بررسی میزان بروز فلبیت و ارتباط آن با عوامل مساعد کننده آن در بیماران بستری در بخشهای جراحی بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی اردبیل سال ۱۳۸۱

● مقدمه:
فلـبیت یكی از عوارض جدی كاتتر گـذاری وریـدی است كه باعث افزایش مدت بستـری و هزینه درمانی بیماران می گردد (۱). عللی كه باعث فلبیت مـی شوند عبارتند از تحریكات مكانیكـی (طول و قطر سر سوزن، محل تزریق، مدت تزریق، تروما) علل شیمیایی (PH و اسمولاریته ی محلول تزریقی و سرعت تزریق دارو) و علل بیولوژیكی(آلودگی محلول و هوا، باكتریهای سطحی).علائـم فلبیت عبارتند از: حسـاسیت ناحیه ی بالای محـل تزریق، قـرمزی، گرمـی، ادم و درد ناحیه ی تزریق، تب و سفتی وریدها. تشخیص و ارزیابی سریع این نشانه ها اساسی است (زیرا این علائم می توانند نشانگر استعداد بیمار به سپسیس و یا آمبولی باشند كه می تواند عواقب وخیم قابل ملاحظه ای را ایجاد كند) در صورتـی كه شواهد تحریك وریدی و فلبیت موجود باشد باید سریعاً تزریق داخل وریدی را قطع و كاتتر را تعویض نمود (۲).
بررسی های مختلف نشان داده كه مصرف آنتـی بیوتیك ها, مهمترین عامـل خطر برای بروز فلبیت بوده و كورتن با خاصیت ضد التهابی احتمال بروز فلبیت را كاهش می دهد و برخی از مطالعات هم مصرف هپارین و رقیق كردن محلول های داخل وریدی را روش مناسبی برای پیشگیری از بروز آن دانسته اند (۳). برخی از منابع هم جهت پیشگـیری از بروز فلبیت تعویض روتین كاتتر وریدی را در فاصله ی ۷۲-۴۸ ساعت پیشنهاد كرده اند (۴). در هر حال فلبیت از عوارض مهم كاتتر داخل وریدی است كه قابل پیشگیری می باشد و عدم توجه به عـوارض آن خطـرات قلبـی, ریوی را به دنبـال خواهد داشت. در برخی منابع میزان بروز پذیرفته شده برای فلبیت ۵ درصد یا كمتر میباشد (۵). در حالی كه مطالعات بروز آن را بین ۷۰-۲۷ درصد نیز گزارش كردهاند (۶).
مطالعه مقدماتی این طرح نشان داد كه میزان بروز فلبیت در مراكز درمانی شهر اردبیل ۳۳/۲۳ درصد بوده لذا به نظر مـیرسد یك مطالعه كلی برای بررسی میزان بروز فلبیت ضروری است و از آنجایی كه پرستاران بیش از دو سوم وقت خود را در بخش هـای داخلی و جراحی صرف انجام درمـان وریـدی و مسئولـیت هـای ناشـی از آن می نمایند و فلبیت قابل پیشگیری است (۷). لذا بر آن شدیم تا تحقیقی تحت عنوان بررسی میزان بروز فلبیت و ارتباط آن با عوامل مساعد كننـده فلـبیت در بیماران تحـت مـایع درمانـی وریدی بستـری در بخشهـای جراحـی بیمارستانهـای وابسته به دانشگاه علوم پزشكی شهر اردبیل انجام دهیم.
● مواد وروش ها:
این پژوهـش یك مطالـعه توصیفی مقطعـی است كه در آن بیمارانی كه تحت درمان با مایعات وریدی بودند یا به هر علتی كاتتر وریدی محیطی داشتند مورد مطالـعه قرار گرفتند. جمعیت مورد مطالعه كلیه بیماران بخش های جراحی بیمارستان های علوم پزشكـی اردبیل در سال ۱۳۸۱ بودند كه به هر علتـی كاتـتر وریدی محیطـی داشته و بالای ۱۰ سال سن داشتند. نمونه گیری غیر تصادفی مبتنـی بر هدف انجام شد و تعداد ۴۰۰ كاتتر در بیمـاران بستـری در بخش هـای جراحـی مـورد ارزیابی قرار گرفت.
جمـع آوری اطلاعـات از طـریق فـرم ثبـت اطلاعات انجام گردید كه با استفاده از متون علمی پژوهشی تهیه و اعتبار آن توسط متخصصین علمی تائید و پایایی از طریق مطالعه مقدماتی در حدود ۸۵ درصد برآورد شد. این ابزار شامـل اطلاعات دموگرافیك بیماران و اطلاعات مربوط به درمان و مراقبت بود.
همچنین توسط همـكاران نمونه گـیر هر روز مقیـاس فلبیت در مورد بیمارانـی كه كاتتر ورید محیطـی داشتند پر مـی شد. معیار داشتن فلـبیت اكتساب نمره بالاتر از ۲ در مقیاس فلبیت بود و توسط همكار نمونه گیر با توجه به علائم فلبیت
تعیین مـی شد. كاتترهایـی كه بین ۲۴-۰ ساعت جاگذاری شده بودند مورد ارزیابی قرار گرفتند.اطلاعات جمع آوری شده ابتدا كد گذاری و سپس توسـط آمار توصیفـی به صورت جـداول نمایش داده شده و ارتبـاط عوامل مسـاعد كننده مربوط به مراقبت و درمان و عوامل دموگرافیك با میـزان بروز فلـبیت با استفـاده از آزمون هـای آماری استنباطی نظیر كای دو بررسی شد.
● نتایج:
یافته هـا نشـان داد, بیشـتر واحدهـای مـورد پژوهـش در فاصلـه سنی ۲۹-۲۰ سال, اكـثریت (۲/۵۴ درصد) جنس مذكر داشتند. ۶/۱۹ درصد نمونه ها ۴۸ ساعت بعد از گـذاشتن كاتتر دچـار فلـبیت شده بودند. فراوانی تجمعـی میزان بروز فلبیت در ۷۲ ساعت برابر با ۶/۱۹ و در ۹۶ ساعت برابر ۰۱/۲۰ درصد می باشد.
یافته هـای پژوهش در مورد مدت زمان حفظ كاتتـر بیمـار نشـان مـی دهد كه بیشتـر بیمـاران (۹/۳۱) درصد، به مدت ۴ روز كاتتر داشته اند.
وضعیت تحرك اكثر بیماران (۱/۴۱ درصد) نسبی بود و محل ورود كاتتر در اكثر موارد (۳۷ درصد) ورید سفالیك بوده است. حجم محلولی كه در این پژوهش از هر كاتتر، انفوزیون شده بود, در اكثریت موارد (۷/۲۶ درصد) برابر با ۵/۳-۳ لیتر در ۲۴ ساعت بود.
یافته هـا در مورد مدت بستری شدن بیمـاران بیانگر این است كه اكثریت بیماران ۹/۳۰ درصد حدود ۱۰-۵ روز بستری شده اند و (۵/۳۹ درصد) موارد دچار بیمـاری زمینه ای آترواسكلـروز نیز بوده اند. در اكثر موارد (۵۷ درصد) قند خون زیر۱۲۰ بـوده است و یافته هـای پژوهش در مـورد مصرف سیگار نشان می دهد كه ۹/۸۱ درصد موارد نمونه های مورد پژوهش مصرف سیگار نداشته اند.
یافته های پژوهش نشان دهنده ارتباط معنی دار بیـن مـیزان بروز فلـبیت با مدت زمان بسـتری, بیماری زمینه ای مانند دیابت, مصرف اینترالیپید, جنس (زن) مصرف سفالوتین می باشد (۰۰۱/۰P<).
● بحث:
این پژوهش نشان داد كه ۶/۱۹ درصد واحدهای مورد پژوهش دچار فلبیت شده اند. بنابر گزارش مك لـین فلـبیت یك عارضه شایع همراه با استفاده از كاتترهای ورید محیطی است كه ۷۰-۲۷ درصد از بیماران دریافت كننده درمان وریدی را تحت تأثیر قرار می دهد (۸).
مطالعه چی (Chee) ۲۰۰۲ نیز میزان بروز فلبیت را ۳۱ درصد برآورد كرده است (۹). زانگ (Zang) و همكاران ۲۰۰۳ نیز بروز فلبیت را به صورت زیر گزارش می كنند. در آمریكا برابر با ۷ درصد در استرالـیا ۳/۲ درصـد است (۱۰).
گرچه میـزان منطقی فلبیت به طور واضح مشخص نشده است اما انجمـن پرستاران داخـل وریدی با استنـاد به گزارش وایت بیان می كند كه میزان ۵ درصد فلـبیت در هر فردی كه درمـان وریدی دریافت می كند یك انتظار منطقی است كه به این ترتیب میزان فلبیت موجود در مطالعه ما تفـاوت معنی داری با میزان قابل انتظار (۵ درصد) دارد (۱۱).
این پژوهـش نشان داد بیشتـر بیمـاران مورد پژوهش در فاصله سنی ۳۰-۲۰ سال قرار داشته و اكثراً مذكـر بوده اند و بررسی رابطه بین سن و میزان فلبیت نیز ارتباط معنی دار بین آنها را نشان می دهد. در مطالعه چی ۵۳ درصد شرك كنندگان مرد بوده اند (۱۲).
در مطالعه حاضر بیشتر بیماران مورد پژوهش دارای تشخیص اولیه و ثانویه اختلالات عصبی عروقی بودند. مطالعه وایت نیز ۵۹ درصد موارد دارای تشخیص های پزشكی قلبی عروقی، تناسلی و ارتوپدی بوده اند و ۴۰ درصد موارد فلبیت در بیمـاران ارتوپدی رخ داده است. همچنین بین تشخیص اولیه و فلبیت نیز در مطالعه حاضر ارتباط معنی داری مشاهده شد به طوری كه بیشتر بیماران دچار اختلال گوارشی بوده اند.
در این پژوهش محل ورود كاتتر ورید محیطی (۳۷ درصد) ورید سفالیك بوده است و بررسـی ارتباط بین محل كاتترگذاری و میزان بروز فلبیت ارتباط معنـی داری را نشان داد. به صورتی كه از هر ۱۰ مورد فلبیت ۷ كاتتر در ورید سفالیك جاگذاری شـده بود كه ایـن پژوهـش برای تعـیین ارتباط احتمالـی تحقیـق دیگری را پیشنهاد كرده است (۱۳).
در بررسی ارتباط بین داروهـای مختلف و سرم های تزریق شده از طریق كاتترهـای وریدی محیطـی و مـیزان بروز فلبیت به غیر از سفالـوتین در هیچ مورد دیگری ارتباط معنـی داری مشاهده نشد.
مطالـعه مك لین فهرست داروهای تحریـك كننده وریدی را شامل آمفوتریسین، آسیكلوویر، سفـالوسپورین هـا، كلادریـدبن، اریترومـایسین، فوسكارنت، گانسیكلوویر، نفسیلین، اگزاسیلین، پرومتازین و داروهای شیمی درمانی ذكر می كند (۱۴). عـدم وجود ارتباط معنـی دار در مورد داروهـای دیگر شاید به علت كوتاه بودن طول مدت درمان باشد.
هـمچنین نتایج نشـان داد ارتبـاط بین مـدت زمان بستری بیمار و میزان بروز فلبیت معنـی دار می باشد. با توجه به اینكه با افزایش مدت بستری درصد عفونت های بیمارستانی بالا می رود، افزایش میزان بروز فلـبیت نیز با افـزایش مدت بستـری شدن قابل انتظار است. عدم وجود ارتبـاط بین فلبیت و استفاده از سیگار و قند خون به این علت است كه متغیرهای مورد اشاره در طولانی مدت منجر به تغییرات عروقی و استعداد بیمار به بروز اختلالات عروقی مانند فلبیت می گردند.
با توجه به یافته ها پیشنهـاد می شود: اقدامات پیشگـیری از فلبیت در افـراد سالـمند با دقت بیشتری انجـام شود. با توجه به ارتباط محل كاتتر در میزان بروز فلبیت پیشنهـاد مـی گردد كاتتر در وریدهـای بزرگـتر قرار داده شود. همچنین با توجه به تأثیر ثابت كردن كاتتر در میزان بروز فلبیت پیشنهاد می گردد از وریدهایی كه به خوبـی ثابت نمـی شود اجتناب گردد. بهتر است موقـع استفـاده از مایعـات با اسمولاریتـه بالا از وریدهای مركزی استفاده شود. داروهای محرك به حد كافی رقیق وآهسته انفوزیون شوند.

منصوره كریم الهی
عضو هیأت علمی دانشكده پرستاری دانشگاه علوم پزشكی اردبیل.
E-mail: [e-mail]
زهرا تذكری
منابع:
۱. White. Sh. Peripheral intravenous therapy-related phlebitis rates in an adult population. Intravenous Nursing ۲۰۰۱; ۲۴(۱):۱۹-۲۴.
۲. رضائی ب. در ترجمه راهنمای درمان وریدی. دلانی ل (مؤلف). تبریز: میهن ۱۳۷۴.
۳. Pose R JM, Taboada c D, Alvarez J. Infusion phlebitis in patients with a general internal medicine service. Chest ۲۰۰۰: ۱۱۷(۶): ۱۸-۲۳.
۴. Kwan Kew La. Safety of prolonging peripheral cannula and IV tubing use from ۷۲ hours to ۹۶ hours. AJIC ۱۹۹۸; (۱): ۶۶-۶۹.
۵.White Sh. Peripheral intravenous therapy-related phlebitis rate in adult population Intravenous Nursing ۲۰۰۱. ۲۴(۱): ۱۹-۲۴.
۶. Macklin, D. Phlebitis: A painful complication of peripheral IV catheterization that may be prevented. A JN ۲۰۰۳; ۱۰۳(۲): ۵۵-۶۰.
۷. Comely, O. Bethe, U. Pauls R, Waldschmidt D. Peripheral teflon catheters: factors determining incidence of phlebitis and duration of cannulation. Infection Control and Hospital Epidemiology ۲۰۰۲; ۲۳(۵): ۲۴۹.
۸. Macklin, D. Phlebitis: A painful complication of peripheral IV catheterization that may be prevented. A JN ۲۰۰۳; ۱۰۳(۲): ۵۵-۶۰.
۹. Chee Stephanie. Reducing infusion phlebitis in Singapore hospitals using extended life end-line. Infusion Nursing ۲۰۰۲; ۲۵ (۲): ۹۵-۱۰۴.
۱۰. Zang L, Weng Q. Notoginseny cream in the treatment of phlebitis. J Infusion Nursing ۲۰۰۳; ۲۶ (۱): ۹-۵۴.
۱۱. White. Sh. Peripheral intravenous therapy-related phlebitis rates in an adult population. Intravenous Nursing ۲۰۰۱; ۲۴ (۱):۱۹-۲۴.
۱۲. Chee Stephanie. Reducing infusion phlebitis in Singapore hospitals using extended life end-line. Infusion Nursing ۲۰۰۲; ۲۵ (۲): ۹۵-۱۰۴.
۱۳. White, Sh. Peripheral intravenous therapy-related phlebitis rate in adult population. Intravenous Nursing ۲۰۰۱; ۲۳ (۱): ۱۹-۲۴.
۱۴. Macklin, D. Phlebitis: A painful complication of peripheral IV catheterization that may be prevented. A JN ۲۰۰۳; ۱۰۳ (۲): ۵۵-۶۰.
Abstract
Title: Occurrence and predisposing factors of phlebitis in patients with Iv therapy.
Authors: M. Karimollahi, Z. Tazakori.
Introduction: Catheterization is the most common invasive and stressful treatment for inpatients. In addition to pain, its complications are threatening patients’ life. One of these complications is phlebitis. Phlebitis is a serious complication that causes an unexpected increase in hospitalization period and treatment costs. It may cause sepsis and emboli. The accepted rate for phlebitis is %۵ or less, while some studies report that rate between ۲۵-۷۰ percent.
The main objective of this study is determining phlebitis occurrence and its predisposing factors in surgical wards of Ardabil hospitals.
Methods: This study is a descriptive cross-sectional one. In this study, ۴۰۰ cases of catheters in patients hospitalized in surgical wards of hospitals were randomly selected and studied. In this study, the peripheral catheter of patients over ۱۲ years was studied and parameters such as demographic data, diagnosis, catheter type, drugs, solutions, catheterization period, vein, dressing type and rate of phlebitis were studied and then the data were analyzed with SPSS.
Results: Results showed that most of patients (%۳۱/۹) had catheter for ۴ days. Most of the catheters (%۳۷) were inserted in cephalic veins. The occurrence of phlebitis rate was ۱۹.۶ percent in ۷۲hr while post infusion phlebitis rate was ۱۶.۵ percent.
In most cases (%۸۵), catheters were covered with no sterile dressing.
Discussion: Regarding high rate of phlebitis in this study, it seems necessary to conduct education on more appropriate application of catheters in patients in order to diminish phlebitis.

منبع : مجله دانشکده پرستاری و مامایی