آیا اسلام نظام اقتصادی دارد؟

به دلایل زیر این پرسش ، پاسخ مثبت دارد.
۱) جامعیت اسلام:
اسلام یک دین جامع و جهان شمول است و برای تمام ابعاد زندگی بشر دستوراتی دارد. چگونه ممکن است که یک دین جامع ، یکی از جنبه های اصلی حیات بشری یعنی بعد اقتصادی را فروگذار کرده باشد؟به عبارت دیگر از نظر منطقی چنین دین جامعی نباید جنبه مادی حیات بشری را نادیده بگیرد، چرا که به جامعیت آن خدشه وارد می شود.
۲) احکام اقتصادی:
در دین اسلام یکسری احکام اقتصادی وجود دارد:
۲-۱) تحریم ربا، یعنی تحریم دریافت مازاد، از قرض که شرط شده باشد، به معنای تحریم عملیات ربوی معاصر در بانکها و بورسها (اوراق قرضه) و همچنین مبادلات ارزی با حاشیه بهره(ربا) است.
۲-۲) وضع مالیات (خمس، زکات) و زکات فطره و تعیین موارد مصرف آن، نشان دهنده آن است که در دین اسلام؛
▪ اولا : تامین مالی حاکم اسلامی (نیمی از خمس و جمع آوری و تخصیص زکات توسط حاکم و اجازه وضع مالیاتهای اضافی (خراج و...) در صورت لزوم، در نظر گرفته شده است.
▪ ثانیا: دقت در موارد مصرف خمس و زکات حاکی از آن است که نوعی نظام تامین اجتماعی و فقر زدایی در دین اسلام تعبیه شده است. علاوه بر آن موارد تعلق زکات (غلات اربعه و اغنام ثلاثه) و تعیین موارد مصرف زکات و زکات فطره ،حاکی از آن است که تامین” امنیت غذایی” نیز در دستورات اقتصادی اسلام مد نظر بوده است.
۲-۳) دستورات مربوط به رفتار مصرف کننده مانند نهی از اسراف و تبذیر ، تشویق به حد کفاف در مصرف، انفاق و صدقه،ممنوعیت مصرف گوشت خوک و مشروبات الکلی و مواردی از این قبیل حاکی از وجود الگوی خاصی برای مصرف در دستورات دین اسلام است.
۲-۴) دستورات مربوط به رفتار تولید کننده مانند تولیدات حلال و حرام و همچنین آداب تجارت و فقه معاملات و مکاسب از جمله عنایت به قیمت بازار و پذیرفتن قیمت گذاری تنها در موارد ضروری ، مبارزه با احتکار و کنز ثروت و....همگی نشانه دهنده اهتمام اسلام به امور تولید و بازار کالا و خدمات است. در مورد بازار عوامل تولید مانند نیروی کار نیز دستورات اسلام در مورد اهتمام به کار و مذمت بیکاری نیز اهتمام به بازار کار را نشان می‌دهد.
۳) برخی مصادیق عملی اقتصاد اسلامی:
در حال حاضر بانکداری اسلامی به عنوان یکی از مصادیق و کاربردهای اقتصاد اسلامی، در اغلب کشورهای اسلامی (۵۶ کشور) در کنار بانکداری مرسوم فعالیت دارد. برخی از بانکهای بین المللی نیز حسابهای منطبق با شریعت و گیشه بانکداری اسلامی راه اندازی کرده اند.در تعدادی از کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی نیز بانکداری و موسسات مالی اسلامی در حال گسترش سریع است، به طوری که نرخ رشد این رشته فعالیت حدود ۱۵ درصد در سال برآورد می‌شود. عملکرد بانکهای اسلامی که در کشورهای اسلامی به موازات بانکهای سنتی فعالیت می‌کنند، نشان دهنده سودآوری بیشتر است. در کشورهای غیر مسلمان نیز به‌دلیل رقابت شدید، فعالیتی نمی‌تواند بدون سودآوری دوام بیاورد و همین رشد ۱۵ درصد در سال خود دلیل کارایی بانکداری اسلامی می باشد.
۳-۱) در حال حاضر بیمه اسلامی تحت عنوان “تکافل” در کشورهای مختلف جهان در حال گسترش سریع است و وضعیت مشابه بانکداری اسلامی را دارد.
۳-۲) هم اکنون “بورس های اسلامی” در کشورهای اسلامی، در حال گسترش است و مرکزیت مالی آنها در انگلستان (لندن) و یکی از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس قرار دارد.
۳-۳) در حال حاضر “گروه بانک اسلامی توسعه” که مجموعه ای از موسسات مالی اسلامی است ، به عنوان یک موسسه مالی بین المللی برای توسعه جهان اسلام فعالیت می‌کند و کلیه فعالیتهای مالی آن طبق شریعت اسلام می‌باشد.
۴) لیبرالیسم اقتصادی:
نظام اقتصادی سرمایه داری (یا سرمایه سالاری)، عمدتا بر محورهای: مالکیت خصوصی ، رقابت ، آزادی فعالیتهای اقتصادی (و نفع شخصی واصالت فایده و اصالت فرد) و دولت محدود استوار شده است. حال نظام اسلام که آزادی اقتصادی در زمینه های مجاز، مالکیت مختلط (خصوصی و عمومی) و دولت مسئول و رقابت سالم را می پذیرد و علاوه بر آن در زمینه های یاد شده قبلی وظایفی را به تفصیل برای پیروان خود برشمرده است، فاقد نظام اقتصادی است؟

دکترسیدحسین میرجلیلی
دانشیاراقتصاد، پژوهشگاه علوم انسانی

منبع : روزنامه رسالت