مکان نمازگزار

مكان نمازگزار دارای شرایطی است و هر كدام از آنها را كه نداشته باشد، نماز خواندن در آن مكان باطل است؛ این شرایط عبارتند از:.
الف) شرط اول: غصبی نباشد.
در جایی انسان می تواند نماز بخواند كه یا مال خودش باشد و یا اگر مال دیگری است، بداند صاحبش راضی است، بنابراین نماز خواندن در مكانهایی كه گفته می شود باطل است:.
۱) در جایی كه ملكش از دیگری است و انسان نمی داند صاحبش راضی است یا نه، كه تا علم به رضایت او پیدا نكرده است نماز در آنجا باطل است مگر در:.
الف) در زمین بسیار وسیعی كه از دِه دور و چراگاه حیوانات است، اگر چه صاحبانش راضی نباشند، نماز خواندن و نشستن و خوابیدن در آن اشكال ندارد و در زمینهای زراعتی هم كه نزدیك دِه است و دیوار ندارد، اگر چه در مالكان آنها افراد صغیر و دیوانه باشد، نماز و عبور و تصرفات جزئی اشكال ندارد؛ ولی اگر یكی از صاحبانش ناراضی باشند، تصرف در آن حرام و نماز باطل است.
توضیح المسائل، مسأله ۷۸۹.
ب) در اماكن عمومی برای وارد شوندگان به آنها، مانند: مسافرخانه ها و هتلها و حمامها و...
توضیح المسائل، مسأله ۸۷۸.
ج) در خانه هایی كه آیه ۶۱ سوره نور(۱) بیان جواز خوردن از آن خانه را بدون اجازه صاحبان آنها نموده است. همین مقدار كه انسان علم به كراهت و عدم رضایت آنها نداشته باشد، كه در این خانه علاوه بر خوردن می فرمایند، نماز در آنها هم همین حكم را دارد كه آنها عبارتند از: خانه پدر، مادر، برادر، عمو، عمه، خاله، دایی، خانه كسی كه كلیدش در دست اوست و خانه دوست.
عروهٔ الوثقی، فی مكان المصلی، مسأله ۱۸.
۲) در مكانی كه منافعش از دیگری است، اگر بدون اجازه مالك منافع در آن مكان نماز بخواند، نمازش باطل است، بنابراین كسی كه در خانه مستأجری بدون اجازه مستأجر نماز می خواند، اگر چه از طرف مالك واقعی اجازه داشته باشد و یا خود مالك واقعی نمازش باطل است.
توضیح المسائل، مسأله ۸۶۷.
۳) در مكانی كه حق دیگری به او تعلق نگرفته باشد، بنابراین در مكانهایی كه حقوق زیر به آنها تعلق گرفته باشد، نمی شود در آنها نماز خواند:.
الف) حق رهَنْ:
رهن آن است كه بدهكار مقداری از مال خود را نزد طلبكار بگذارد كه اگر طلب او را ندهد، طلبش را از آن مال به دست آورد و طلبكار و بدهكار نمی توانند در مالی كه گرو گذاشته شده، بدون اجازه یكدیگر، ملك كسی كنند، مثلاً ببخشند و یا بفروشند.
توضیح المسائل، مسأله ۲۳۰۷، ۲۳۱۲.
ب) حق سَبْق:
كسی كه در مسجد نشسته، اگر دیگری جای او را غصب كند و در آنجا نماز بخواند، بنابر احتیاط واجب باید دوباره نمازش را در محل دیگری بخواند.
ج) حق شریك:
كسی كه در ملكی با دیگری شریك است، اگر سهم او جدا نباشد، بدون اجازه شریكش نمی تواند در آن ملك تصرف كند و نماز بخواند.
توضیح المسائل، مسأله ۸۷۲ و عروهٔ الوثقی، فی مكان المصلی، مسأله ۱۲.
د) حق امام و فقرا:
اگر با عین پولی كه خمس و زكات آن را نداده، ملكی بخرد، تصرف او در آن ملك، حرام و نمازش هم در آن باطل است و همچنین است اگر به ذمه بخرد و در موقع خریدن قصدش این باشد كه از مالی كه خمس یا زكاتش را نداده، پولش را بدهد؛ مگر اینكه آن مقدار خمس یا زكات را به وجهی شرعی، مانند مصالحه با مجتهد به عهده گرفته باشد.
تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۱۴۷، مسأله ۴ و توضیح المسائل، مسأله ۸۷۳.
ه) حق خود میت:
اگر میت وصیت كرده باشد كه ثلث مال او را به مصرفی برسانند، تا وقتی كه ثلث را جدا نكنند، نمی شود در ملك او نماز خواند.
و) حق ورثه میت:
اگر بعضی از ورثه میت، صغیر یا دیوانه یا غائب باشند، تصرف در ملك او حرام، و نماز در آن باطل است، ولی تصرفات جزئی كه برای برداشتن میت معمول است، اشكال ندارد.
توضیح المسائل، مسأله ۸۷۷.
ز) حق طلبكارهای میت:
بدهكاریهای میت، یا از قسم خمس و زكات است كه تا به حال نمی داده، یا مدتی نداده و یا از قسم بدهیهای معمولی است، اگر از قسم خمس و زكات باشد، تصرف در ملك او حرام و نماز در آن باطل است، مگر آنكه بدهكاری او را داده یا قصد دادن آن را داشته باشند، به شرطی كه مسامحه در دادن ننمایند و اما اگر بدهیهای او غیر از خمس و زكات باشد، باز هم تصرف در ملك او حرام و نماز در آن باطل است؛ ولی تصرفات جزئی كه برای برداشتن میت معمول است، اشكال ندارد و نیز اگر بدهكاری او كمتر از مالش باشد و ورثه هم تصمیم داشته باشند كه بدهی او را بدهند و مسامحه هم نمی كنند و تصرفشان هم تصرفی نیست كه موجب فروختن یا از بین بردن مال میت باشد، اشكال ندارد، ولی بنابر احتیاط مستحب، از ولی میت هم رضایت گرفته شود.
عروهٔ الوثقی، مكان المصلی، مسأله ۱۴ و تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۱۴۷، مسأله ۴ و توضیح المسائل، مسأله ۸۷۵ و ۸۷۶.
▪ یادآوری.
۱) نماز خواندن مواردی كه شمرده شد، باطل است و این در صورتی است كه از روی عمد در این مكانها نماز بخواند و اما اگر از روی جهل یا غفلت یا فراموشی در آن مكانها نماز بخواند،باطل نیست، مگر آنكه خودش آن مكان را غصب كرده باشد.
عروهٔ الوثقی، فی مكان المصلی و تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۱۴۷، مسأله ۱.
۲) در باطل بودن نماز در موارد غصبی یاد شده فرقی بین نماز واجب و مستحب نیست.
عروهٔ الوثقی، فی مكان المصلی.
۳) هرگاه خود مكان غصبی نباشد، ولی روی آن فرش غصبی انداخته و نماز بخوانند، باز هم نماز باطل است و همچنین است عكس آن، یعنی اگر فرش مباحی را روی مكان غصبی بیندازند، باز نماز باطل است.
عروهٔ الوثقی، فی مكان المصلی، مسأله ۱.
۴) ملاك در رضایت، رضایتِ باطنی است، بنابراین اگر صاحب ملك به زبان اجازه نماز خواندن بدهد، ولی انسان بداند كه قلباً راضی نیست، نماز خواندن در ملك او باطل است و اگر اجازه نداده، ولی انسان یقین دارد كه قلباً راضی است، نماز صحیح است؛ مانند: مسافرخانه ها و حمامها و... و خلاصه، اگر از ظاهر حال كسی اطمینان به رضایت او كشف شود، كفایت می كند و به احتمال خلاف، اعتنا نمی شود.
تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۱۴۸، مسأله ۵ و توضیح المسائل، مسأله ۸۷۴.
۵) در زیر سقف یا خیمه غصبی و یا در خانه ای كه بعضی از دیوارهای آن غصبی است، نماز باطل نیست، اگر چه احتیاط در اجتناب است.
تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۱۴۷، مسأله ۳.
ب) شرط دوم: مكان نمازگزار در حال اختیار بی حركت باشد.
نماز خواندن روی تشك و یا میزهایی كه ثابت نمی ایستند، یا در داخل قطار و یا ماشین و كشتی، در حال اختیار و در حال حركت، جایز نیست، مگر اینكه در قطار و یا ماشین و كشتی همان گونه كه آنها حركت می كنند ولی تكان نمی دهند، نماز بخواند، البته با رعایت شروط دیگر، مثل اینكه در هنگام تكان خوردن بدن چیزی نخواند و هرگاه آنها از قبله منحرف شدند، به طرف قبله برگردد و اما حركتی كه به تبع حركت قطار و ماشین و كشتی انسان حركت می كند، اشكال ندارد و اما در حال اضطرار كه مسلماً نماز خواندن بی اشكال است، ولی واجب است كه مراعات قبله و استقرار را به قدر امكان بنماید.
عروهٔ الوثقی، فی مكان المصلی (الثانی) ومسأله ۲۴ و تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۱۵۱، مسأله ۱۵.
ج) شرط سوم: در جایی نماز خوانده شود كه نمازگزار بتواند افعال نماز را درست به جا آورد.
در جایی كه سقف آن كوتاه است و درست نمی تواند بایستد و یا به اندازه ای كوچك است كه جای ركوع و سجود ندارد، نماز خواندن باطل است و اگر ناچار شود كه در چنین جایی نماز بخواند، باید به قدری كه ممكن است، قیام و ركوع و سجود را به جا آورد.
توضیح المسائل، (شرط سوم).
د) شرط چهارم: مكان نمازگزار پاك باشد.
مكان نمازگزار اگر نجس است، باید به طوری تر نباشد كه رطوبت آن به بدن یا لباس او برسد، ولی جایی كه پیشانی را بر آن می گذارد، اگر نجس باشد، در صورتی كه خشك هم باشد، نماز باطل است و احتیاط مستحب آن است كه مكان نمازگزار اصلاً نجس نباشد.
توضیح المسائل، (شرط چهارم).
و) شرط پنجم: مكان نمازگزار پست و بلند نباشد.
جای پیشانی نمازگزار از جای زانوهای او بیش از چهار انگشت بسته پست تر یا بلندتر نباشد و احتیاط واجب آن است كه از سرانگشتان پا هم، بیشتر از این پست تر و بلندتر نباشد.
توضیح المسائل، (شرط پنجم).
▪ یادآوری.
۱) بعضی از فقها درباره مكان نمازگزار، شرایط دیگری را هم متذكر شده اند كه حضرت امام آنها را شرط نمی دانند كه ذیلاً به آنها اشاره می شود:.
الف) فرموده اند ایستادن در جایی كه توقف در آنجا حرام است، نماز در آنجا باطل است و این حرام بودن توقف هم گاهی به خاطر صرف ایستادن روی آن مكان است، مانند ایستادن روی چیزی كه آیات قرآن و یا اسم خداوند متعال و یا اسامی محترمه بر روی او نوشته شده و گاهی هم حرمت توقف به خاطر آن است كه توقفش در آن مكان برای او خطر جانی دارد، مانند: ایستادن در زیر سقف یا دیواری كه احتمال خرابی دارد و یا ایستادن در جایی كه در تیررس دشمن است (البته در غیرحال دفاع و وظیفه) ولی حضرت امام می فرمایند: ولو توقف حرام است، ولی نماز را باطل نمی كند.
عروهٔ الوثقی، مكان المصلی (الرابع والخامس).
ب) فرموده اند شخص نمازگزار نباید مساوی یا جلوتر از قبر معصوم بایستد، مگر اینكه بین او و قبر معصوم حایل و مانعی باشد، ولی حضرت امام می فرمایند: هر چند این عمل سوء ادب است و احتیاط مستحب در دوری جستن از آن است، ولی نماز را باطل نمی كند، همچنین می فرمایند: حایل لازم نیست دیوار و یا چیز دیگر باشد بلكه داشتن فاصله زیادی كه صدق وحدت مكان نكند، این سوء ادب را ازمیان می برد و اما ضریح و پارچه روی آن در حایل بودن كافی نیست.
عروهٔ الوثقی، مكان المصلی (السابع) و تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۱۴۹، مسأله ۹.
۲) نماز خواندن زن و مرد برابر هم یا مقدم بودن زن بر مرد كراهت دارد، منتها اگر هر دو با هم شروع كنند، نماز هر دو كراهت دارد و اگر با هم شروع نكنند، كراهت به نماز كسی كه عقب تر شروع كرده تعلق می گیرد و در این مسأله فرقی بین محرم و غیر محرم و بالغ و نابالغ و حتی زن و شوهر و نماز واجب و مستحب نیست و این كراهت برداشته می شود به این كه مرد جلوتر ایستاده، یا اگر برابرند بین آنها حایل و مانعی باشد و یا بین آنها به اندازه ده ذراع دست (تقریباً پنج متر) فاصله باشد و البته باید توجه داشت كه این در جایی است كه هر دو نفر آنها مشغول نماز باشند و اما اگر یكی از آنها در حال نماز خواندن نباشد كراهت ندارد.
عروهٔ الوثقی، مكان المصلی (العاشر) و مسأله ۲۶، ۲۷، ۲۹.۳) بودن زن و مرد نامحرم در جای خلوت مكروه است و احتیاط شدید در ترك آن است و احتیاط در نماز نخواندن در آنجاست، لكن اگر خواند نمازش باطل نیست.
توضیح المسائل، مسأله، ۸۸۹.
۴) نماز خواندن در جایی كه تار و مانند آن می نوازند، باطل نیست ولی گوش دادن به آنها حرام است.
توضیح المسائل، مسأله ۸۹۰.
۵) اگر مكان نمازگزار به قدری گِلی است كه اگر بخواهد برای سجده و تشهد بنشیند، لباسها و بدنش آلوده می شود، در اینجا اگر مكان دیگری برای نماز ندارد، بایستی در همان جا نماز بخواند، ولی برای سجده و تشهد اشاره می نماید.
تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۱۵۰، مسأله ۱۲.
بعضی از مكانهایی كه نماز خواندن در آنها مكروه است.
در چند جا نماز خواندن مكروه است یعنی ثواب نماز را كم می كند:.
۱) در حمام، ولو در رخت كن آن باشد؛
۲) جاهای كثیف؛
۳) خانه ای كه در او چیز مست كننده ای مانند شراب باشد؛
۴) در آشپزخانه و هركجا كه كوره آتش باشد؛
۵) زمین نمكزار؛
۶) هر زمینی كه در آن عذاب بر كسی نازل شد؛
۷) مقابل انسان؛
۸) مقابل دری كه باز است؛
۹) در جاده و خیابان و كوچه، اگر برای كسانی كه عبور می كنند زحمت نباشد و چنانچه زحمت باشد، حرام است، ولی نماز را باطل نمی كند؛
۱۰) مقابل آتش و چراغ؛
۱۱) مقابل چاه و چاله ای كه محل بول باشد؛
۱۲) روبه روی عكس و مجسمه چیزی كه روح دارد، مگر آنكه روی آن پرده بكشند؛
۱۳) در جایی كه عكس باشد، اگر چه روبه روی نمازگزار نباشد؛
۱۴) در اتاقی كه جنب در آن باشد؛
۱۵) مقابل قبر؛
۱۶) روی قبر؛
۱۷) بین دو قبر؛
۱۸) در قبرستان؛
۱۹) جایی كه مقابل انسان چیزی باشد كه حواس انسان را مشغول كند، مانند نوشته و یا نقاشی و...
۲۰) خانه ای كه در آن سگ باشد (غیر از سگ شكاری).
عروهٔ الوثقی، فی الأمكنهٔ المكروهه و توضیح المسائل، مسأله ۸۹۸.
▪ یادآوری.
كسی كه می خواهد در محل عبور مردم یا جایی كه روبه روی او كسی نشسته نماز بخواند؛ مستحب است كه جلو خود چیزی بگذارد، و یا خطی بكشد كه این كار اشاره به انقطاع از خلق و توجه به خالق است.
عروهٔ الوثقی، فی الأمكنهٔ المكروههٔ، مسأله ۳.
بعضی از مكانهایی نماز خواندن در آنها مستحب است.
۱) مسجد: در شرع مقدس اسلام بسیار سفارش شده است كه نماز را در مسجد بخوانند و بهتر از همه مسجدها مسجدالحرام است و بعد از آن مسجد پیغمبر - صلّی اللّه علیه وآله وسلم - و بعد مسجد كوفه و بعد از آن مسجد بیت المقدس و بعد از مسجد بیت المقدس، مسجد جامع هر شهر و بعد از آن مسجد محله و بعد از آن مسجد بازار است؛ زیرا نماز در مسجدالحرام برابر با یك میلیون نماز و مسجدالنبی ده هزار و مسجد كوفه و مسجد الأقصی (بیت المقدس) هزار نماز و مسجد جامع صد نماز و مسجد محله ۲۵ نماز و مسجد بازار دوازده نماز است و مستحب است انسان در خانه خود جایگاهی را برای نماز اختصاص بدهد كه البته این مكان حكم مسجد را ندارد و اما برای زنها نماز خواندن در خانه - بلكه در صندوقخانه و اتاق عقب - بهتر است، ولی اگر بتواند كاملاً خود را از نامحرم حفظ كند، بهتر است در مسجد نماز بخواند.
عروهٔ الوثقی، فی الأمكنهٔ المكروهه، مسأله ۴ و توضیح المسائل، مسأله ۸۹۴.
۲) حرم امامان - علیهم السلام - و بلكه نماز در حرم امامان - علیهم السلام - از نماز در مساجد برتر است و در روایت است كه نماز در حرم حضرت امیرالمؤمنین - علیه السلام - برابر دویست هزار نماز است.
توضیح المسائل، مسأله ۸۹۵.
۳) در حرم انبیا - علیهم السلام - و جایگاه اولیا و صلحا و علما و عبّاد، نماز خواندن مستحب است و حتی در خانه آنها هم نماز خواندن مستحب است.
عروهٔ الوثقی، فی الامكنهٔ المستحبه، مسأله ۵.
۴) مستحب است كه انسان نمازهای خود را در جاهای متعدد بخواند، تا روز قیامت شاهدهای بیشتری داشته باشد.
عروهٔ الوثقی، فی الامكنهٔ المستحبه، مسأله ۶.
● احكام مساجد.
در اسلام برای مسجد احكامی از قبیل وجوب و استحباب و حرمت و كراهت بیان شده است كه ذیلاً آنها را متذكر می شویم:.
▪ احكام وجوبی.
تظهیر مسجد از نجاست واجب است و حرم امامان - علیهم السلام - هم همین حكم را دارد، منتها در مورد آنها می فرمایند اگر بی احترامی محسوب می شود، تطهیر واجب است والاّ بنابر احتیاط مستحب تطهیر نمایند.
توضیح المسائل، مسأله ۹۰۰، ۹۰۴.
و اگر جایی از مسجد نجس شود كه تطهیر آن بدون كندن یا خراب كردن ممكن نیست، باید آنجا را بكنند یا اگر خرابی زیادی لازم نمی آید، خراب نمایند و پركردن جایی كه كنده اند و ساختن جایی كه خراب كرده اند واجب نیست، ولی اگر آن كس كه نجس كرده، بكند یا خراب كند، در صورت امكان باید پر كرده و یا تعمیر نماید.
توضیح المسائل، مسأله ۹۰۲.
واما كسی كه خود نمی تواند تطهیر كند، اعلان به دیگری درصورتی كه نجس كردن بی احترامی به مسجد باشد، واجب است.
▪ احكام استحبابی.
۱) ساختن مسجد مستحب است.
توضیح المسائل، مسئله ۹۱۱.
ـ قالَ رَسُولُ اللّهِ - صلی اللّه علیه وآله وسلم -:.
(مَنْ بَنی مَسجِداً فِی الدُّنیا اَعْطاهُ اللهُ بِكُلِّ شِبْرٍ مِنْهُ - اَوْ قالَ بِكُلِّ ذِراعٍ مِنْهُ - مَسِیرَهَٔ اَرْبَعینَ اَلْفِ عامٍ مَدِینَهًٔ مِنْ ذَهَبٍ وَفِضَهٍٔ وَدُرٍّ وَ یاقُوتٍ وَ زُمُرُّدٍ وَلُؤلُؤٍ).
وسائل الشیعهٔ، ج‏۳، ص ۴۸۶.
پیامبر اكرم - صلی اللّه علیه وآله وسلم - فرموده اند:.
هر كس در دنیا مسجدی بسازد، خداوند متعال به هر وجب آن - یا فرمود به هر ذراع آن - شهری به اندازه چهل هزار سال راه رفتن از طلا و نقره و مروارید و یاقوت زمرد و زبرجد و لؤلؤ به او عنایت می فرماید.
ـ قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ - علیه السلام - : (مَنْ بَنی مَسْجداً بَنی اللّهُ له بَیْتاً فِی الْجَنَّهِٔ).
وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۴۸۵.
امام صادق - علیه السلام - می فرماید: هر كس مسجدی بسازد خداوند برای او خانه ای در بهشت خواهد ساخت.
ـ قالَ رَسُولُ اللّهِ - صلی اللّه علیه وآله وسلم -: (اِنَّ مِمّا یَلْحَقُ الْمُؤمِنُ مِنْ عَمَلِهِ وَحَسناتِهِ بَعْدَ مَوْتِهِ عِلْماً نَشَرَهُ وَوَلَداً صالِحاً تَرَكَه وَمُصْحَفاً وَرَّثَهُ اَوْ مَسْجِداً بَناهُ).
بحارالانوار، ج ۸۰، ص ۳۸۰.
پیامبر اكرم - صلّی اللّه علیه وآله وسلم - فرموده اند:.
به درستی و تحقیق از آنچه به مؤمن بعد از مردنش ملحق می شود از اعمال و خوبیها، علم و دانشی است كه به وسیله او منتشر شده و فرزند صالحی است كه از او باقی مانده و كتاب و نوشته ای كه بعد از خود می گذارد یا مسجدی است كه بنا نموده است.
نهج الفصاحه، حدیث ۹۰۰۶.
ـ قالَ رَسُولُ اللّهِ - صلی اللّه علیه وآله وسلم -:.
(مَنْ بَنی مَسْجِداً وَلَوْ مِثْلَ مَفْحَصِ قطاهٍٔ بَنی اللّهُ لَهُ بَیْتاً فِی الْجَنَّهِٔ).
نهج الفصاحه، حدیث ۲۷۹۵.
پیامبر اكرم - صلی اللّه علیه وآله وسلم - می فرمایند:.
هر كس مسجدی بسازد ولو به اندازه جایی كه شتر مرغ در آنجا تخم می گذارد، خداوند خانه ای در بهشت برای او می سازد.
۲) تعمیر مسجدی كه نزدیك به خرابی می باشد، مستحب است و اگر مسجد طوری خراب شود كه تعمیر آن ممكن نباشد، می توانند آن را خراب كنند و دوباره بسازند، بلكه می توانند مسجدی را كه خراب نشده برای احتیاج مردم خراب كنند و بزرگتر بسازند.
توضیح المسائل، مسأله ۹۱۱.
ـ عَنْ عَلِیٍ‏ّ (علیه السلام) قالَ:.
(اِنَّ الْمَسْجِدَ لَیَشْكُو الْخَرابَ اِلی رَبِّهِ واِنَّهُ لَیَتَبَشْبَشُ مِنْ عُمّارِهِ اِذا غابَ عَنْهُ ثُمَّ قَدِمَ كَما یَتَبَشْبَشُ اَحَدُكُمْ بِغائِبِهِ اِذا قَدِمَ عَلَیْهِ).
بحارالانوار، ج‏۸۰، ص‏۳۸۰.
ـ از علی - علیه السلام - نقل شده كه فرموده اند:.
هر آینه مسجد به پروردگارش از خرابی خود شكایت می كند و به درستی كه مسجد، از تعمیر كنندگانش وقتی كه به آنجا می روند و بر می گردند، خوشحال می شود همان گونه كه یكی از شما وقتی عزیزش برمی گردد، احساس خوشحالی می كند.
ساختن مسجد و تعمیر آن از هر كس پذیرفته نیست:.
(وَما كانَ لِلْمُشْرِكِینَ اَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللّهِ...).
توبه(۹) آیه ۱۷.
مشركان را نرسد كه مساجد خدا را تعمیر كنند.
(اَجَعَلْتُمْ سِقایَهَٔ الْحاجِّ وَعِمارَهَٔ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الأخِرِ وَجَاهَدَ فِی سَبِیلِ اللّهِ لایَسْتَوُونَ عِنْدَ اللّهِ وَاللّهُ لایَهْدِی الْقَوْمَ الظّالِمِینَ). توبه(۹) آیه ۱۹.
آیا رتبه سقایت و آب دادن به حاجیان و تعمیر كردن مسجدالحرام را با مقام آن كس كه به خدا و به روز قیامت ایمان آورده و در راه خدا جهاد كرده (چون علی - علیه السلام -) یكسان می شمرید هرگز (این دو) نزد خدا یكسان نخواهند بود و خداوند ظالمان را هرگز هدایت نخواهد كرد.
۳) خدمت كردن به مسجد (نظافت، روشن كردن چراغ و...).
توضیح المسائل، مسأله ۹۱۲.
ـ قالَ رَسُولُ اللّهِ - صلی اللّه علیه وآله وسلم -:.
(مَنْ قَمَّ مَسْجِداً كَتَبَ اللّهُ لَهُ عِتْقَ رَقَبَهٍٔ وَمَنْ اَخْرَجَ مِنْهُ مایَقْذِی عَیْناً كَتَبَ اللّهُ لَهُ كِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَهٍٔ).
وسائل الشیعه، ج‏۳، ص‏۵۱۱.
پیامبر گرامی اسلام می فرماید: هر كس مسجدی را تمیز كند، خداوند برای او ثواب آزاد كردن بنده ای می نویسد و هر كس به اندازه خاشاكی كه در چشم بیفتد، آشغالی را از مسجد خارج كند، خداوند متعال رحمت خودش را بر او دو برابر قرار می دهد.
ـ قال رسول اللّه - صلی اللّه علیه وآله وسلم -:.
(مَنْ اَسْرَجَ فِی مَسْجِدٍ مِنْ مَساجِدِ اللّهِ سِراجاً لَمْ تَزَلِ الْمَلائِكَهُٔ وحَمَلَهُٔ الْعَرْشِ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ مادامَ فِی ذلِكَ الْمَسْجِدِ ضَوء مِنْ ذلِكَ السِّراجِ).
وسائل الشیعه، ج‏۳، ص‏۵۱۳.
پیامبر اكرم - صلی اللّه علیه وآله وسلم - فرمودند:.
هر كس چراغی را در مسجدی از مساجد خداوند روشن كند، تا وقتی كه نوری از آن چراغ در آن مسجد باقی است، ملائكه و حاملان عرش خداوند برای او طلب مغفرت می نمایند.
۴) احیای مساجد و رونق دادن به آنها.
عروهٔ الوثقی، فی الأمكنهٔ المستحبه، مسأله ۸.
ـ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللّهِ - علیه السلام - قالَ:.
(ثَلاثَهٔ یَشْكُونَ اِلَی اللّهِ عَزَّوَجَلَّ: مَسْجِد خَراب لایُصَلِّی فِیه اَهْلُه وَعالِم بَیْنَ جُهَّالٍ وَمُصْحَف مُعَلَّق قَدْ وَقَعَ عَلَیْهِ الْغُبارُ لایُقْرَءُ فِیهِ).
وسائل الشیعه، ج‏۳، ص‏۴۸۴.
امام صادق - علیه السلام - می فرمایند:.
سه چیزند كه به خداوند متعال شكایت می كنند:
الف) مسجدی كه خراب باشد و كسی در آن نماز نخواند
ب) دانشمندی كه بین افراد ناآگاه قرار گرفته باشد - یعنی از او هم استفاده نشود -
ج) قرآنی كه روی آن را غبار گرفته و خوانده نمی شود.
۵) زیاد رفت و آمد كردن به مسجد.
عروهٔ الوثقی، فی الأمكنهٔ المستحبهٔ، مسأله ۹.
ـ قال علی - علیه السلام -:.
(الْجِلْسَهُٔ فِی الْجامِعِ خَیْر لِی مِنَ الجِلْسَهِٔ فِی الْجَنَّهِٔ فِیها رِضی نَفْسِی وَالْجامِعُ فِیهِ رِضی رَبِّی).
وسائل الشیعه، ج‏۳، ص‏۴۸۲.
حضرت علی - علیه السلام - می فرماید: نشستن در مسجد جامع بهتر است برای من، از نشستن در بهشت؛ زیرا نشستن در بهشت مرا خشنود می سازد، ولی نشستن در مسجد جامع مورد رضایت خداوند.
ـ عَنْ رَسُولِ اللّهِ - صلّی اللّه علیه وآله وسلّم - قال:.
(مَنْ مَشی اِلَی مَسْجِدٍ مِنْ مَساجِدِ اللّهِ فَلَهُ بِكُلِ خُطْوَهٍٔ خَطاها حَتّی یَرْجِعَ اِلی مَنْزِلِهِ عَشْرُ حَسَناتٍ وَمَحی عَنْهُ عَشْرَ سَیِّئاتٍ وَرَفَعَ لَهُ عَشْرَ دَرَجاتٍ).
وسائل الشیعه، ج‏۳، ص‏۴۸۳.
پیامبر اكرم - صلّی اللّه علیه وآله وسلم - می فرماید:.
هركس به طرف مسجدی از مساجد خداوند برود، خداوند برای هر قدمی كه بر می دارد تا به منزلش برگردد، ده حسنه برای او نوشته و ده سیئه را از او محو می كند و ده درجه به مقامش می افزاید.
ـ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللّهِ - علیه السلام - قالَ:.
(مَنْ مَشی اِلَی الْمَسْجِدِ لَمْ یَضَعْ رِجْلَهُ عَلی رَطْبٍ وَلا یابِسٍ اِلا سَبَّحَتْ لَهُ اِلَی الاَرَضِینَ).
بحارالانوار، ج‏۸۱، ص‏۱۳.
امام صادق صادق - علیه السلام - می فرماید:.
هر كس به طرف مسجدی برود، پایش را روی هیچ تر و خشكی نمی گذارد، مگر آنكه تا اعماق زمین برای او استغفار می كند.
ـُ قالَ رَسُولُ اللّهِ - صلی اللّه علیه وآله وسلم -:.
(بَشِّرِ الْمَشَّائِینَ فِی ظُلَمِ اللَّیْلِ اِلَی الْمَساجِدِ بِالنُّورِ التّامِ یَوْمَ الْقِیمَهِٔ).
نهج الفصاحهٔ، حدیث ۱۰۹۰.
پیامبر اكرم - صلی اللّه علیه وآله وسلم - می فرماید:.
بشارت بده به افرادی كه زیاد در تاریكی شب به سوی مساجد می روند، به اینكه در روز قیامت با نور تمام محشور می گردند.
۶) جلوتر از همه رفتن پس از همه بیرون آمدن.
توضیح المسائل، مسأله ۹۱۲.
ـ قال امیرالمؤمنین - علیه السلام -:.
(جاءَ اَعْرابِیّ اِلَی النَّبِی - صلی اللّه علیه وآله وسلم - فَسَأَلَهُ عَنْ شَرِّ بُقاعِ الاَرْضِ وَخَیْرِ بُقاعِ الأرْضِ فَقالَ لَهُ رَسُولُ اللّهِ - صلی اللّه علیه وآله وسلم - شَرُّ بُقاعِ الأَرْضِ الاَسْواقُ (اِلی اَنْ قالَ) وخَیْر الْبُقاعِ الْمَساجِدُ واَحَبَّهُمْ اِلَی اللّهِ اَوَّلُهُمْ دُخُولاً وَآخِرُهُمْ خُرُوجاً مِنْها).
وسائل الشیعهٔ، ج‏۳، ص‏۵۵۴.امیرالمؤمنین - علیه السلام - می فرماید:.
شخص عربی نزد پیامبر - صلی اللّه علیه وآله وسلم - آمد و از حضرتش درباره بدترین و بهترین جاهای زمین سؤال كرد پس حضرت فرمودند: بدترین مكانهای روی زمین بازارها است (چون اكثراً در آنها از خداوند غفلت ورزیده و گول شیطان را می خورند) و بهترین مكانهای روی زمین مساجدند و از همه مردم محبوب تر نزد خداوند، كسی است كه از همه زودتر وارد مسجد شده و از همه دیرتر خارج گردد.
(یا اباذَرٍّ طُوبی لاَصْحابِ الأَلْوِیَهِٔ یَوْمَ الْقِیمَهِٔ یَحْمِلُونَها فَیَسْبِقُونَ النَّاسَ اِلَی الْجَنَّهِٔ أَلا هُمُ السَّابِقُونَ اِلَی الْمَساجِدِ بِالأَسْحارِ وَغَیْرِها).
بحارالانوار، ج‏۸۰، ص‏۳۶۹.
پیامبر گرامی اسلام - صلی اللّه علیه وآله وسلم - به ابوذر فرمودند: خوشا به حال صاحبان پرچمها كه روز قیامت آنها را حمل می كنند و به سوی بهشت از دیگران سبقت می گیرند، آگاه باشید كه آنها كسانی هستند كه در سحرگاهان و غیر سحرگاهان به طرف مسجدها سبقت می گرفته اند.
۷) با طهارت وارد شدن.
عروهٔ الوثقی، فی بعض احكام المسجد، ص‏۳۶۹.
۸) برای رفتن به مسجد، خود را خوشبو نموده و لباسهای پاكیزه و قیمتی بپوشد.
توضیح المسائل، مسأله ۹۱۲.
۹- قبل از ورود كفشها را وارسی نمودن.
توضیح المسائل، مسأله ۹۱۲.
۱۰) در هنگام ورود، ابتدا پای راست را داخل گذاردن، با گفتن صلوات و در وقت خروج به عكس، با گفتن صلوات.
توضیح المسائل، مسأله ۹۱۲، وسائل الشیعه، ج‏۳، ص‏۵۱۷.
۱۱) بعد از ورود دو ركعت نماز تحیّت خواندن، ولی اگر نماز واجب یا مستحبی دیگری بخواند، كافی است.
توضیح المسائل، مسأله ۹۱۳.
▪ احكام حرام.
۱) زینت كردن مسجد:
بنابر احتیاط واجب، مسجد را نباید به طلا زینت نمایند و همچنین نباید صورت چیزهایی كه مثل انسان و حیوان، روح دارد، در مسجد نقش كنند و نقاشی چیزهایی كه روح ندارد، مثل گل و بوته، مكروه است.
توضیح المسائل، مسأله ۹۰۸.
۲) فروختن یا از بین بردن مسجد و یا لوازم آن.
اگر مسجد خراب هم بشود، نمی توانند آن را بفروشند یا داخل ملك و جاده نمایند و همچنین فروختن در و پنجره و چیزهای دیگر مسجد حرام است و اگر مسجد خراب شود، باید اینها را صرف تعمیر همان مسجد كنند و چنانچه به درد آن مسجد نخورد، باید در مسجد دیگر مصرف شود، ولی اگر به درد مسجدهای دیگر هم نخورد، می توانند آن را بفروشند و پول آن را اگر ممكن است صرف تعمیر همان مسجد، وگرنه صرف تعمیر مسجد دیگر نمایند.
توضیح المسائل، مسأله ۹۰۹، ۹۱۰.
۳) نجس كردن مسجد.
نجس كردن زمین و سقف و بام و طرف داخل دیوار مسجد حرام است و هر كس بفهمد كه نجس شده، باید فوراً نجاست آن را بر طرف كند و احتیاط واجب آن است كه طرف بیرون دیوار مسجد را هم نجس نكنند و اگر نجس شود، نجاستش را بر طرف نمایند، مگر آنكه واقف آن را جزء مسجد قرار نداده باشد.
توضیح المسائل، مسأله ۹۰۰.
و همچنین نجس كردن حرام امامان - علیهم السلام - حرام است.
توضیح المسائل، مسأله ۹۰۴.
۴) بیرون بردن سنگریزه های آن.
بنابر احتیاط واجب، جایز نیست كه سنگریزه های داخل مسجد را بیرون ببرند و اگر بیرون برده شود، بایستی اگر امكان دارد، به همان مسجد و الاّ به مسجد دیگر برگردانند، ولی بیرون بردن خاكروبه و مانند آن اشكال ندارد.
عروهٔ الوثقی، فی بعض احكام المساجد (الرابع).
۵) دفن میّت در مسجد: دفن كردن میّت در مسجد جایز نیست، هر چند ضرری به مسلمانان نزده و مزاحمتی برای نمازگزاران نداشته باشد.
تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۸۹، مسأله ۸.
۶) بردن عین نجس یا چیزی كه نجس شده، به مسجد.
بردن عین نجس، مانند خون و یا چیزی كه نجس شده - اگر بی احترامی به مسجد باشد - حرام است.
توضیح المسائل، مسأله ۹۰۶.
۷) كارهایی كه مانع نماز خواندن بشود.
اگر مسجد را برای روضه خوانی چادر بزنند و فرش كنند و سیاهی بكوبند و اسباب چای در آن ببرند، در صورتی كه این كارها به مسجد ضرر نرساند و مانع نماز خواندن نشود، اشكال ندارد.
توضیح المسائل، مسأله ۹۰۷.
▪ احكام مكروه.
۱) نقاشی كردن چیزهایی كه روح ندارد، مانند گل و بوته، مكروه است.
توضیح المسائل، مسأله ۹۰۸.
۲) خوابیدن در مسجد اگر ناچار نباشد، مكروه است.
توضیح المسائل، مسأله ۹۱۴.
ـ قال الصادق - علیه السلام -:.
(اِنَّ المَسَاكِینَ كانُوا یَبِیتُونَ فِی الْمَسْجِدِ عَلی عَهْدِ رَسُولِ - صلی اللّه علیه وآله وسلم - ).
بحارالانوار، ج‏۸۰، ص‏۳۵۷.
امام صادق - علیه السلام - می فرماید: به درستی كه مساكین شبها در زمان پیامبر - صلی اللّه علیه وآله وسلم - در مسجد می خوابیدند.
۳) صحبت كردن راجع به كارهای دنیا.
توضیح المسائل، مسأله ۹۱۴.
۴) خواندن شعری كه نصیحت و مانند آن نباشد.
توضیح المسائل، مسأله ۹۱۴.
ـ عن ابی عبداللّه - علیه السلام - قال:.
(اِنَّ اَمِیرَ المُؤْمِنِینَ - علیه السلام - رَأی قاصّاً فِی الْمَسْجِدِ فَضَرَبَه بالدُّرّه وَطَرَدَهُ).
وسائل الشیعه، ج‏۳، ص ۵۱۵.
امام صادق - علیه السلام - می فرماید: امیرالمؤمنین شخصی را دیدند كه در مسجد برای مردم قصه می گفت، پس او را با شلاق زد و از مسجد بیرون كرد.
۵) انداختن آب دهان و بینی و اخلاط سینه در مسجد.
توضیح المسائل، مسأله ۹۱۴.
ـ قال علی - علیه السلام -:.
(مَنْ وَقَّرَ المَسْجِدَ مِنْ نُخامَتِهِ لَقِی اللّه یَوْمَ الْقِیامَهِٔ ضاحِكاً قَدْ اَعْطی كِتابَهُ بِیَمِینِهِ وَاِنَّ الْمَسْجِدَ لیَتلُو عِنْدَ النُّخامَهِٔ كَتلوِّی اَحَدكُمْ بِالْخَیْزرانِ اِذا وَقَعَ بِهِ).
بحار، ج‏۸۰، ص‏۳۸۱.
حضرت علی - علیه السلام - می فرماید:.
هر كس مسجد را احترام كند از اینكه آب دهان یا بینی خود را در آن بیندازد، خداوند را با خشنودی در قیامت ملاقات كرده و كتابش به دست راستش داده می شود و به درستی كه مسجد به خود می پیچد، وقتی كسی آب بینی یا دهانش را در آن بیندازد، مانند به خود پیچیدن یكی از شما، وقتی تازیانه به او زده می شود.
ـ قالَ رَسُول اللّهِ - صلی اللّه علیه وآله وسلم -:.
(مَنْ رَدَّ رِیقَهُ تَعْظِیماً لِحَقّ الْمَسْجِدِ جَعَلَ اللّهُ رِیقَهُ صِحَّهًٔ فی بَدَنِهِ وَعُوفِیَ مِنْ بَلوی فی جَسَدِهِ).
بحار، ج‏۸۱، ص‏۱۳.
هر كس آب دهانش را به خاطر احترام مسجد فرو برد، خداوند آن آب دهان را وسیله سلامت بدن و عافیت از بلاهای جسمی قرار می دهد.
۶) طلب كردن گمشده.
(سَمِعَ النَّبِیُّ - صلی اللّه علیه وآله وسلم - رَجُلاً یُنْشِدُ ضالّهٔ فِی الْمَسْجِدِ فَقالَ قُولُوا لَهُ لا رادَّ اللّهُ عَلَیْكَ فَاِنَّها لِغَیْرِ هذا بُنِیَتْ).
وسائل الشیعه، ج‏۳، ص‏۵۰۸.
پیامبر - صلی اللّه علیه وآله وسلم - شنیدند كه شخصی گمشده ای را در مسجد اعلان می كرد، حضرت فرمودند:به او بگویید كه خداوند گمشده ات را به تو برنگرداند؛ زیرا مسجد برای غیر این كار ساخته شده است.
۷) بلند كردن صدا، مگر برای اذان و مانند آن.
توضیح المسائل، مسأله ۹۱۴.
۸) خرید و فروش.
توضیح المسائل، مسأله ۹۱۴.
۹) داخل شدن كسی كه سیر و پیاز و مانند اینها خورده، به طوری كه بوی آن موجب آزار دیگران می شود و یا با پای عرق كرده به مسجد وارد شدن.
توضیح المسائل، مسأله ۹۱۵.
ـ عن علی - علیه السلام - قال:.
(مَنْ اَ كَلَ شَیْئاً مِنْ المُؤذِیاتِ رِیحُها فَلا یُقَرِبَنَّ الْمَسْجِدَ).
وسائل الشیعه، ج‏۳، ص‏۵۰۳.
ُحضرت علی - علیه السلام - می فرماید:.
هر كس چیزی بخورد كه بوی او مردم را اذیت می كند، نباید به مسجد نزدیك شود.
۱۰) راه دادن بچه و دیوانه به مسجد.
توضیح المسائل، مسأله ۹۱۵.
ـ قال المجلسی - ره -:.
(لاخِلافَ فِی كَراهَهِٔ تَمْكِینِ الْمَجانِین وَالصِّبْیانِ لِدُخُولِ الْمَساجِدِ وَرُبَّما یُقَیَّد الصَّبِیُّ بِمَنْ لایُوثَقُ بِهِ اَمّا مَنْ عُلِمَ مِنْهُ ما یَقْتَضِی الْوُثُوقُ بِهِ لِمُحافَظَتِهِ عَلی التَّنَزُّهِ مِنَ النِّجاساتِ وَاَداءِ الصَّلَواتِ فَاِنَّهُ لایَكْرَهُ تَمْكِینُهُ بَلْ یَسْتَحِبُّ تَمْرِینُهُ وَلابَأسَ بِهِ).
بحار، ج‏۸۰، ص‏۳۴۹.
مرحوم مجلسی می فرماید:.
خلافی نیست در اینكه دیوانه ها و بچه ها را نباید در مسجد جای داد، ولی چه بسا كه بچه ای كه اینجا گفته شده بچه ای باشد كه مورد اعتماد نیست، امّا بچه ای كه مواظب طهارت و نجاست و ادای نماز است، نه تنها كراهت ندارد، بلكه مستحب است كه برای تمرین دادن او، وی را به مسجد ببرند.
۱۱) اجرا كردن حدّ در مسجد.
عروهٔ الوثقی، فی بعض احكام المسجد.
۱۲) مشغول شدن به صنعت.
توضیح المسائل، مسأله ۹۱۴.
۱۳) راه (= محل عبور) قراردادن مساجد، مگر اینكه دو ركعت نماز بخواند.
عروهٔ الوثقی، فی بعض احكام المسجد.
۱۴) مسجد را محل قضاوت و مرافعه قراردادن.
عروهٔ الوثقی، فی بعض احكام المسجد.
● نقش مسجد در اسلام.
ُ مسجد مكانی برای بحث آزاد.
۱) كانَ اَبُوالْحَسنِ - علیه السلام - یَأْمُرُ مُحَمّدَ بْنَ حَكِیمٍ اَنْ یُجالِسَ اَهْلَ الْمَدِینَهِٔ فِی مَسْجِدِ رَسُولِ اللّهِ وَأَنْ یُكَلِّمَهُمْ وَیُخاصِمَهُمْ....
بحارالانوار، ج‏۱، ص‏۱۳۷.
حضرت موسی بن جعفر - علیه السلام - به شخصی به نام محمدبن حكیم - كه یكی از اصحاب دانشمند آن حضرت بودند - می فرمودند كه در مسجد پیامبر بنشیند و با كسانی كه (در مسائل دینی) اشكالاتی دارند، به بحث و مناظره بپردازد....
مسجد، مركز پیدا كردن دوست خوب.
ـ قالَ امیرالمؤمنین - علیه السلام -:.
(مَنِ اخْتَلَفَ اِلی الْمَسْجِدِ اَصابَ اِحْدَی الثَّمانِ... اَخاً مُسْتَفاداً فِی اللّه).
بحار، ج‏۸۰، ص‏۳۵۱.
حضرت امیرالمؤمنین - علیه السلام - می فرمایند:.
هر كس به مسجد رفت و آمد كند (حداقل) یكی از هشت چیز نصیبش می شود: دوستی خوب و خدایی...
▪ مسجد مركز هدایت.
ـ قال امیرالمؤمنین - علیه السلام -:.
(مَنِ اخْتَلَفَ اِلَی الْمَسْجِدِ اَصابَ اِحْدَی الثَّمانِ... كَلِمَهٔ تَرُدُّهُ عَنْ رَدی اَوْ یَسْمَعُ كَلِمَهًٔ تَدُلُّهُ عَلی هُدًی).
بحار، ج‏۸۰،ص‏۳۵۱.
حضرت علی - علیه السلام - می فرماید:.
هر كس به مسجد رفت و آمد كند (حداقل) یكی از هشت چیز نصیبش می شود... جمله ای كه او را از بدبختی نجات بخشد یا كلمه ای كه راه مستقیم را به او نشان دهد.
▪ مسجد جایگاهی برای خودسازی.
ـ قال امیرالمؤمنین - علیه السلام -:.
(مَنِ اخْتَلَفَ اِلَی الْمَسْجِدِ اَصابَ اِحْدَی الثَّمان... اَوْ یَتْرُكُ دُنْیا خَشْیَهًٔ اَوْ حَیاءً).
بحار، ج‏۸۰، ص‏۳۵۱.
حضرت علی - علیه السلام - می فرماید:.
هر كس به مسجد رفت و آمد كند (حداقل) یكی از هشت چیز نصیبش می شود. یا خودش را از دنیا و پستیها نجات می دهد، چه از ترس خدا و چه به خاطر خجالت كشیدن از مردم....
▪ مسجد ضرار.
ـ قال امیرالمؤمنین - علیه السلام -:.
(اِنَّ بِالْكُوفَهِٔ مَساجِدَ مُبارَكَهًٔ وَمَساجِدَ مَلْعُونَهًٔ....).
بحار، ج‏۸۰ ص‏۳۶۰.
حضرت علی - علیه السلام - می فرماید:.
بدرستی كه در شهر كوفه مسجدهای پربركتی است و مسجدهایی هم هستند كه مورد لعن خداوند قرار دارند....
● مقدمات ركنی و غیر ركنی (توجهی و غیر توجهی).
از این شش مقدمه ای كه برای نماز ذكر شد، بعضی مقدمات ركنی و بعضی غیر ركنی هستند و اما مقدمات ركنی آن مقدماتی هستند كه چه شخص بداند یا نداند (توجه داشته باشد یا نه) بایستی آنها را دارا باشد و آنها عبارتند از:.
الف) طهارت داشتن (وضو، غسل و تیمم) كه چه عمداً و چه سهواً بدون وضو نماز خوانده باشد، نماز باطل است.
ب) داخل شدن وقت، كه چه عمداً و چه سهواً قبل از وقت نماز بخواند، نمازش باطل است.
عروهٔ الوثقی، فی الخلل الواقع فی الصلوهٔ، مسأله ۶.
ج) غصبی نبودن مكان نمازگزار، درصورتی كه خودش غصب كرده باشد، كه چه عمداً در آنجا نماز بخواند و چه سهواً و از روی فراموشی، نمازش باطل است.
عروهٔ الوثقی، مكان المصلی و تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۱۴۷.
د) رو به قبله بودن، كه اگر نمازش را طوری بخواند كه به طرف راست یا چپ قبله یاپشت به قبله باشد و در وسعت وقت بفهمد، چه در وسط نماز بفهمد، چه بعد از نماز، بایستی نمازش را دوباره بخواند (البته اگر در وسط نماز باشد آن را رها كرده و دوباره می خواند) و اما اگر در تنگی وقت باشد، به طرف قبله برمی گردد و اگر بعد از وقت فهمیده، بنابراحتیاط مستحب قضا می نماید.
عروهٔ الوثقی، فی الخلل الواقع فی الصلاهٔ، مسأله ۳.
و اما مقدمات غیرركنی آنهایی هستند كه اگر سهواً ترك شده باشند، نماز صحیح است و آنها عبارتند از:.
الف) پوشش و رعایت تمام شرایط آن، كه اگر سهواً ترك شده باشد نماز صحیح است‏(۲).
عروهٔ الوثقی، فی الخلل الواقع فی الصلوهٔ، مسأله‏۸.
ب) اگر در شرایط مكان نمازگزار سهواً تخلف شود، نماز صحیح است، مگر در صورت غصب، كه اگر خودش غصب كرده باشد، نماز باطل است.
عروهٔ الوثقی، فی الخلل الواقع فی الصلاهٔ، مسأله ۹ و تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۱۴۷، مسأله ۱.
ج) ازاله نجاست از بدن، كه اگر سهواً ندانسته با بدن نجس نماز خوانده، نمازش صحیح است، به خلاف جایی كه می دانسته و فراموش كرده، كه در این صورت باطل است.
توضیح المسائل، مسأله ۸۰۲.

۱. لَیْسَ عَلَی الأعْمی حَرَج ولا علی الأَعْرَجِ حَرَج وَلا علی الْمَریضِ حَرَج وَلا علَی اَنْفُسِكُمْ اَنْ تَأْكُلُوا مِنْ بُیُوتِكُمْ اَوْ بُیُوتِ ابائِكُمْ اَوْ بُیُوتِ اُمهاتِكُمْ اَوْ بُیُوتِ اِخْوانِكُمْ اَوْ بُیُوتِ اَعْمامِكُمْ اَوْ بُیُوتِ عمّاتِكُمْ اَوْ بُیُوتِ اَخْوالِكُمْ اَوْ بُیُوتِ خالاتِكُمْ اَوْ ما مَلَكْتُمْ مَفاتِحَهُ اَوْ صَدیقكُمْ لَیْسَ عَلَیْكُمْ جُناحُ اَنْ تَأْكُلوا جمیعاً اَوْ اَشتاتاً...
درباره معنی (لَیْس علی الأعمی حرج ولا...) چند احتمال در تفسیر مجمع البیان ذكر شده است:.
الف) یعنی در هم غذا شدن شما با افراد كور و لنگ و مریض، حرجی نیست؛ زیرا مردم از هم غذا شدن با آنها ناراحت بودند و می گفتند: شخص لنگ چون نمی تواند درست بنشیند، شاید نتواند مانند ما غذا بخورد و یا شخص مریض ممكن است اشتهای خوبی نداشته باشد و...
ب) مسلمانان وقتی كه به جنگ می رفتند، كلید منزل خود را به بعضی از اینها داده و می گفتند در استفاده مجازید، ولی اینها می گفتند: چون خودشان نیستند، درست نیست، خداوند این حرج را از آنها برداشت.
ج) بر شخص كور ولنگ و مریض حرجی نیست از اینكه نتوانسته اند به جبهه بروند و با این معنا جمله (ولا علی انفسكم) جمله مستأنفه و ابتدای كلام می شود.
جمله (من بیوتكم) یعنی از خانه های زنها یا فرزندانتان، كه خانه فرزند را در این آیه به خانه خود انسان نسبت داده، چون از پیامبر اكرم - صلّی اللّه علیه وآله وسلّم - نقل شده كه فرموده اند: (اَنْتَ وَمالُكَ لاِبیكَ) یعنی تو و آنچه داری از آن پدرت هستی.
درباره جمله (اَنْ تأكلوا جمیعاً او اشتاتاً) احتمالاتی داده شده كه یكی از آنها این است كه عادت بعضی این بود كه تنها غذا نمی خوردند و تا كسی نمی یافتند كه با آنها عذا بخورد، لب به غذا نمی زدند، خداوند متعال این سختی را از آنها برداشته و می فرماید: اگر تنها غذا بخورید گناه نیست.
(تفسیر مجمع البیان، ج‏۴، ص‏۱۵۵).
۲. آدرس شرایط پوشش:.
۱) طلاباف نبودن. ر.ك: عروه، لباس مصلی مسأله ۲۲.
۲) ابریشم خالص نبودن. ر.ك: عروه، لباس مصلی مسأله ۳۲.
۳) غصبی نبودن مگر اینكه خودش غصب كرده باشد.ر.ك: تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۱۴۳.
۴) از اجزای مردار. ر.ك: عروه، لباس مصلی، مسأله ۱۲.
۵) از اجزای حیوان حرام گوشت. ر.ك:عروه، لباس مصلی، مسأله ۱۹.
۶) پاك بودن، كه اگر نمی دانسته نجس است و نماز خوانده صحیح است. رك: توضیح المسائل،مسأله ۸۰۲.

منبع : بلاغ