چه کسی خواب است؟

فیلم در فیلم «وقتی همه خوابیم» ]ساخته بهرام بیضایی[ در نگاه نخست، مرثیه ای برای سینمای ایران تلقی می شود!
فیلمساز، بر آن است که اینک، سایه سنگین سرمایه داری، اصالت و هویت فرهنگی سینمای جامعه ایرانی را مخدوش کرده است.
در این سینما، به نفع مطامع مبتذل سرمایه گذاران، نابازیگران بجای بازیگران قرارمی گیرند، استقلال فکری و حرفه ای نویسنده و کارگردان، تهدید و در نهایت سلب می گردد.
در این میان، اهالی اقلیم هنر، نومید از اعاده و احقاق حق، ناگزیر به کنج نشینی اند و در پس شراره های استیلای این جبر معاصر، جز خاکستر از پیکره سینمای کشور، چیزی به تماشا نمی آید.
اما قاطعانه می توان گفت که فیلم در فیلم «وقتی همه خوابیم» یک بیانیه شدیداللحن و جفاکارانه «سیاسی» است.
در سراسر این اثر چه آن هنگام که شاهد ساخت یک فیلم سینمایی هستیم و چه هنگامی که شخصیت ها، به آن سوی دوربین می آیند، با فضایی آکنده از انسان های قربانی، فقرزده، پریشان و تخدیر شده و ظنین مواجهیم! شخصیت های اصلی فیلم که پیشه شان بازیگری است، خود را بازی خورده، بازی سازان تلقی می کنند.
زن بازیگر و نویسنده، به عنوان نماینده قشر نخبه جامعه، وقتی در قبال رفتار جفاکارانه صاحبان سرمایه، از امکان اعاده حق می پرسد، همسر حقوقدانش، حق خواهی را «بی فایده» توصیف می کند.
در این فیلم، سینما، عرصه حیات اجتماعی کشورمان فرض شده است که «آزادی» نه فضای حاکم بر آن که نامی صرف بر پیشانی است.
کودک شخصیت اول زن، نماینده نسل آینده و مأیوس است. او از بزرگ شدن و نفس کشیدن در جامعه فردا، ابا دارد!
در مجموع «وقتی همه خوابیم»، با طرح ادعای «نبود آزادی و سرکوب اندیشه و روند تخدیری جامعه» دست به قلب واقعیت و سیاه نمایی می زند.
آیا واقعیت جامعه ما، سرکوب آزادی و اندیشه است؟
آیا اکنون هر مخالفی به جرم دگراندیشی و همگام نبودن با اندیشه و ساختار سیاسی کشور، در سایه جفا قرارمی گیرد؟
آیا هنرمندان مجال طرح دیدگاهای خود را ندارند؟
سازنده «وقتی همه خوابیم» به ازای اینکه همه را در خواب غفلت قلمداد کند، با چشم بازتری به محیط پیرامونی اش بنگرد و معنای استبداد را نه در ایران امروزی، بلکه در فرامرزها جستجو نماید. آنجا که تردید نسبت به یک موضوع مانند «هلوکاست» با محکومیت به زندان چند ساله پاسخ داده می شود! آنجا که کودکان و زنان بی دفاع تنها به جرم دوست داشتن خانه خود با گلوله های فسفری هدف قرار می گیرند! آنجا که به منظور تحمیل خواسته های شیطانی، آب و آذوقه را از زن و مرد و کوچک و پیر و جوان مضایقه می کنند!
سازنده «وقتی همه خوابیم» سرکوب آزادی و اندیشه را در ایران پیش از انقلاب جستجو کند که یک فیلم ساز تنها به بهانه نشان دادن یک خانواده فلک زده و چند خانه حلبی، سر و کارش با ساواک دژخیم می افتاد و فیلمش در محاق توقیف قرارمی گرفت. در هنگامی که شاعران دهه پنجاه، حق نداشتند در اشعار خود از واژه های «شب»، «گل سرخ»، «زمستان» و «پرواز» استفاده کنند.
«وقتی همه خوابیم»، فیلمی پرمدعا و شعارزده است که از هر حیث گام روبه جلویی برای سازنده اش به شمار نمی آید!

پژمان کریمی

منبع : روزنامه کیهان