پیزای کج دولت‌ها در ایتالیا

ایتالیا همانند هر کشور دیگری نمادهای ویژه خود را دارد؛ گاریبالدی، موسولینی، برج پیزا، مافیا، واتیکان و در سال‌های اخیر سیلویو برلوسکونی. این کشور مهم و توسعه‌یافته غربی از خلال مجموعه این شاخص‌ها قابل‌شناسایی است. شاخص‌هایی که تصویر امروز ایتالیا را می‌سازد و ناپایداری دولت‌ها و بی‌ثباتی ناشی از آن اهمیت بسیاری دارد. دولت جدید ایتالیا شصت‌ودومین دولت این کشور از زمان جنگ جهانی دوم خواهد بود. علت وضعیت ناپایدار دولت‌ها در ایتالیا را که به برج پیزای در حال سقوط شبیه‌اند می‌توان در دو مسئله اساسی جست‌وجو کرد. مسئله اول نظام حزبی و سیاسی این کشور به عنوان شکل سیاست و حکومت ایتالیاست. تعداد زیاد احزاب و پراکندگی آنها و عدم‌انطباق منافع احزاب با هم هر نوع ائتلافی را دچار شکنندگی می‌کند. نظام سیاسی پارلمانی ایتالیا آثار چنین وضعیتی را تشدید می‌کند. مسئله دوم ماهیت سیاست و حکومت در این کشور است. خلق و خوی ایتالیایی و پیچیدگی آن که به شکلی بارز در هنر و به ویژه معماری این کشور متجلی است از یک سو و واقعیت‌ها و خیال‌بافی‌هایی که از سوی دیگر از مافیا گفته می‌شود چهره‌ای مبهم از ایتالیا ساخته است. همواره چنین به نظر می‌رسد که همه چیز در ایتالیا در زیر آسمانی ابری یا هوای گرگ و میش می‌گذرد.
سیلویو برلوسکونی ۷۱ ساله که در سال ۱۹۹۴ برای اولین‌بار و در سال ۲۰۰۱ برای دومین‌بار در قامت نخست‌وزیر ایتالیا نمایان شد خود به ابهامات چنین فضایی دامن می‌زد. وی از جمله رهبران دهه‌های اخیر اروپاست که با روش خاص خود در حکومتداری بیش از میزان مرسوم، توجهات را به خود جلب کرده است. همین جلب توجهات بیش از حد و کمی نامتعارف بودن در سیاستمداری به همراه کارنامه‌ای پر از مدح و انتقاد، در دو دوره گذشته، آینده سیاسی ایتالیا را به بحثی درازدامنه تبدیل می‌کند.
در انتخابات اخیر، که پس از شکست ائتلاف دولت پرودی و ناتوانی در کسب رای اعتماد سنا و کناره‌گیری وی برگزار شد برلوسکونی با حزب راستگرای مردم آزاد ایتالیا توانست ۴۷ درصد کرسی‌های سنا را به دست آورد و بر رقیب چپ‌گرای خود والتر ولترونی- شهردار سابق رم - که حزبش فقط ۳۸ درصد کرسی‌ها را به دست آورده است پیروز گردد. پارلمان ایتالیا از دو مجلس نمایندگان با ۶۳۰ نماینده و سنا با ۳۱۵ سناتور تشکیل شده است.
این انتخابات در نگاه اول تقریبا همه شرایط یک انتخابات ایتالیایی را دارا بود. اولا سه سال پیش از موعد قانونی برگزار شد و از سوی دیگر بیش از ۱۵۸ حزب در آن فعال بودند. میزان مشارکت نیز حدود ۷۵ درصد از جمعیت ۴۰میلیون نفری واجد شرایط رای دادن بود.
برلوسکونی در اولین اظهارنظر پس از انتخابات بر چند نکته تاکید کرد که به نظر می‌رسد خط‌مشی کلان دولت وی خواهد بود. وی با همان ادبیات منحصربه‌فرد خود که کمی در ادبیات سیاستمدارانه نامانوس است گفت: «با این پیروزی من به مدت پنج سال اداره دولت را در دست خواهم داشت.» برلوسکونی بلافاصله افزود: «اداره امور مربوط به کشور طی این پنج سال کاری بس دشوار است که نیازمند شجاعت و شهامت بسیار از سوی مردم ایتالیاست» اما از دشواری‌هایی که نیازمند شجاعت است سخنی به میان نیاورد.
برلوسکونی که در اوج شهرت و یکه‌تازی در دو سال پیش، انتخابات را به رومانو پرودی چپ واگذار کرده بود در حالی که سعی می‌کرد خود را هیجان‌زده نشان دهد گفت: «من بسیار هیجان‌زده شده‌ام و از این پس در قبال مردم احساس مسوولیت بیشتری می‌کنم». وی در ادامه این سخنان و در تداوم احساس مسوولیت جدید خود از اصلاحات اقتصادی و اصلاحات دیگر در سایر زمینه‌ها خبر داد و گفت حاضرم برای اصلاحات با حزب چپ میانه ائتلاف تشکیل دهم.
بنابراین احتمال تشکیل ائتلاف در دولت جدید ایتالیا مطابق رسم همیشگی این کشور قابل پیش‌بینی است و احتمالا برلوسکونی برخی برنامه‌های اصلاحی را در دستور کار دولت قرار خواهد داد.
اما در این که اولویت اصلاحات در ایتالیا چیست تا حدودی اجماع نسبی وجود دارد. تقریبا همه براین نکته که اوضاع اقتصادی ایتالیا و کاستن از مشکلات جدی آن مهم‌ترین موضوع است توافق دارند. بر این اساس سیاست خارجی ایتالیا تحت‌الشعاع مسائل داخلی و اقتصادی این کشور قرار می‌گیرد. برلوسکونی نمی‌تواند فارغ از بازی سیاست خارجی گذشته باشد و احتمالا در معرکه آمریکایی - اروپایی عضو فعالی خواهد بود. نقطه قوت برلوسکونی که هزینه‌های سیاست خارجی همراه با آمریکا را کاهش خواهد داد تحولات اخیر در جهان از جمله روی کار آمدن سارکوزی در فرانسه و مرکل در آلمان و کناره‌گیری بلر از قدرت در بریتانیا است. مجموعه این عوامل سیاست‌های خارجی راستگرای برلوسکونی را با موانع کمتری روبه‌رو می‌سازد.
اما در بعد مسائل داخلی اقدامات برلوسکونی در چند جنبه می‌تواند مهم و موثر باشد. مسئله اول توجه به معضلات و اولویت‌بندی درست آن است. برلوسکونی در اولین اظهارات خود پس از پیروزی حل معضل زباله‌ها در شهر ناپل و حومه و نجات شرکت هواپیمایی آلیتالیا از ورشکستگی را کارهای با اولویت اول خود دانست. وی همچنین حذف مالیات ساخت نخستین خانه، تسریع در کار ساخت پروژه‌های بزرگی مانند پل تنگه سیسیل و حل معضلات ناشی از بحران اقتصادی جهانی از جمله نفت و بحران اقتصادی آمریکا و مشکلات اروپایی از جمله بالا رفتن بی‌سابقه نرخ یورو را مورد توجه قرار داده است.
مسئله دوم یافتن راه‌حل‌های واقع‌بینانه برای این معضلات است. برلوسکونی به طور واقع‌بینانه بر ضعف ساختاری کشورش و بدهی‌های بالا و ناکارآمدی دولت تاکید می‌کند. همچنین بر افزایش مهاجران غیرقانونی و افزایش جرم و جنایت از این ناحیه انتقاد کرد که انتقادی غیرمستقیم بر سیاست‌های چپ‌گرایانه است.
دولت سوم برلوسکونی که متاثر از چالش‌های جدی دو دوره گذشته است در آینده سیاسی و اقتصادی ایتالیا تاثیر قاطعی خواهد گذارد. در صورتی که مجموعه این سیاست‌ها به درستی پیش رود می‌توان به کاهش معضلات در ایتالیا و رها شدن از افول تدریجی این کشور مهم امیدوار بود.
بازگشت مجدد برلوسکونی و احتمال موفقیت او در دولت آینده که نماد راست میانه در ایتالیاست از جنبه دیگری هم مهم است و آن افول چپ‌گرایی در این کشور است. همانند سایر مناطق اروپا اندیشه چپ بعد از ناکارآمدهایی بزرگ در حال افول است و احتمالا همان‌طور که در حزب کارگر بریتانیا مشاهده شد تداوم قدرت چپ‌ها نیازمند بازبینی در اصول و روش‌های آن است. شاید به همین دلیل است که پرودی قصد دارد تا از سیاست برای همیشه کناره‌گیری کند. این اتفاق از زاویه نگاه بدبینانه می‌تواند نشانه‌ای از بن‌بست چپ‌گرایی نزد شخصیت‌های برجسته و قدیمی آن باشد و راه را برای بازبینی در اصول چپ‌گرایانه از طریق نسل جدید باز کند.

جواد رنجبر

منبع : روزنامه کارگزاران