ناشی شدن از رویکردهای انسان دوستانه و پارادایم های حقوق بشر، از چنین رویکردی نشات می گیرد.
اما دیپلماسی فعال و جهت دار فرانسوی برای صحنه سیاسی عراق و حل بحران این کشور از لون دیگری رقم خورده است. از همان هنگامی که باز های پنتاگون به زعامت بوش عراق را دستخوش حمله پیش دستانه یکجانبه گرای خود قرار داد، فرانسه شیراک در سلک مخالفان طرح قرار گرفت و با الحاح، نقشه نو محافظه کاران حاکم بر کاخ سفید را دستخوش تخطئه دانست. چنین فرآیندی به رغم نوسانات پرافت و خیز موجود در دستگاه قدرت دو کشور تا هنگام پیروزی سارکوزی ادامه یافت، اما به مجرد پیروزی سارکو در انتخابات آوریل در بستری معکوس قرار گرفت. هم اینک با وجود اختلاف نظرهای موجود سران دو کشور در ماجرای عراق، این دو کشور همگرایی جدیدی را در اولویت های دستگاه سیاست خارجی خود در باب بحران عراق حاکم کرده اند.
لذا اقدام کوشنر در سفر به کانون بحران(عراق) و به منظور آنکه امریکا به تنهایی از عهده جنگ عراق بر نمی آید، فاز جدیدی را در مناسبات سیاست های کلان دو کشور دامن زده است. اگر چه کوشنر کوشیده است مبادرت به اقدام خود را به طرح شخصی خود و جدا از توصیه های سارکوزی منتسب کند، اما از قرائن پیداست که این اقدام دنباله همان سیاست های جدید همگرایانه فرانسه در امریکا است.
این نکته قابل اذعان است که اقدام کوشنر شاید بتواند از میزان بی اعتمادی آحاد ملت عراق نسبت به رهبران خود بکاهد، اما مطمئناً چنین نگرشی چیزی از مسوولیت آنان در حل بحران این کشور نمی کاهد. قرائن چشم انداز سفر کوشنر به عراق نشان می دهد که او درصدد ایفای نقش موثر فرانسه در حل بحران است، اما قضایای پیدا و پنهان حاکم بر جامعه مصیبت دیده عراق به گونه یی است که عمق اهداف و منویات دیپلماسی فرانسه را کم رنگ می کند. موج جدید ترور و خشونت های القاعده و روند تصاعدی موج فرقه گرایی و تحرک گروه های سیاسی آن هم با انگیزه های متعارض که در تار و پود جامعه عراق ریشه دوانده است، هرگونه امید به آرامش و ثبات را از میان برده است.
چنین جو سیالی حتی موجد رفتارهای دوگانه امریکا نسبت به رهبران عراق شده و تنش در روابط بغداد و واشنگتن را دامن زده است. با چنین شرایطی پیداست که اگر جامعه عراق بتواند در سایه طرح وحدت ملی به چالش های گروه های سیاسی و حاکمیت دستگاه فرقه گرا و سکتاریسم پایان دهد، شاید آلترناتیوهای موجود آن هم آلترناتیوی همچون دیپلماسی فرانسوی از نوع نوگلیستی آن بتواند آرامش را به کانون جامعه سیاسی و اجتماعی این کشور بازگرداند. در این راستا شاید بتوان دیپلماسی جهت دار جدید فرانسه را ابتدا گامی برای از میان برداشتن چالش های سیاسی موجود این کشور دانست و سپس به نقش موثر آن در حل بحران عراق در آینده امیدوار بود. به هر تقدیر رنگ و لعاب دیپلماسی جدید فرانسه، مرهون رهبری دستگاه حاکم بر قدرت فرانسه است که محور آن بر شخصیت وجودی یک رهبر نوگلیست بنا شده است. شاید این دیپلماسی با توجه به اولویت های فرانسه آن هم در تعامل با رهبران امریکا، بتواند نقش زاید الوصفی را در کاهش بحران ها و مصائب خاورمیانه به ویژه لبنان و عراق ایفا کند.

صلاح الدین هرسنی
کارشناس ارشد علوم سیاسی

منبع : روزنامه اعتماد