صفحه ای با گل های چوبی

● نگاهی به تاریخچه هنر منبت كاری در ایران
نمی توان تاریخ منبت كاری را جدا از تاریخ استفاده چوب دانست. كلمه «منبت» به معنی كنده كاری روی چوب است و «منبت كار» كسی است كه روی چوب عمل كنده كاری را انجام می دهد. این فن، سابقه ای بسیار طولانی دارد؛ تا حدی كه آغاز تاریخ منبت را می توان به زمانی نسبت داد كه انسان برای اولین بار با ابزارهای تیز و برنده آشنا و چوب را تراش داده است.
منبت كاری در ایران پیشینه ای بسیار طولانی دارد و یادگاری از دوران گذشته است كه برای رسیدن به مراحل فعلی راهی بس طولانی را پیموده است و شاید بتوان گفت كه تاریخ منبت كاری در ایران به زمانی می رسد كه ایرانیان با مصارف گوناگون چوب آشنا شدند؛ و با این توضیح در واقع نمی توان تاریخ منبت كاری را جدا از تاریخ استفاده چوب دانست.
باستان شناسان و مورخان تاریخ، استفاده از چوب برای ساخت خانه ها را در ایران مربوط به ۴۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح دانسته اند كه مقارن با عصر حجر و دورانی كه بومی ها قبل از مهاجرت آریایی ها در ایران زندگی می كردند، می دانند.
قطعات چوبی در یكی از مقبره های شهرستان فسا، در استان فارس، به دست آمده كه مربوط به ۵۰۰۰ سال قبل بوده و نشان دهنده این است كه ایرانیان باستان از چوب برای ساخت ابزارهای مختلف استفاده می كرده اند.
استفاده از چوب در زمان های مختلف در ایران مرسوم بوده و در كشاورزی، خانه سازی و همچنین ساخت آلات و ابراز استفاده می شده است. از ظهور سلجوقیان تدریجاً استفاده از چوب شكل عوض كرده و كنده كاری روی چوب مرسوم شده كه متاسفانه نمونه های چندانی از هنر صنعت چوب در این دوره در دست نیست؛ ولی با توجه به دو قطعه از یك منبر ساخته قرن ۱۲ میلادی كه مربوط به اواخر دوره سلجوقیان است و هم اینك در موزه نگهداری می شود، درمی یابیم كه تزیین چوب با گل و بوته های برجسته و فرورفته (شبیه به منبت امروزی) رواج داشته است. آثار صنعت منبت كاری در دوره چنگیز و تیمور نسبتاً بیشتر است و نقوش ایرانی و طرح های چینی فراوانی به چشم می خورد، از آثار این دوره می توان منبر مسجد نائین به تاریخ سال ۷۱۱ هجری قمری و مرقد حضرت عبدالعظیم در شهر ری را نام برد كه با اشكال هندسی و برگ های مدور تزیین شده است.
در عصر تیموریان شیوه منبت كاران دوره مغول ها ادامه یافت و از نمونه های خوب این دوره دو لنگه در متعلق به نیمه های دوم قرن پانزدهم میلادی (قرن ۹ هجری قمری) است كه در موزه متروپولیتن نگاهداری می شود.
رویه این دولنگه در، به قطعات مربع تقسیم و داخل هر كدام نیز تقسیمات دیگری شده و تزئینات آن عبارت است از: اشكال هندسی و برگ های ظریفی كه معمولاً تذهیب كاران دوره تیموری از آنها استفاده می كردند، در دوره زندیه و قاجار، منبت كاری رو به انحطاط رفت و ساختن درهای منبت و قطعات بزرگ، جای خود را به قطعات كوچكتر مانند رحل قرآن و قاب آیینه داد.به طور كلی آثار معتبری از گذشتگان در دست نیست و علت آن امر را می توان عمر كوتاه چوب كه به مرور از بین می رود و همچنین عدم نگهداری درست وسایل چوبی به دلیل نبود مواد و وسایل حفاظتی (مانند لاك ها و رنگهایی كه امروزه استفاده می شود) دانست. ولی با این حال، آثار نسبتاً قدیمی از منبت كاری در كشور ما به جای مانده كه بیشتر بر روی در مقبره ها، منابر و در مساجد انجام شده و دلیل سالم ماندن آن نیز به خاطر احترام مذهبی مردم به این اماكن است كه قدمت بعضی از آنها به ۱۰۰۰ سال هم می رسد.
در حال حاضر منبت كاری در گوشه و كنار ایران رواج دارد و می توان گفت كه در شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، آباده، شاهرود و... نسبتاً منبت كاری بیشتر انجام می شود. طرح های اصیل ایرانی شامل اسلیمی ها، ختایی، گل و بوته، گل و مرغ و. .. است كه تدریجاً انواع طرح های خارجی مانند گوشواره ای، فرشته ای و. .. جای آنها را می گیرند.

منبع : روزنامه ابرار