ژان ژاک روسو و تبیین موقعیت سیاسی انسان جدید

«ژان ژاك روسو» نیز جزو اصحاب قرارداد اجتماعی قرار می‌گیرد اما نوع نگاه او در مورد جامعه و شكل گیری آن با دو متفكر دیگر «هابز و لاك» در این زمینه متفاوت است. مهم‌ترین ویژگی روسو این است كه برخلاف ‌هابز و لاك نگاه نقادانه‌ای نسبت به دنیای جدید دارد.وضع طبیعی كه روسو ترسیم می‌كند چندان منفی نیست. انسان‌ها در وضع طبیعی از روی غریزه و نه حسابگری نیازهای خود را بر‌طرف می‌كنند. انسان‌ها ملهم از امیال و كشش درونی خود نیازهای طبیعی و ضروری خود مثل غذا، سرپناه، پوشاك و جنس مخالف را تامین می‌كنند و یك حس درونی به آنها هشدار می‌دهد كه همنوع خود را نرنجانند و هلاك نكنند. افراد اهداف و نیازهای خود را با حداقل ضرر برای دیگری جست‌وجو می‌كنند. در چنین شرایطی كه همه آدم‌ها در وضعیتی برابر قرار دارند دیگر نه دزدی و راهزنی و نه قتلی پدید می‌آید و نه حتی انگیزه‌ای برای انجام اعمال ناپسند.
روسو با یك نوع حالت نوستالوژیك به گذشته انسان‌ها نگاه می‌كند چرا كه انسان اولیه به جهت ساده‌انگاری خود، در آرامش و صلح زندگی می‌كرد و با دل و وجدان پاك زندگی ساده و بی‌آلایشی را برای خود مهیا می‌كرد. او به فكر فردا نبود و با آرزوهای كوچك و تمایلات محدودش تلاش می‌كرد كه روز سخت و پركار خویش را به پایان برساند. روسو ریشه نابرابری‌های افراطی را در جامعه مدنی جدید دید. نابرابری‌های طبیعی در جوامع اولیه برای انسان‌ها آنقدر مهلك نبود كه تعادل روانی انسان و جامعه را بر هم زند.
اما تمام مشكلات و نابرابری‌ها كه برای روسو خیلی مهم است از زمانی شروع می‌شود كه انسان‌ها به نوعی بر اساس ضرورت تامین امنیت پای در جامعه مدنی می‌گذارند و از آن وضعیت طبیعی آرمانی دور می‌شوند.در جامعه جدید است كه انسان‌ها با تكیه بر عقل محاسبه‌گر، صرفا در جهت كسب منافع بیشتر بر می‌آیند و بسیاری از معضلات اجتماعی در همین جا نضج می‌گیرند. نكته بسیار مهم در بحث روسو این است كه او جامعه جدید را عامل زوال فضایل و اخلاق مدنی می‌داند.به نظر او مالكیت خصوصی جدید، آنچنان جامعه سنتی را متغیر كرد كه حتی اخلاق و فضایل زندگی را نیز زیر و رو ساخت. خردمندی، شجاعت، میانه‌روی و عدالت جای خود را به پول داد چرا كه در زندگی صنعتی و بازار تجارت، تامین هر نیازی صرفا با پول ممكن است. افراد به خاطر راحت‌طلبی خود اقدام به هر ظلم و توطئه‌ای می‌كنند. اما در شرایطی كه امكان بازگشت به آن دوره طلایی وجود ندارد، چاره كار در چیست؟
روسو معتقد است كه باید مردم را آموزش داد. به همین دلیل است كه روسو كتابی در جهت آموزش كودكان به نام «امیل» می‌نویسد. او در مقابل فردگرایی شدید ‌هابز و لاك كه آن را عاملی برای زوال فضایل اخلاقی می‌دانست مفهوم اراده عمومی را مطرح كرد. اراده عمومی بر مبنای عقلانیت جمعی ایجاد می‌شود تا بتواند وحشیگری انسان متجدد را مهار كرده و فضایل در حال انحطاط را به جامعه برگرداند. ایجاد جامعه بر اساس اراده عمومی منتهی به خیر عمومی است.

منبع : روزنامه تهران امروز