توسعه صنعت خودرو در روسیه

پس از انقلاب سال ۱۹۱۷ روسیه و تشكیل نظام كمونیستی‏، توجه به كشاورزی و صنعت در دستور كار سیاستمداران اتحاد جماهیر شوروی سابق قرار گرفت. لزوم اتكا به داخل و اختلاف‌های سیاسی و عقیدتی شدید با بلوك غرب باعث تشدید رقابت و توجه به توسعه صنایع این كشور شد. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تشكیل جمهوری‌های مستقل، روسیه نیز به عنوان یك كشور صنعتی و بزرگ اعلام استقلال كرد. اقتصاد روسیه در طول سال‌های گذشته توسعه قابل توجهی یافته اما هنوز فاقد ثبات كامل است.
تجربه و تاریخ نشان داده است كشوری مانند روسیه تنها در شرایطی می‌تواند به حیات و توسعه همه جانبه خود ادامه دهد كه به ملت خود اتكا داشته باشد. اگرچه در طول برخی از مقاطع مختلف تاریخی، روسیه تضعیف شده و حتی به فروپاشی نیز رسیده است، با توجه به وقایع سال‌های گذشته و علایم و نشانه‌های موجود می‌تواند به تثبیت موقعیت آن كشور و ثبات آتی روسیه امیدوار بود. نباید فراموش شود كه روسیه یكی از كشورهای صنعتی جهان است و از نظر ذخایر انرژی در بهترین وضعیت ممكن قرار دارد. دولتمردان كاخ كرملین به رشد اقتصادی ۴ تا ۶ درصدی می‌اندیشند اما حقیقت آن است كه اقتصاد روسیه وضع چندان مطلوبی ندارد و بسیار ضعیف است.
نظام سیاسی كشور نیز توسعه چندانی نیافته است و دستگاه‌های حكومتی عملكرد رضایت بخشی ندارند و بیشتر بخش‌های اقتصادی روسیه غیر رقابتی است. مبارزه با فقر روند آهسته‌ای دارد و جمعیت كشور روز به روز در حال كاهش و تضعیف است. اوضاع بین‌المللی بسیار پیچیده شده و رقابت در عرصه اقتصادی جهان به شدت افزایش یافته است.
كشورهای همسایه روسیه همگی از توسعه اقتصادی بسیار خوبی برخوردارند. باید این واقعیت را نیز پذیرفت كه در دنیای رقابتی امروز، سهم روسیه از بازارهای جهانی رو به كاهش است و در صورتی كه فرصت مناسبی پیش آید، كشورهای دیگر با اعمال فشار خواهند كوشید مسكو را از صحنه اقتصاد بین‌المللی خارج كنند. توانمندی و پیشرفت‌های قبلی این كشورها اكنون به نیرو و عامل تحرك آنها در مباحث مربوط به جغرافیای سیاسی بدل شده است. یكی از تهدیدهای مهم داخلی، كاهش شدید نرخ رشد جمعیت و افزایش مرگ و میر مردم روسیه به میزان ۱۰ درصد است. میانگین نرخ امید به زندگی نیز به شدت كاهش یافته و به ۶۴ سال رسیده است و منابع انسانی كشور در معرض تهدیدی همه جانبه قرار دارند.
مواد مخدر، ایدز، مسمومیت، جنایت، تصادفات رانندگی و عواملی مانند آن مهمترین دلایل مرگ روس‌هاست. در عرصه جهانی سازی نیز باید گفت برخلاف تفكرات نظام كمونیستی، در دنیای كنونی هیچ كشوری نمی‌تواند در انزوا و تنهایی به حیات و توسعه اقتصادی و بقای خود بیندیشد. یكی از افتخارات اخیر دولت روسیه آن است كه برای اولین بار توانسته ظرف ۵۰ سال گذشته جلوی واردات گندم را با افزایش تولید بگیرد.
صادرات نفت و گاز و محصولات وابسته به آن ۱۸ درصد افزایش یافته است و روسیه امروزی یكی از بزرگترین صادركنندگان نفت و گاز جهان به شمار می‌آید. به این ترتیب علاوه بر ایجاد درآمد، برای ۴ میلیون نفر نیز اشتغال ایجاد شده است. با این همه باید اعتراف كرد كه هنوز ۲۵ درصد از مردم كشور زیر خط فقر زندگی می‌كنند.
● صنعت خودرو
دولت فدرال روسیه در سال ۱۹۹۸ كلیات طرح توسعه صنعت خودروی كشور تا سال ۲۰۰۵ را مورد بررسی و تصویب قرار داد. براساس این طرح، میزان عرضه خودرو به بازار داخلی روسیه در سال ۲۰۰۵ باید به رقم ۸۵/۱ میلیون دستگاه در سال می‌رسید كه سهم خودروهای خارجی بین ۲۵ تا ۳۰ درصد اعلام شد. همچنین می‌بایست ۶۵ هزار دستگاه اتوبوس به بازار عرضه می‌شد كه سهم واردات ۱۰ هزار دستگاه و سهم تولید داخلی ۵۵ هزار دستگاه در نظر گرفته شده بود.
به اعتقاد كارشناسان، مهمترین هدف از تصویب طرح مذكور ارتقای سطح رقابتی صنعت خودروی روسیه برای حضور مؤثرتر در بازارهای داخلی و بین‌المللی بوده است.
صنایع خودروسازی روسیه متشكل از هفت شركت اصلی و بزرگ است كه در مجموع ۳۶۶۶ شركت و كارخانه تولیدی را در بر می‌گیرد. تولیدكنندگان داخلی خودرو از دولت خواسته‌اند سطح عوارض واردات خودرو را بین ۲۵ تا ۳۰ درصد نگه دارد تا به این ترتیب حمایت‌های لازم از صنایع داخلی صورت گیرد. براساس آمار منتشر شده، به دلیل وجود تقاضای چشمگیر برای انواع خودرو در روسیه، این كشور در سال ۲۰۰۴ به عنوان یكی از ۱۰ بازار بزرگ خودرو در جهان مطرح بوده است. در همین سال بالغ بر ۳/۱ میلیون دستگاه به بازار این كشور عرضه شد.
به گفته برخی از كارشناسان مسائل خودرو، میزان خودرو در بازار روسیه در سال ۲۰۱۴ میلادی به ۳/۲ میلیون دستگاه خواهد رسید و گویای رشد سریع این بازار است. این گروه از كارشناسان می‌گویند روسیه پس از كشور چین سریع‌ترین بازار رو به رشد خودرو را در اختیار دارد. در چنین شرایطی طبیعی است شركت‌های بزرگ بین‌المللی این بازار را مد نظر داشته باشند و بالطبع صنعت خودروسازی جهان نیز به نوبه خود از این رشد و توسعه منتفع خواهد شد.
همچنین پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۱۴ نزدیك به ۶۰ درصد از كل خودروهای تولید شده توسط خودروسازان جهان در این بازار به فروش برسد. در حال حاضر بسیاری از تولیدكنندگان بین‌المللی، انواع خودروهایشان را در این كشور مونتاژ می‌كنند. به عنوان نمونه شركت‌های فورد، كیا موتورز، رنو، تویوتا، دایملر كرایسلر، فولكس واگن و جنرال موتورز با احداث كارخانه‌های خودروسازی در خاك روسیه به تولید مشغول‌اند.
مهمترین تولیدكنندگان داخلی خودرو در روسیه عبارتند از شركت‌های آوتوواز، مسكویچ، گاز، زیل، كاماز، اواز، كراز، ولگا، لادا، اورال آز، ایژماش، لیاز و نسام اسكشینا.
با توجه به میزان تقاضا در این بازار، امكان دارد بسیاری از شركت‌های خودروسازی به حضور در این كشور تمایل پیدا كنند. بر این اساس شركت ایران خودرو نیز به ساخت سمند در روسیه متمایل شده است. از لحاظ رعایت استانداردهای بین‌المللی تولید نیز باید گفت حدود ۴۵ درصد قیمت كل قطعات تولید شده در روسیه مشمول استانداردهای جهانی است. به همین دلیل نوسازی این صنعت و خرید فناوری و تجهیزات جدید لزوم افزایش سرمایه‌گذاری در این كشور را افزایش داده است. خودروسازان روسیه برای رسیدن به سطح مطلوبی از استانداردهای مورد نیاز باید به واردات لوازم و دستگاه‌های جدید اقدام كنند.
به اعتقاد كارشناسان، صنعت خودروسازی روسیه برای ادامه توسعه و پیشرفت خود به دو عامل اصلی نیاز مبرم دارد:نخست، تببین راهبردهای عملی و ایجاد مدیریت هدفمند برای صنعت خودرو و دوم، تثبیت اوضاع اقتصادی و بهبود اوضاع برای تسهیل فعالیت‌های مرتبط با صنعت به ویژه صنعت خودرو. از سوی دیگر باید توجه كرد كه به دلیل فراهم بودن بسیاری از شرایط لازم، روسیه به صورت بالقوه توان تولید و صادرات انواع خودرو و لوازم یدكی به سایر بازارهای بین‌المللی را دارد. روس‌ها امیدوارند صنعت خودروی كشورشان تا سال ۲۰۱۴ سالانه ۶ درصد رشد تولید را تجربه كند.
● بازار خودرو
گروهی از پژوهشگران آلمانی در شهر مونیخ ضمن بررسی بازار روسیه به این نتیجه رسیده‌اند كه بازار روسیه این قابلیت را دارد تا در ۱۰ سال آینده به یكی از پیشروترین بازارهای جهان تبدیل شود. براساس نتایج این تحقیق كه به طور مشترك از سوی شركت مشاوره‌ای رولاند برگر، اتحادیه تولیدكنندگان خودرو در آلمان و كمیته روابط بازرگانی آلمان صورت گرفته، تعداد خودروهای نو كه در سال ۲۰۰۴ وارد بازار روسیه شده‌اند ۳/۱ میلیون دستگاه بوده است و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال ۲۰۰۸ به ۲ میلیون دستگاه و در سال ۲۰۱۴ به ۳/۲ میلیون دستگاه برسد. همچنین تعداد واردات خودرو از ۳۰۰ هزار دستگاه در سال ۲۰۰۴ به ۷۰۰ هزار دستگاه در سال ۲۰۱۴ افزایش خواهد یافت. در طول این دوره تعداد خودروهای خارجی تولید شده در خاك روسیه نیز از ۱۰۰ هزار دستگاه به ۸۰۰ هزار خواهد رسید.
این پژوهشگران معتقدند سرعت انطباق صنعت خودروسازی روسیه با استانداردهای خودروسازان غربی فقط به شرایط اقتصادی آن كشور بستگی دارد. گفتنی است خودروسازان خارجی تنها در سال ۲۰۰۵ تعداد ۵۷۲ هزار دستگاه خودرو در روسیه به فروش رساندند كه در مقایسه با سال ۲۰۰۴ افزایش چشمگیری داشته است. دولت روسیه در ماه آوریل سال ۲۰۰۶ با ۱۰ شركت بین‌المللی تولیدكننده خودرو وارد مذاكره شد تا بتواند برای سرمایه‌گذاری و تولید در روسیه به توافق برسد. سال ۲۰۰۵ در روسیه سال خودروی لوگان بود چون بیشترین تقاضا برای این خودرو وجود داشت. شركت رنوی فرانسه نیز با آگاهی از این موضوع كه هزینه تولید لوگان در روسیه ۱۵ درصد ارزانتر است، به احداث كارخانه‌ای در شهر مسكو اقدام كرد. این كارخانه نیازهای بازار روسیه را تأمین می‌كند. سال ۲۰۰۶ نیز سال بخت و اقبال شورولت‌های ساخت اكراین است كه حدود ۱۰ هزار دلار قیمت دارند و با استقبال خوبی رو به رو شده‌اند.
كره‌ای‌ها نیز در عرصه خودروسازی سیاست متفاوتی را در بازار روسیه دنبال می‌كنند. با توجه به ارزانتر بودن هزینه استفاده از كارخانه‌های موجود در روسیه، خودروهای كره‌ای‏، بدون سرمایه‌گذاری و با صرفه‌جویی بیشتر تولید و وارد بازار می‌شوند. به عنوان نمونه هزینه راه‌اندازی یك خط تولید خودرو برای شركت فورد در روسیه ۱۵۰ هزار دلار است؛ در حالی كه كره‌ای با نصف این هزینه تولید می‌كنند.
مطابق آخرین گزارش‌های منتشر شده در نیمه اول سال ۲۰۰۶ تعداد ۴۰۰ هزار دستگاه انواع خودروهای خارجی در روسیه به فروش رسیده است؛ این در حالی است كه در تمام طول سال ۲۰۰۵ تنها ۵۷۵ هزار دستگاه خودروی خارجی فروخته شد و به این ترتیب از نظر تعداد سال ۲۰۰۶ نسبت به سال گذشته پررونق‌تر خواهد بود و ركورد تازه‌ای در این زمینه به ثبت خواهد رسید. نكته بسیار مهم این است كه تعداد خودروهای فروخته شده به صورت سالانه تغییر می‌كند كه این تغییر بسیار متفاوت است. به عنوان نمونه فروش مرسدس بنز نسبت به سال ۲۰۰۵ حدود دو برابر افزایش یافته و بی ام و نیز دست كم ۱۵۰ درصد افزایش فروش را شاهد بوده است.
آگاهان مسائل خودرو در روسیه اعتقاد دارند ظرف كمتر از یك دهه آینده تعداد خودروهای تولید شده در این كشور سالانه به طور متوسط ۱۰۰ هزار دستگاه افزایش خواهد یافت. نكته دیگر، گرایش شدید روس‌ها به خودروهای غربی است كه دلیل تقویت حضور شركت‌هایی از اروپا و امریكا ظرف سال‌های گذشته بوده است. لازم به یادآوری است در سال ۲۰۰۴ ورود تعداد ۹۰۰ هزار دستگاه انواع خودروهای خارجی در این كشور به ثبت رسید.● بهینه سازی كارخانه‌های خودروسازی
خودروسازان روسیه برای رسیدن به سطح قابل قبولی از استانداردهای صنعتی و افزایش توان فنی به بهینه سازی كارخانه‌ها، تهیه و تأمین دستگاه‌های جدید و واردات فناوری روز از خارج نیاز دارند. از طرفی تشكیل شركت‌های مشترك و سرمایه‌گذاری مشترك با تولیدكنندگان بین‌المللی می‌تواند سرعت رشد این صنعت و نیل به استانداردهای لازم را افزایش دهد. مطابق تحقیق پژوهشگران آلمانی ۷۲ درصد از شركت‌های فعال در روسیه، همكاری با طرف‌های خارجی را مؤثرترین راه برای سرعت بخشیدن به بهینه سازی و رشد این صنعت دانسته‌اند. به این ترتیب هر دو طرف از مزایای همكاری مشترك برخوردار خواهند شد. روس‌ها به فناوری و استانداردهای روز خواهند رسید و طرف‌های خارجی آنها نیز خواهند توانست مشتریان روس و بازار فروش خودرو را در این كشور در اختیار بگیرند.
در سال ۲۰۰۲ كشور آلمان در بخش تحقیق و توسعه به ازای هر دستگاه خودروی تولید شده ۲۳۴۳ یورو سرمایه‌گذاری كرد؛ در حالی كه سرمایه‌گذاری روس‌ها در این زمینه ۴۶۵ یورو بود. این رقم وقتی ارزش واقعی خود را نشان می‌دهد كه با برخی كشورهای اروپایی مقایسه شود. به این منظور می‌توانید به جدول زیر مراجعه كنید.
كشور/سرمایه‌گذاری R&D (یورو)
آلمان/۲۳۴۳
روسیه/۴۶۵
چك/۱۹۲۲
لهستان/۱۶۰۶
اسلواكی/۱۱۹۰
در حالی كه شركت‌های بزرگ تولیدكننده خودرو در سطح جهان به طور متوسط حدود ۵ درصد از كل درآمد حاصل از فروش خود را صرف تحقیق و توسعه می‌كنند، این رقم در روسیه تنها یك درصد است و این موضوع مسؤولان را مصمم كرده است كه در جهت افزایش آن گام بردارند.
● سرمایه‌گذاری
همان گونه كه پیشتر نیز بیان شد، یكی از نیازهای اساسی صنعت خودروی روسیه، سرمایه‌گذاری است. این صنعت برای رشد و شكوفایی بیشتر و رسیدن به استانداردهای مورد نظر به سرمایه‌گذاری و جذب فناوری روز نیاز دارد. در حال حاضر فراوانی خودرو در روسیه ۱۵۷ دستگاه به ازای هر ۱۰۰۰ نفر است؛ در حالی كه این رقم در لهستان ۲۵۰ دستگاه است. افزایش ضریب استفاده از خودرو در روسیه و افزایش اشتغال یكی از انگیزه‌های مهم در جذب سرمایه‌گذاری بیشتر در صنعت خودروسازی روسیه است.
كارشناسان اقتصادی اعتقاد دارند برای سرمایه‌گذاری در صنعت خودروی روسیه باید ملاحظات زیر در نظر گرفته شود:
▪ آینده محور و بلندمدت بودن سرمایه‌گذاری
▪ وجود طرح روشنی از خط‌مشی تجاری و جزئیات تولید و فروش
▪ دسترسی آسان به مشتریان داخلی روسیه و مدیران و تصمیم‌گیران اقتصادی
▪ معرفی ساختار و نظام مدیریتی متمایز و ویژه
▪ درك و احترام به فرهنگ روسی
▪ پرهیز و جلوگیری از ایجاد ساختارهای كاری نامتناسب با سرمایه‌گذاری
▪ بررسی نیازهای مشتریان و توجه به سلیقه بازار
● واردات خودرو
مردم روسیه به خرید خودروهای خارجی تمایل بسیاری دارند. این خودروها یا به صورت مونتاژ در داخل خاك روسیه تولید می‌شوند و به دست مصرف كننده می‌رسند و یا به صورت آماده از سایر كشورها وارد روسیه می‌شوند. افزایش چشمگیر قیمت جهانی نفت در سال‌های اخیر‏، افزایش قدرت خرید و تقاضا برای خودرو را در پی داشته است. از سوی دیگر میانگین قیمت هر دستگاه خودروی خارجی نیز با ۱۰ درصد افزایش در سال ۲۰۰۴ به ۲۱۵۰۰ دلار رسید؛ در حالی كه متوسط قیمت خودروی ساخت روسیه ۵ هزار دلار بود. همچنین شركت تویوتا در میان صادركنندگان خودرو به روسیه مقام اول را داراست.
براساس آمار دولتی روسیه، در سال ۲۰۰۳ بالغ بر ۱۳ میلیارد دلار خودروی نو و ۴ میلیارد دلار خودروی دست دوم خارجی وارد روسیه شد.

تهیه و تنظیم: محمدرضا خدرلو
[e-mail]
منابع: سخنرانی ولادیمیر پوتین در مجلس فدرال روسیه ۲۰۰۴ / شركت مشاوره‌ای رولاندبرگر آلمان / روزنامه /۲۰/April/۲۰۰۶ RIA Novosti

منبع : اندیشه گستر سایپا