تاثیر انقلاب اسلامی ایران در سودان

سودان کشوری مهم و استراتژیک در قاره آفریقا محسوب می‌شود، ماهیت استراتژیک این کشور پهناور از آن جا ناشی می‌شود که با هشت کشور آفریقایی همسایه است. اکثریت ۲۸ میلیون نفری سودان (آمارگیری در سال ۱۹۹۳) مسلمانان هستند. (سید جوادی، ۱۳۷۹، ۴۹) که ۷۲% جمعیت را به خود اختصاص داده‌اند، ۲۳% هم آنیسیست (طبیعت پرست) و ۵% مسیحی می‌باشند.
تا سال ۱۸۲۰ که حکومت مشترک ترک و مصر بر سراسر شمال و جنوب سودان استقرار می‌یابد، اطلاعات محدودی از تاریخ و وضعیت سیاسی این کشور در دست است. (سودان ، ۱۳۶۸، ۱۳) این حکومت مشترک دو کشور ترکیه و مصر تا سال ۱۸۸۱ ادامه یافت. با سلطه انگلستان بر مصر دامنه نفوذش را تا سودان گسترش داد. ابتدائا در سودان افرادی که خود را «مهدیون» می‌نامیدند به رهبری «محمد احمد» بر علیه انگلستان قیام کردند، اما ..... ایالات سودان در این قیام با او همکاری کردند. و اینگونه بود که پس از ۶ ماه از تصرف خارطوم توسط مهدیون ، با مرگ محمد احمد بین پیروان او اختلاف افتاد و سرانجام «عبدالله» به همراه نیروهایش که به «انصار» معروف شدند، در سال ۱۸۹۱ توانستند کلیه مخالفان را سرکوب نمایند. (همان ، ۱۶ و ۱۷) اما دیری نگذشت که در سال ۱۸۹۶ در جنگ با نیروهای انگلیسی شکست خوردند و عبدالله به قتل رسید . در ادامه سلطه کامل انگلستان بر سودان نیروهای باقیمانده «المهدی» نیز در شهر «ام درمان» در جنگی با نیروهای انگلیسی شکست خورده و کاملا منهدم شدند و به این شکل انگلستان سودان را تا ۶۰ سال تحت انقیاد کامل خود در آورد. در سال ۱۸۹۹ سودان به طور کامل مستعمره انگلستان گردید. (همان ، ۱۸). در همین سال «سر ریچنالد وینگیت» در سمت فرماندار کل سودان سازمان اداری سودان را با اقتباس از تشکیلات انگلیسی پی‌ریزی کرد.
پس از استقلال مصر در سال ۱۹۲۲، یکی از افسران سودانی به نام «علی عبداللطیف» با همکاری مصر جنبش استقلال طلبانه‌ای را شروع کردند. در سال ۱۹۲۴ سرآغاز مبارزات مردم سودان علیه استعمار انگلستان به شمار می‌رود و کم کم فکر استقلال بین طبقات مختلف و دانشجویان سودانی رشد یافت. در سال ۱۹۴۳ حزب سیاسی «العشقاد» و حزب دیگری به نام «الامه» هر دو با هدف استقلال طلبی تأسیس شدند. با توجه به مقاومت‌ها و حرکته‌ا در ۱۹ ژوئن ۱۹۴۸ قانون شورای اجرایی و مجلس قانون‌گذاری تصویب شد و ا نتخابات برگزار گردید، با اینکه فقط ۱۸% از ثبت نام کنندگان در انتخابات شرکت کردند، با این حال گام سیاسی مهمی برداشته شده بود. از نتایج مجلس مذکور وارد کردن زبان عربی در ادارات و مدارس ، ملی کردن مراکز بزرگ کشوری چون «جزیره شم» را می‌توان نام برد. البته هنوز در موارد بروز اختلاف فرماندار کل قدرت کامل خود را حفظ می‌کرد. (کورنون ، ۱۳۶۵، ۱۵۱) در نوامبر ۱۹۵۳ سودانی‌ها برای اولین بار مجلس کشور خود، در انتخابات شرکت کردند و حزب «العشقاد» با ۵۱ کرسی به رهبری «اسماعیل الازهری» به پیروزی رسید. در سال ۱۹۵۵ مجلس موسسان ملی خواستار خروج کلیه نیروهای انگلیسی‌ از این کشور شدند و در دسامبر همان سال مجلس سودان تصمیم به استقلال سودان به عنوان یک کشور مستقل و حاکم گرفت. نهایتا در سال ۱۹۵۶ پرچم‌های بریتانیا و مصر از کشور سودان پایین کشیده شد و جشن استقلال در ژانویه ۱۹۵۶ برگزار گردید. (براکینسکی ، ۱۳۵۲، ۴۲) اما این به معنای پایان نا آرامی‌ها در سودان نیست، چرا که این کشور ازجهت تعداد کودتای نافرجام از زمان استقلال کشور کوی سبقت را از سایر کشورهای آفریقایی ربوده است. (کورنون، ۱۳۶۵، ۴۰۹)‌ بر همین اساس در سال ۱۹۵۸ «ابراهیم عبود» کودتا نمود، و در سال ۱۹۶۴ مجددا یک دولت ائتلافی تشکیل شد. در سال ۱۹۶۹ سرهنگ «جعفر نمیری» کودتا نمود و طی ۱۶ سال دیکتاتوری خود را در توسعه روابط آمریکا با آمریکا ادامه داد. در سال ۱۹۸۵ ژنرال «سوار الذهب» با پشتیبانی حرکت‌ها و جنبش‌های مردم و گروه‌های سیاسی توانست با کودتای بدون خونریزی قدرت را دست بگیرد، اما اعلام کرد که با انتخابات و رأی مردم کنار خواهد رفت و قدرت را به شخص منتخب مردم واگذار خواهد کرد. (سودان ۱۳۶۸ ، ۱۳۱) به این صورت یک سال بعد، »صادق المهدی» از حزب الامه قدرت را به دست گرفت. در ۳۰ ژوئن ۱۹۸۹ ، «ژنرال عمر البشیر» با یک حرکت نظامی بدون خونریزی حکومت المهدی را سرنگون و قدرت را به دست گفت و دولت «نجات ملی» را برقرار کرد. او طی انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۹۹۶ با اکثریت آرا رییس جمهور سودان گردید.(سیدجوادی ، ۱۳۷۹، ۲۲ ،۲۳) .
● انقلاب اسلامی و روابط ایران و سودان
دو کشور ایران و سودان در روابط خارجی خود تحت تأثیر انقلاب اسلامی ۳ دوره را پشت سر گذارده‌اند:
ـ دور اول تا گروگان‌گیری (۱۹۸۰): همکاری محدود
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی روابط بین ایران و سودان بیشتر در حیطه بازرگانی تعریف می‌شد. که البته آن هم بسیار محدود بود. طبق آمار منتشر شده ، واردات ما تا سال ۱۳۶۰، ۳۸۲ هزار دلار و صادرات ما در سال ۱۳۵۴ ، از ۱۱۶ هزار دلار فراتر نمی‌رفت. (سودان، ۱۳۶۸، ۷۵) در سال ۱۳۵۱ برای اولین بار بین دو کشور مبادله سفیر انجام گرفت و نمیری در همان سال از ایران دیدار کرد و روابط بین دو کشور به عنوان حامیان عرب استحکام بیشتری یافت. با پیروزی انقلاب اسلامی، مسئولین رژیم سودان اعلامیه‌هایی در حمایت از انقلاب اسلامی منتشر نمودند. در همین راستا دکتر ترابی رهبر اخوان‌المسلمین هم با رهبر کبیر انقلاب اسلامی دیدار نمود.
ـ دور دوم از گروگان‌گیری تا سقوط نمیری (۱۹۸۵-۱۹۸۰) : خصمانه‌شدن روابط
پس از حادثه گروگان‌گیری در لانه جاسوسی رویه دولت سودان به عنوان هم پیمان آمریکا در آفریقا تغییر کرد و روش‌های خصمانه بین دو کشور حاکم شد. در سال ۱۳۶۱ نمیری کارکنان سفارت جمهوری اسلامی ایران را عناصری نامطلوب خواند و دستور اخراج آنها را صادر کرد.
دیکتاتوری نمیری در طی ۱۶ سال حکومت، کاملا گرایش به غرب داشت و با ویران نمودن موقعیت اقتصادی سودان در عین دارا بودن این کشور از منابع غنی کشاورزی وضعیت را به شدت برای مردم سخت نمود. از حرکت‌های دولت نمیری که بسیار برای مسلمانان گران است می‌توان به شرکت در جنگ تحمیلی به نفع عراق و حمایت از انور سادات در جهت امضای « کمپ دیوید» و صلح با اسراییل در میان کشورهای عربی نام برد. از این رو کلیه گروه‌ها و جنبش‌های سودانی مخصوصا جنبش‌های اسلامی چون اخوان المسلمین در مقابل او قرار گرفتند. که نهایتا کودتای سوارالذهب با مشارکت گروه‌ها وا حزاب مردمی در سال ۱۹۸۵ صورت گرفت و به پیروزی رسید (همان ، ۷۹) .
ـ دور سوم از سقوط نمیری تا کنون: به سوی گسترش روابط
پس از سقوط نمیری و با قدرت گرفتن سوارالذهب فصل جدیدی از روابط بین دو کشور آغاز شد . جمهوری اسلامی ایران در گام اول پیروزی حرکت مردم مسلمان سودان را تبریک گفته و هیأتی برای اعلام پشتیبانی به کشور سودان اعزام داشت، که از نتایج آن می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
▪ توافق در برقراری مناسبات بین دو کشور
▪ وعده آزادی اسرای سودانی در جنگ تحمیلی
▪ افتتاح سفارت جمهوری اسلامی ایران در خارطوم
▪ بررسی زمینة های همکاری‌های فنی ـ اقتصادی بین دو کشور
یک سال بعد با روی کار آمدن صادق المهدی روابط بین دو کشور مشخص‌تر شد، مخصوصا پس از رأی منفی دولت سودان به قطعنامه تنظیمی کمیسیون حقوق بشر علیه جمهوری اسلامی ایران در شورای امنیت روابط طرفین مودت آمیز‌تر گردید. (همان ، ۱۳۲) برخی از نویسندگان اوج روابط دو جانبه بین دو کشور تا سال ۱۳۷۹ را سفر معاون اول رییس جمهور سودان به ایران و در خواست وام از دولت ایران ذکر کرده‌اند. (سیدجوادی ۱۳۷۹ ، ۴۷) .
● تأثیر انقلاب اسلامی بر کشور سودان
امروزه مفروض این است که سودان از مهم‌ترین کشورهای آفریقایی و اسلامی است که از انقلاب اسلامی متأثر شده است. حکومت فعلی سودان که در پی اتحاد نظامی‌های مسلمان به رهبری عمرالبشیر و جبهه قومی اسلامی جدا شده از اخوان المسلمین به رهبری «دکتر ترابی» حکومت را به دست گرفت تکیه بر اسلام و فعالیت برای تضعیف و جدایی صوفیه‌‌گری را در میان مردم اساس کار خود قرار داد. در این راستا دکتر حسن ترابی الگوی نوینی را برای اسلام سیاسی طراحی نموده است، و با مفتوح اعلام نمودن باب اجتهاد، به حرکتی جدید روی آور شده است. (همان ، ۲۳)
واضح است که این نوع نگرش به اسلام و در آوردن آن از انزوا و پویا نمودنش در عرصه سیاسی در دوره معاصر با انقلاب اسلامی ایران شروع شد، و این .. را که اسلام قدرت ایجاد و ساماندهی به ساز و کار حکومتی را داراست احیا نمود. این نوع نگاه و در آوردن الگوی سیاسی از اسلام را می‌توان در کشورهایی چون مالزی، اندونزی، الجزایر و .... نیز مشاهده نمود.
سودان نیز در اجتهاد خود نسبت به سیاست اسلامی از دایره متأثرین انقلاب اسلامی خارج نمی‌شود. در همین راستا برخی از نویسندگان ، قانون اساسی سودان (۱۹۹۸) را آینده‌ای از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و قوانین اساسی مصر، لیبی و انگلیس دانسته‌اند. (همان، ۱۹۰) از زمینه‌هایی که قابلیت جذب و جلب انقلاب اسلامی را در سودان سبب شد، ریشه عمیق تفکر مهدویت و سابقه مبارات اسلامی «مهدی سودانی» علیه استعمارگران اروپایی است.
البته باید اضافه نمود، انقلاب اسلامی ایران به دلیل ماهیت اسلامی بودنش ، حوزه نفوذش را گسترش داده و همین که کشوری شامل مسلمانی باشد، از رویکرد و نگرش انقلاب اسلایم ایران متأثر خواهد شد. در سودان این مسأله به صورت واضح در کلام صادق‌المهدی منعکس شده است:
«انقلاب اسلامی ایران بر مردم سودان تأثیر عمیقی داشته است ‌آنان بسیاری از پدیده‌های تاریخی خود را در انقلاب ایران یافته‌اند .... مردم سودان در انقلاب اسلامی ایران یک بعثت جدید را می‌یابند. در سودان عده‌ای بودند که اسلام را به عنوان یک راه حل برای مشکلات نمی‌پذیرفتند، آنها متعقد بودند که راه حل‌ها از طریق ناسیونالیسم و با پیروزی از افکار غربی به دست می‌آید. ولی انقلاب ایران، ‌این افکار را به کلی دگرگون کرد و ثابت کرد که اسلام زنده و متحرک است و می‌تواند در مقابل امواج ایدئولوژیکی ایستادگی کند».(حشمت‌زاده ، ۱۳۸۵، ۱۳۷)
سودان با توجه به بعضی از نکات مورد اشاره از انقلاب اسلامی ایران متأثر گردیده و این تأثیر به شکل تحولات چشمگیر در سطح دولت و ملت منعکس شد. این کشور در نیمه‌های دوم دهه انقلاب به نل از مقاله (وال استریت ژورنال) به سر پلی برای نشر و بسط انقلاب اسلامی در آفریقا مبدل شده است. (همان ، ۱۳۸)
در نهایت باید اشاره کرد که هنوز با توجه به گذشت نزدیک به سه دهه از انقلاب اسلامی، روابط دو کشور محدود است و ایران نتوانسته از ظرفیت‌های انقلابی و اسلامی خود در کشور سودان با توجه به فضای مناسب پدید آمده در این کشور سود ببرد. بنابراین ایران در سیاست‌های آفریقایی خود باید هم از حیث فرهنگی و در کنار آن از لحاظ اقتصادی دست به توسعه روابط با کشور سودان بزند، در غیر این صورت کشورهای متمایل به غرب ، جای ایران را در این عرصه‌ها، تنگ خواهند کرد.

پژوهشگر: ابا صالح تقی زاده
منابع و مأخذ
۱ـ براکینسکی ، بیداری آفریقا (علوی نیا ، رضوانی) ، انتشارات حقیقت : تهران ۱۳۵۲
۲ـ حشمت‌زاده، محمدباقر ، تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر کشورهای اسلامی، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی: تهران ۱۳۸۵
۳ـ سید جوادی، سیدباقر ، شناسنامه مطبوعات جهان سودان ، بنیاد اندیشه اسلامی ، ۱۳۷۹
۴ـ کورنون ، ماریان ، تاریخ معاصر افریقا (ابراهیم صدقیانی) ، انتشارات امیرکبیر : تهران ۱۳۶۵
۵ـ وزارت امور خارجه ، جمهوری سودان، انتشارات وزارت امور خارجه: تهران ۱۳۶۸

منبع : مرکز اسناد انقلاب اسلامی