از جدال تا هشدار

از سال ۲۰۰۵ تاکنون، این دومین بار است که روابط دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی بر سر فعالیت های هسته یی ایران با دولت امریکا دچار تنش می شود.
دو سال پیش هم بحث بر سر ارجاع پرونده هسته یی ایران به شورای امنیت، روابط محمد البرادعی با مقامات کاخ سفید را متزلزل کرد و کار به آن جا کشید که زمزمه های برکناری البرادعی شنیده شد، اما این زمزمه ها از حد نجوا و هشدارهایی به او فراتر نرفت و او برای سومین بار و آخرین مرتبه با رای اکثریت ۳۵ عضو شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی، یک بار دیگر به سمت دبیرکلی نهاد بین المللی آژانس انرژی اتمی منصوب شد.
این بار محمد البرادعی شاید به دلیل داشتن همسری ایرانی تبار که علاقه او را به حل پرونده هسته یی ایران بیشتر کرده و شاید از آن رو که خطر را بیش از گذشته به ایران نزدیک احساس می کند، پا در راهی چالش برانگیز با امریکا گذاشته است. «کوبیدن بر طبل جنگ» از سوی امریکا استعاره دبیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی از نزدیک بودن خطرات احتمالی از جمله شروع جنگی دیگر برای ایران بود که البته با واکنش کاخ سفید روبه رو شد. اما به هر ترتیب اشاره البرادعی به احتمال حمله نظامی به ایران و هشدار او به قدرت هایی که چنین ایده یی را در سر پرورانند، ناخشنودی امریکا را دربرداشت، تا آنجا که گفته می شود یک باردیگر به او پس از دو سال در خصوص احتمال برکناری اش از دبیر کلی آژانس هشدار داده اند. با این حال به نظر می رسد که محمد البرادعی پس از اولین توافق نهاد بین المللی متبوعش با ایران بر سر جدول زمانی جهت حل و فصل مسائل باقی مانده و پاسخ به پرسش های مطرح از سوی آژانس، خطر تکرار رویدادی دیگر نظیر عراق را در خاورمیانه به بهانه تولید تسلیحات هسته یی بیش از گذشته احساس کرده است، همچنان که با اشاره به انتقادات امریکا نسبت به گزارشی که حدود دو هفته پیش در خصوص فعالیت های هسته یی ایران ارائه کرد بر این نکته که «این حرف هایی که در رابطه با بمباران ایران مطرح می کنند، مرا به لرزه می اندازد چرا که یادآور وقایع پیش از جنگ عراق است» تاکید کرد.
با این تفاسیر دبیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی به امریکا و متحدانش نسبت به خطر وقوع جدالی دیگر در خاورمیانه به بهانه فعالیت های هسته یی ایران هشدار داده است. هرچند البرادعی در رویکردی دیگر مقامات ایران را نیز از هشدارهایش بی نصیب نگذاشته و مهلتی دو ماهه را به عنوان آخرین فرصت و شانس برای مختومه اعلام کردن پرونده هسته یی ایران در نظر گرفته است.
اما جدال لفظی دبیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی با مقامات امریکا روی دیگری هم دارد. روی دیگر این جدال، واکنش تام کیسی سخنگوی وزارت خارجه امریکا به اظهارات البرادعی مبنی بر احتمال حمله نظامی به ایران و تاکید او بر ادامه دیپلماسی طی دو ماه آینده بود.
تام کیسی در این خصوص خطاب به البرادعی خواستار تمرکز وی روی مسائل واقعی شد و این نکته را هم اضافه کرد که امریکا از تلاش های آژانس برای حل مسائل با ایران از راه های دیپلماتیک حمایت می کند.
اختلاف میان البرادعی و مقامات امریکا پس از آن آغاز شد که دبیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی یکی از مثبت ترین گزارش هایش را درباره فعالیت های هسته یی ایران به اعضای شورای حکام ارائه کرد و خواستار صبوری جامعه بین الملل در ارتباط با ایران شد. او پس از ارائه تازه ترین گزارش خود یک بار دیگر طرح «تایم اوت» را مبنی بر تعلیق فعالیت های هسته یی ایران در مقابل تعلیق تحریم های شورای امنیت سازمان ملل تکرار کرد. اما امریکا و متحدانش خصوصاً دو کشور اروپایی فرانسه و انگلیس پس از ارائه این گزارش و در کنار آن توافق نمایندگان آژانس بین المللی انرژی اتمی با تهران، بر سر جدول زمانی برای رفع ابهامات از پرونده هسته یی اش اظهار داشتند که محمد البرادعی سخت گیری های لازم را در ارتباط با ایران ندارد و با چنین توافقاتی به ایران فرصت دوباره یی برای نادیده گرفتن خواسته های دو قطعنامه ۱۷۳۷ و ۱۷۴۷ شورای امنیت سازمان ملل متحد را می دهد. آنها همچنین پس از گزارش فوق یک بار دیگر نگرانی خود را در خصوص آنچه ساخت سلاح هسته یی در ایران و دنبال کردن مقاصد نظامی از سوی تهران می خوانند، اعلام کردند.
اعلام آژانس مبنی بر رفع هرگونه ابهام از آزمایشات پلوتونیوم در ایران، که می تواند در ساخت بمب به کار گرفته شود از جمله موارد مورد نگرانی و اعتراض امریکا و فرانسه و انگلیس بود. با این وجود محمد البرادعی در پاسخ به تمامی این انتقادات یک بار دیگر اظهار داشت که «آژانس هیچ اطلاعاتی در خصوص اهداف نظامی ایران دریافت نکرده است و هنگامی که ایران خواستار پاسخگویی به پرسش های آژانس است ما باید بپذیریم و نمی توانیم نه بگوییم.» اما در این میان برخی جدال لفظی دبیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی با امریکا درباره فعالیت های هسته یی ایران را به جنگ زرگری تشبیه می کنند؛ نگاهی هرچند بدبینانه اما حاکی از این امر که مواضع اخیر صورت گرفته از سوی هر دو طرف با هماهنگی قبلی آژانس با کشورهای غربی بوده و در واقع بخشی از مانورهای آژانس بین المللی انرژی اتمی در جهت وادار کردن کشورهای عضو به همکاری محسوب می شود، مانوری که از سوی برخی در داخل کشور به معنای بازگشت پرونده هسته یی ایران از شورای امنیت به شورای حکام آژانس تعبیر می شود که البته با توجه به بررسی پرونده هسته یی ایران در شورای امنیت پس از صدور دو قطعنامه الزام آور مبنی بر توقف تمامی فعالیت های غنی سازی دور از ذهن به نظر می رسد.ایران به موجب قطعنامه های ۱۷۳۷ و ۱۷۴۷ شورای امنیت ملزم به تعلیق فعالیت های هسته یی اش بود که با کاغذ پاره خواندن آنها و عدم توجه به مفاد مندرج در این دو قطعنامه راه را برای بررسی دوباره پرونده هسته یی اش در شورای امنیت و حتی صدور قطعنامه سوم بازگذاشت و شاید از همین روست که طی دو هفته اخیر به رغم گزارش مثبت و البته دوپهلوی البرادعی در خصوص فعالیت های هسته یی اش، بارها نسبت به صدور قطعنامه سوم و قطع همکاری های داوطلبانه اش با آژانس هشدار داده است.
همچنین از آنجا که خواسته اصلی ایران بازگشت پرونده به شورای حکام آژانس است، حتی در صورت چنین احتمالی باز توقف غنی سازی اورانیوم جزء مطالبات اصلی ۳۵ عضو شورای حکام است و این در حالی است که ایران طی دو سال گذشته به این فرآیند سرعت بخشیده است.
با این وجود تهران طی دو هفته اخیر تلاش های دیپلماتیک خود را با اعزام نمایندگان خود به کشورهای اروپایی جهت متقاعد کردن آنها به منصرف شدن از صدور قطعنامه سوم در شورای امنیت سازمان ملل افزایش داده و در این راستا شاید بتوان از سکوت اتحادیه اروپا در جلسه هفته گذشته اش در خصوص فعالیت های هسته یی ایران، به عنوان نتیجه تلاش های دیپلماتیک مقامات تهران در آستانه نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی یاد کرد.
در همین راستا خاویر سولانا مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز از ورود ایران به مذاکرات هسته یی با آژانس در وین خبر داده است که در این صورت می توان از آن به عنوان گامی جهت جلوگیری از جنگی دیگر در منطقه بحران زده خاورمیانه نام برد.
● پیام روشن به تهران
در هر حال هشدار محمد البرادعی به امریکا مبنی بر شنیدن صدای طبل جنگ، جدا از این فرضیه که جدال لفظی میان او و مقامات امریکا درباره ایران موضوعی ساختگی است، حداقل این حسن را داشت که مقامات امریکایی اعلام کردند «امریکا برای حمله به ایران برنامه ریزی نمی کند.»
چندی پیش نیز رهبران حزب دموکرات کنگره امریکا به جمهوریخواهان و رئیس جمهوری این کشور هشدار دادند که جرج بوش بدون اخذ مجوز نمی تواند به ایران حمله کند. با این حال دامنه تهدیدات امریکا در قبال ایران تنها به بیان احتمال حمله نظامی محدود نمی شود. امریکا و کشورهای اروپایی حتی پس از ارائه گزارش البرادعی، دامنه تحریم های مورد نظرشان در قبال ایران را گسترش دادند تا آنجا که طی چند روز گذشته دو صندوق مهم از صندوق های مالی ایالت کالیفرنیای امریکا از روابط تجاری با ایران منع شدند و در اقدامی دیگر از سوی اتحادیه اروپا هم کشور فرانسه رایزنی با سرمایه گذاران فرانسوی در ایران را برای خروج سرمایه از این کشور آغاز کرده است که ظاهراً شرکت نفتی توتال و شرکت خودروسازی رنو از جمله سرمایه گذاران مذکور هستند. اما دامنه اختلافات واشنگتن و تهران بر سر پرونده هسته یی ایران به اینجا ختم نمی شود. عراق موضوع مشترک دیگر مورد اختلاف میان دو کشور است که با موضوع پرونده هسته یی ایران پیوندی ناگسستنی یافته است.
همچنان که به گفته هوشیار زیباری وزیر خارجه عراق «پرونده هسته یی ایران بر نتیجه مذاکرات ایران و امریکا در مورد عراق تاثیرگذار خواهد بود.»
به هر ترتیب نشست فصلی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی و توضیحات محمد البرادعی در این نشست درخصوص نکات گزارش اخیرش درباره فعالیت های هسته یی ایران، باز هم نتوانست از موضع گیری های سرسختانه امریکا در قبال ایران بکاهد، تا آنجا که گریگوری شولت نماینده امریکا در آژانس از اعضای شورای حکام خواست پیام روشنی مبنی بر همکاری کامل و بدون قید و شرط با جامعه بین الملل به ایران بفرستند، چرا که به گفته این نماینده امریکا در آژانس بین المللی انرژی اتمی «ادامه فعالیت های غنی سازی در تضاد کامل با الزامات شورای امنیت است.»البرادعی در توضیحاتش درباره تازه ترین گزارش درخصوص فعالیت های هسته یی ایران، به چهار نکته اشاره کرد؛ تایید عدم انحراف هسته یی اعلام شده از سوی ایران، اطلاعات بیشتر و دسترسی لازم برای حل پرسش های باقیمانده دو مورد مثبت توضیحات دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی بودند که طی دو هفته گذشته موجبات انتقاد امریکا را از او فراهم کرده بود. با این حال دو نکته دیگر نیز در توضیحات مهم البرادعی درباره فعالیت های هسته یی ایران و آخرین گزارش او در این باره وجود داشت و آن اظهار تاسف از ادامه فعالیت های غنی سازی در ایران از جمله ساخت کارخانه نطنز و آب سنگین اراک و دیگری قادر نبودن آژانس به راستی آزمایی در زمینه دامنه و ماهیت پرونده هسته یی ایران به رغم درخواست های مکرر شورای امنیت و شورای حکام آژانس بود. حال با ارائه این توضیحات از سوی محمد البرادعی به اعضای شورای حکام آژانس و انتقادات سختی که تاکنون به گزارش دبیرکل آژانس به رغم دوپهلو بودن آن از سوی امریکا و اروپا وارد شده باید در انتظار تحولات بعدی در این راستا باشیم.

نیلوفر منصوریان

منبع : روزنامه اعتماد