آرامگاه خواجه ربیع ، مشهد

آرامگاه باشكوه خواجه ربیع در 4 كیلومتری شمال مشهد در انتهای خیابان خواجه ربیع واقع گردیده است و شامل بقعه‌ای هشت ضلعی با چهار ایوان بزرگ در وسط ضلع‌های چهارگانه اصلی، و چهار ایوان پشت‌بسته كوچك‌ترِ تزئینی در چهار گوشه پخ (برآمده) بناست. در دو جانب ایوان‌های اصلی، اتاق‌های مربع‌شكلی ایجاد شده، و در گوشه‌های شمال غربی و جنوب شرقی، راه‌پله‌هایی برای رفتن به بام بنا جاسازی شده است. طرح بنا، یك بیست ضلعی و به عبارت دیگر، مربعی با چهار شاه‌نشین در چهار جانب است. از وسط دیوار و پشت ایوان‌های چهارگانه اصلی، چهار ورودی به شاه‌نشین‌ها راه دارند. ورودی اصلی عبارت از یك ایوان بلند است كه در دو سوی آن، دو طاق‌نما در پایین و بالا ایجاد شده و در وسط طاق‌نماها، درِ ورودی و پنجره مستطیل‌شكلی جاسازی شده است.
نمای خارجی بنا، از تزئینات جالب و چشمگیری برخوردار است كه عمده تزئینات آن به صورت معقلی انجام شده است. در اصل، در زیر ایوان تزئینات كاشی‌كاری، به مجموعه بنا جلوه خاصی می‌بخشد. كمربند گنبد، از پایین به بالا، به شش نوار و دوره تقسیم می‌شود. بر روی كمربند، دو كتیبه وجود دارد : یكی بسیار عریض در مایه خط بنایی، و دیگری به خط ثلث كه در بالای آن، قطاربندی زیبایی اجرا شده است. گنبد دوپوشِ بنا تا صحن بقعه دارای 18 متر ارتفاع است. درون بقعه نیز دارای تزئینات جالبی است كه از آن جمله، دو كتیبه به خط علیرضا عباسی است : یكی به تاریخ 1026 هـ.ق و دیگری كه بر روی سنگ كنده شده، دارای تاریخ 1031هـ.ق است. بنای بقعه خواجه ربیع كه از آثار زیبای دوران صفویه است، در وسط باغی بزرگ و باصفا برپا شده كه بر جلوه آن افزوده است. در منابع تاریخی، از خواجه ربیع به نام ربیع‌بن خثیم (بر وزن قریش) یاد شده است. شخصیت مزبور، از تابعین و یكی از هشت تن زاهدان نامدار تاریخ اسلام (زهاد ثمانیه) است. او، دوست و تربیت‌یافته ابن مسعود - صحابی مشهور پیامبر اسلام (ص) - است كه در آغاز خلافت حضرت علی (ع) در ری حكومت داشت. وی در جنگ صفین، با چهار هزار سپاهی ایرانی به یاری حضرت علی (ع) شتافت و با معاویه به نبرد پرداخت. پس از آن، از جانب حضرت امیر به حكومت قزوین منصوب شد. سال درگذشت او را میان سال‌های 61 تا 63 هـ.ق نوشته‌اند. حضرت رضا (ع) برای این شخص احترام فراوانی قائل بوده و به زیارت قبر او می‌رفته است. بنای بقعه خواجه ربیع، به درخواست شیخ بهایی و دستور شاه‌عباس به دست «الغ‌الرضوی خادم» صورت پذیرفته است. این بنا به شماره 142، جزءِ فهرست بناهای تاریخی ایران به ثبت رسیده است.