سایبرفضا و زندگی دینی؛ تعمق درباره پیوستگی‌ها و پیامدها

● حضور دین در اینترنت
دین در شبکه جهانی وب حضور پر رنگی دارد و به عنوان یک میهمان برای اتاق‌های چت اینترنت و گروه‌های خبری در نظر گرفته می‌شود. تمام ادیان عمده دنیا، تمام فرق مسیحی کوچک و بزرگ، تقریبا تمام جنبش‌های دینی جدید، هزاران کلیسای مخصوص، بی‌شمار صفحات وبی که به وسیله افراد معتقد نوشته می‌شوند، اظهارات معلمان دینی، پیامبران، کشیشان، ‌مرتدین و دیگر فعالان اخلاقی در اینترنت معرفی می‌شود. علاوه بر این، شبکه اینترنت به آفرینش دین هم می‌پردازد؛ از سایت‌های فراوان روحانیت‌های سایبری تا کلیساهای مجازی و ادیان آن لاین سختگیر. به این معجون می‌توانیم تعداد فراوانی از سایت‌های تجاری را اضافه کنیم که قصد دارند به واسطه گرایش‌های دینی ما، کسب درآمد کنند. آنها اخبار دینی را به ما ارائه می‌دهند، اسباب دینی را به ما می‌فروشند و به عنوان گره‌های شبکه‌ای برای اتصال به صدها سایت دیگر عمل می‌کنند. همچنین بسیاری از سایت‌ها شروع کرده‌اند به آموزش افکار عمومی و تعقیب یک نظم متفاوت از انگیزه‌های دینی (برای مثال، سایت‌هایی که به دوره‌های آموزشی و یا ضدیت با، یا طرفداری از جنگ‌های صلیبی می‌پردازند.)۱
مردم در اینترنت می‌توانند درباره دین مطالعه کنند، با دیگران درباره دین صحبت نمایند، نوشته‌ها و اسناد دینی را ذخیره کنند، کتاب‌ها و محصولات دینی را بخرند، به تور مجازی در گالری‌ها هنر دینی یا فضای داخلی ساختمان‌های دینی بروند، به وسیله راهنماهای الکترونیک در کتب آسمانی جستجو کنند، کلیساها و مراکز دینی را مکان یابی نمایند، در آیین‌های دینی وجلسات مدیشین شرکت کنند، پیشنهادهای سازمان‌ها را انتخاب نمایند، ‌تصاویر رهبران دینی را ببینند، ‌نماهنگ تماشا کنند، و به موسیقی دینی، خطابه‌ها، ‌دعاها، نکوداشت‌ها و گفتگوهای دینی گوش دهند. بزودی افراد قادر خواهند بود تا ترکیبات اشیایی را که در صفحه نمایششان ظاهر می‌شود حس کنند، یا عودهای مجازی را که در رایانه برای خدایان سوخته می‌شود استشمام کنند. تکنولوژی می‌تواند این دو را شبیه سازی کند.
رشد کاربری‌های دینی از اینترنت تا حدی وسیع‌ است که تعدادی از سایت‌های در دسترس از ظرفیت موتورهای جستجوی موجود و راهنماهای آن‌لاین و آف‌لاین خاص پیشی گرفته‌اند. هیچ کس نمی‌تواند پابه‌پای این تغییرات حرکت کند.۲ ولی در عین حال نیاز است که این عرصه بهتر سر و سامان داده شود. ما باید بدانیم چه چیزی در شبکه وجود دارد و چه کسی آن را در شبکه قرار داده است و چرا؟ این کار باید شامل تحلیل محتوای سایت‌ها باشد که طی آن به مطالعه و مصاحبه با آفریننده‌گان، مدیران‌ و کاربران وب‌سایت‌های خاص، ‌قلمروهای چند کاربره، گروه‌های خبری، سرویس‌های ارسال پیام۳ و چت‌روم‌ها می‌پردازیم. ما به منحنی‌های دقیق بیشتری درباره کاربران، موقعیت‌ها و اطلاعات دینی آن لاین نیاز داریم. ما باید مشخص کنیم چه کسانی واقعا از این طریق با شبکه در ارتباط هستند (از حیث سن، ‌قومیت، شغل، ‌موقعیت جغرافی، زمینه دینی و...) سر گرمی آنها انگیزه ایشان و پیامد رفتارهایشان چیست؟ آیا تعصب دینی مجازی قبلا وجود داشته است؟ اگر بوده، چگونه، ‌چرا و تا چه حد تاثیر؟
● دگرگونی خویشتن در سایبرفضا
ساختار و تنوع روش‌های ارتباط متقابل در اینترنت، تجارب اجتماعی تعداد روزافزونی از مردم را به شیوه خاصی بالا می‌برد. این امر تاثیر متقابلی بر درک آنها از ماهیت خود به عنوان افراد جامعه و موجودهای انسانی دارد. تغییرات در سوال‌ها و پرسش‌ها در طیفی قرار می‌گیرند که از جوامع روستایی و صاحب اقتصاد ماقبل صنعتی شروع می‌شود و به محیط‌های شهری کشورهای سرمایه‌داری پیشرفته ختم می‌گردد. روابط اجتماعی ما از حیث حجم و تنوع به طور فزاینده‌ای در حال افزایش است، در حالی که فردیت و تمایل برای فردیت‌گرایی نیز زیاد می‌شود و زندگی روزمره ما بیشتر در چهارچوب و مدل محدود خلاصه می‌شود. برای راحتی شخصی خانه‌هایمان، ‌اداره‌مان، و اتومبیل‌مان به سمت عالم خارج کشیده می‌شویم، در حالی که همزمان مشتاقیم تا به طرزی عمیق‌تر در ذهن خویشتن فرو رویم. اینترنت به عنوان یک واسطه تلاش می‌کند تا این دو الگوی کاملا متضاد را تداوم بخشد و بسط دهد.
بسیاری از مردم هم اکنون ساعات زیادی از روز را در سایبرفضا می‌گذرانند و کارهای مختلفی را از ایمیل گرفته تا وارد شدن به چت، همزمان با غریبه‌های مرتبط با اتاق چت، یا به عهده گرفتن یک نقش بازیگری خنده‌دار را در یک عالم مجازی جاری و روزمره انجام می‌دهند. در تمام موارد، گر چه درجه اهمیت مطالب یکسان نیست، ولی ارتباطی که برقرار می‌شود با خصوصیات متفاوتی از اینترنت ویژگی می‌یابند؛ [۱] کاربران سعی می‌کنند به واسطه آن خود را پنهان کنند، [۲] یا منافعی به دست ‌آورند، [۳] ولی به هر حال هیچ کس نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد. از جمله ویژگی‌های این نوع رابطه بی‌نامی، کثرت، فریب و حذف است.
درعمل، همه این مسائل تقریبا به طرز حل نشدنی به یکدیگر پیچیده‌اند.
اینترنت نخستین روش ارتباط توده‌ای است که قواعد فنی و اجتماعی آ‌ن، کاربران را به گمنامی برمی‌انگیزد (‌‌۱۹۸۷ Myer,‌ و ۱۹۹۵ Reid,‌‌‌.) همیشه با دانش فنی دقیق، همه کاربران به جز کاربران ماهر احراز هویت می‌شوند، ولی موقع پست کردن به تابلو اعلانات الکترونیک، گروه‌های خبری، اتاق گفتگوی جمعی، ام.یو.دی.ها (قلمروهای “مجازی” چند کاربره) غالبا افراد یک هویت جعلی و نام دروغین در “صفحه نمایش” برای خود برمی‌گزینند. علاوه بر این، شیوه ارتباط متنی است. این امر کنترل شرکت کنندگان را دشوار و آن را با محدودیت مواجه می‌نماید. از مردم‌نگاری‌های اینترنتی (مثلا ‌‌۱۹۹۸ Markham,‌ و ۱۹۹۵ Turkle,‌‌‌) آشکار است که این بی‌نامی جزء جاذبه‌های این فضاها در ارتباط متقابل اجتماعی است. این امر اجازه می‌دهد یا حتی شرکت کنندگان را تحریک می‌کند تا در شبکه درگیر رفتارهای پرخطری شوند که در “زندگی واقعی” فقط می‌شود در خیال مرتکب آنها شد (۱۹۹۸ Witmer,‌‌‌.) مردم خیلی راحت و کامل، دیدگاه‌ها و احساسات خود را در تمام حوزه‌ها، از خشم گرفته تا وساوس شهوانی بیان می‌کنند.
آنها هویت‌های خیالی برای خود اتخاد می‌کنند و بندهای پوشیده و پنهان زندگی اجتماعی، شخصیت و ذهنشان را آ‌شکار می‌کنند. ‌آنها ممکن است این کار را از طرق مختلف، در زمینه‌های آن‌لاین متفاوت، و به طور همزمان یا دوره‌ای انجام دهند. در هر حال، در شرایطی که اشخاص خودشان (آن چنان که به طور صوری خود را معرفی می‌کنند) نیستند، فضای متناقضی برای فاش کردن رازهای خود یا پی بردن به رازهای دیگران به وجود می‌آورند. اختفای جنسیت یک موضوع رفتاری است که بیشترین توجه را به خود جلب می‌کند و بیشترین بحث درباره آن می‌شود (۱۹۹۷ McRae,‌‌، ۱۹۹۸ Danet,‌‌، ۱۹۹۸ Kornbluth,‌‌، ۱۵۶., pp۱۹۹۸ Markham,‌-۱۶۰‌، ۲۰۰۰ Waskul, Douglass and Edgley,‌‌‌.) همچنین مباحث مفصلی حول موضوع “تجرید یا انفکاک از جسم”۴ که به وسیله اینتریت ایجاد می‌شود در گرفته است. برای کسانی که به لحاظ فیزیکی کمبود دارند یا دچار ناتوانی هستند، یا صرفا به دلیل آنکه در عرف اجتماعی با محدودیت‌هایی مواجه می‌شوند، اینترنت آزادی اغواگرانه‌ای فراهم می‌آورد (برای مثال: ۵۷,۱۷۵ ., pp۱۹۹۸ Markham,‌‌‌.) به نحو متناقض‌نمایی، برخی نمودهای که ماهیت متنی [و اینترنتی] نیرومندی دارند، محیط آن لاین “واقعی”تر و کارآمدتر از محیط فیزیکی آف‌لاین است (۲۰۲., p ۱۹۹۸ Markham,‌‌‌.)
از این رو، یکی از مشهورترین دانشمندان اینترنت، متخصص روانشناس شری تارکل بر آن است که اینترنت می‌تواند خواص درمانی داشته باشد. اینترنت می‌تواند در نقش یک “مهلت و راه نفس” عمل کند و به افراد کمک نماید تا از قالب‌های استرس‌زای زندگی شخصی خود رها شوند و مآلا “روزنه‌ای برای کار بر روی مسائل شخصی به روشی سازنده” و “همچنین یک فضا رشد بسازد” (؛‌۲۴۴ ,۲۶۳ ,۱۹۶ ,۱۹۹۵ Turkle,‌ همچنین بنگرید به: ۳۸۷., pp۲۰۰۰ Waskul, Douglass and Edgley,‌-۳۸۸‌‌.) تا هنگامی که شخص می‌تواند قسمتی از شخصیت یا زندگی خود را از دیگران بپوشاند، می‌تواند در گفتگوی با دیگران شرکت کند.
همان طور که تارکل اشاره می‌کند (۱۱., p۱۹۹۵‌‌‌‌)، هر اجتماعی که بر پا می‌شود، دعوتی است برای پیوستن به یک همکاری کاملا غیر قابل پیش‌بینی برای نوشتن یا عمل جمعی. افراد تنها و غمگین در “نهانگاه” و حاشیه گفتگوی جاری با دیگران، می‌توانند نیاز به ارتباط را تجربه کنند، و حتی ممکن است اجتماع مشترکی با دیگران تشکیل دهند، و به رغم تماشاچی منفعل برنامه‌های بی‌ارزش تلویزیون، می‌توانند برای هر زمان و به شیوه‌ای که خود می‌خواهند در جمع‌ها مشارکت ورزند.
در همین حال، تارکل متوجه خطرهایی شد که از قبل روش‌های بی‌نامی و ایفای نقش با هویت‌های چند گانه برمی‌آید. ممکن است شرکت کنندگان در شبکه، دانسته یا ندانسته، برای فریفتن خود یا دیگران به خوبی از اینترنت استفاه کنند. گفتگوی خشن و آشفته که مشخصه بسیاری از چت روم‌ها و سرویس‌های ارسال پیام است، شاید واکنش حفاظتی اجتماعی به فقدان اصول موسوم به صداقت و درستی در اینترنت باشد (مشابه همان علائمی که ما به طور معمول و در طی ارتباط چهره به چهره بروز می‌دهیم- .برای بی‌نام بودن تحریک می‌کند.
به هر روی، تارکل قویا عقیده دارد که اشکال ارتباط رایانه‌ای به موضوع جدیدی برای فکر کردن یا آزمون درباره ساختن، یا بازسازی خویشتن تبدیل شده است (۲۲,۱۸۵ ., pp۱۹۹۵‌‌‌‌.) تارکل با اشاره به دیدگاه‌های پسامدرنیست‌های فرانسوی (مثلا لکان، فوکو، دریدا، دلوز و گتاری)، بر آن است که افزایش راحتی ما با اشکال تکنولوژیک ارتباطات اجتماعی، و با تولید شخصیت‌های متعدد آن‌لاین، تدریجا ما را به سمت یک احساس عملی‌تر و پست‌تر از خویشتن سوق می‌دهد. همان طور که ما داخل و حول و حوش عالم حقیقی و مجازی گشت می‌زنیم، متوجه می‌شویم که خویشتن یکپارچه در تفکر مدرنیست که خود واقعی در بطن آن قرار دارد، به یک احساس هویت شخصی ترکیبی‌تر و پرداخته‌تر منجر می‌شود.
مرز بین زندگی واقعی و مجازی در حال محو شدن است، زیرا ما خیلی راحت مفهوم واقعیت را تغییر داده‌ایم و آشکارا برای تجاربی که امیدواریم روش‌های فکر کردن ما را تغییر دهند یا بر زندگی عاطفی یا اجتماعی ما تاثیر گذارد به کامپیوتر روی آورده‌ایم (۲۳., pp۱۹۹۵‌‌-۲۶‌‌.) ناظران دیگر مسائل اینترنت، با اشاره به نظرات افراطی ژان بودریار، از مفهوم “فراواقعیت”۵ و کمبود ارجاع‌های واقعی در نمایش بی‌پایان نشانه‌ها در ارائه واقعیت‌ها در سایبرفضا سخن می‌گویند (برای مثال: ۱۹۹۳ Nunes‌‌، ۲۹۷., pp۱۹۹۳ Rheingoid‌-۳۰۰‌، ۲۰۰۰ Urban,‌‌‌.)

پی نوشتها:
‌۱ ادیان جهانی مثل: بودیسم یا زرتشتی‌گری؛ فرقه‌های مسیحی مثل: کلیسای کاتولیک یا باپتیسم جنوبی؛ جنبش‌های اجتماعی جدید مثل: اکنکار یا سوکا گاکای؛ بزرگسایت‌های معنویت و کلیساهای مجازی مثل: “First Church of Cyberspace‌‌”؛ ادیان آن‌لاین: مثل کلیسای “MOO‌‌”؛ سایت‌های تجاری: مثل ...[عدم اظهار از متن اصلی است]؛ سایت‌های آموزشی مثل: دوره‌های آموزشی جفری هدن، سایت “Ontario Consultants on Religious Tolerance‌‌”، سایت “Academic Info‌‌”؛ سایت‌های ضدکیش مثل: سایت “Steven Hassan‌‌”، و “The Watchman Fellowship‌‌”.
‌۲‌ یی “”ون حسن “”کیشنگر زمینری هدن، مجازی مثل: “”ی اجتماعی جدید مثل: اکنکار یا یوکا که دیگران هم ممکن است همین کار را بکنند
.Listserves‌ ‌۳‌
.disembodiment‌ ‌۴
.hyperreality‌ ‌۵

منبع : روزنامه رسالت