قلعه یا حصار شهر زنجان ، زنجان

حصار شهر زنجان كه به «قلعه زنجان» نیز شهرت دارد، از آثار دوران سلجوقی است كه در فتنه مغول قسمت اعظم آن تخریب شده است؛ این حصار در دوره صفویه، به علت انطباق موقعیت آن بر روی نقشه طرح كلی شهر و هماهنگی آن با موانع طبیعیِ دفاعی كه دارای اهمیت سوق‌الجیشی است،‌ مجدداً منطبق بر مسیر دیوار قبلی بازسازی شده است.
حمداللّه مستوفی در نزهه‌القلوب، اندازه‌ پیرامون باروی شهر را ده‌هزار گام گزارش كرده است. اگر درازای هر گام 45 سانتی‌متر در نظر گرفته شود، اندازه دور قلعه 4500 متر خواهد بود كه در حال حاضر نیز تقریباً با ابعاد آن مطابقت می‌كند. عرض حصار در پی آن، 250 سانتی‌‌متر و ارتفاع آن 8 متر بوده است. ادوارد براون نیز ارتفاع آن را 15 الی 20 فوت ذكر نموده است.
این حصار با خشت‌هایی به ابعاد 10×50×50 سانتی‌متر و ملاط گل ساخته شده است و تعداد برج‌های دفاعی آن به درستی معلوم نیست. شواهد موجود نشان می‌‌دهند كه فاصله برج‌ها از یك‌دیگر، با احتمال نزدیك به یقین، 150 متر بوده است. بدین‌ترتیب، در حدود 30 برج دایره‌ای‌شكل با قطر 7 متر در گرداگرد حصار شهر ساخته شده بوده است كه از آن میان، قطر برج‌های چهارگوشه آن كه تا امروز باقی‌ مانده‌‌اند، حدود 15 متر بوده است. مصالح داخل برج‌ها خشت و گل است و بر فراز آن، سقفی مخروطی جای دارد. در هر برج جان‌پناهی به ارتفاع 2/50 متر ساخته شده است. دریچه‌های دیده‌بانی و تیراندازی برج‌ها كه ابعادی معادل 15×35 سانتی‌متر دارند، در فضای جان‌پناه تعبیه شده‌‌اند.
قلعه زنجان از طریق 6 دروازه ورودی با روستاهای حوزه نفوذ زنجان و شهرهای هم‌جوار آن مرتبط بوده است. در داخل این حصار عناصر تاریخی شهر احداث شده‌اند.