آهنگ حرکت به سوی توسعه و آبادانی

پدیده بی بدیل تاریخی انقلاب اسلامی پس از سی سال همچنان آویزه ذهنیت بسیاری از ملت ها و هنوز شوک مستکبران و رانت جویان جهانی در پنج قاره است.
وزین بودن، شوک آوری و شکوه انقلاب چنان بود که در همان اوایل پیروزی انقلاب، کتاب های بسیاری با محتوای تحلیلی و نقد عملکرد سیاستمداران و اندیشمندان کشورها به ویژه در امریکا منتشر می شود.
اما بعد دیگر پر اهمیت و حیاتی انقلاب، راه اندازی نقاله سیستم تولید و چرخه اقتصاد علاوه بر برنامه ریزی و عملیاتی کردن توسعه ، سازندگی و عمران شهری و روستایی، نیازهای رفاهی، انرژی، حمل و نقل، تجارت، کشاورزی و ... است که این امور در کنار مدیریت و اداره کلیت کشور بوده است.
شاید برخی براساس سابقه سنواتی سال های قبل از ۵۷ بر این باور بودند که انقلاب توانایی آن چنان ندارد که در برنامه های سنگین و در زمینه های مختلف، کارایی خود را در بی نیاز شدن - یا همان وابستگی گذشته- نشان دهد. سی سال گذشت. امروز روی توانمندی های فرزندان این سرزمین، حساب کاملاً مطمئن باز شده است.
به عبارت دیگر یکی از مفاهیم عملی شعارها و اهداف نخستین انقلاب، یعنی عدم وابستگی، به عینیت محقق شده است.
تحقق اهداف دیگر در زمینه های تحقیقاتی، گسترش فرهنگی، سعی جدی در کاهش محرومیت ها، ابداعات ملی، و ... و ... همه این ها، یادمان باشد که در شرایط تحریم و مشکلات خارجی محقق شده است.
● افزایش سطح رفاهی در زندگی
خانم «رحمانی» دانشجو، اعتقاد دارد طی سال های پس از انقلاب به طور کلی جنبه های رفاهی در زندگی عمومی افزایش یافته است اما توقع مردم هم کم نشده است.
او می گوید که در شهرستان محروم زندگی می کند اما معتقد است در همان شهرستان کیفیت زندگی ملموس تر و بیشتر است.
دوست ندارد در شهری بزرگ مثل تهران ساکن شود زیرا در همانجا آرامش فکری دارد و این، کیفیت زندگی است.
این دانشجو که در مقطع دکترا تحصیل می کند می گوید که جنبه های رفاهی در زندگی بیشتر شده است و می افزاید:«وضعیت امکانات و نیازهای اولیه در روستاهای دور افتاده یا فاصله دار با شهرهای به نسبت مطلوب شده و در آنجا هم زندگی با نوعی کیفیت آرامش توام است.»
● انقلاب؛ زنگ بیدار باش
«اکرامی » خود را بازنشسته فرهنگی معرفی می کند. او می گوید:«معنویت و غرور انسان ایرانی از درون تاریخ کشور سر برمی آورد.
یعنی در بیداری است که انسان قدرت تشخیص دارد. انقلاب زنگ بیدار باش می زند. حالا این ما مردم و مدیران هستیم که زندگی را در شرایط سربلندی و بی نیازی به دیگران بسازیم و ادامه بدهیم.»
● خودباوری جامعه
حاصل عدم وابستگی کشور
اما به نظر یک کارمند، پیشروی های فرهنگی و اقتصادی بعد از انقلاب سبب افزایش خواست ها در بعضی افراد شده است.
«رحمان منصوری» در این مورد بیشتر توضیح می دهد:«پس از انقلاب وضعیت کشورمان از لحاظ فرهنگی و اقتصادی خوب و پیشرو شده است اما این وضعیت در قشرهایی از مردم ایجاد توقع کرده است و در حالی که در زمینه های یاد شده در سطح بالاتر نسبت به گذشته هستیم، انتظارات بالا رفته است.»
این کارمند با بیان این که انقلاب، روحیه خودباوری را در جامعه ایجاد کرده است، این یقین را ناشی از عدم وابستگی کشور می خواند:«تاثیرات خودباوری به عنوان یکی از دستاوردهای انقلاب در تولیدات داخلی را در یک مقایسه ساده قبل و بعد از انقلاب می توان مشاهده کرد که نسبت به رژیم وابسته گذشته، چقدر رشد داشته است.»
سال ۶۸ حدود دو سال پس از خاتمه جنگ و دفاع مقدس، مدیریت کلان کشور سرفصل نوی ساختارهای زیربنایی را شروع می کند.
این عزم در حالی کلید می خورد که جبران زیان های سنگین میلیارد دلاری جنگ ۸ ساله پیش روی است. شروع کار و سیاستگذاری اجرایی در آن مقطع حساس در کشوری که هنوز زخمه های جنگ بر پیکره شهرها و برخی تاسیسات زیرساختاری نمایان است، کاری سهل نبود اما طی نزدیک به یک دهه و نیز بنا به آمار سال ۷۶ سازمان برنامه و بودجه سابق، نیاز هر زمینه از شاخص های کلان اجرایی تا حد امکان و ساماندهی را توانست به صورت مدون به حیطه عمل سازندگی درمی آورد که در عین حال، انجام کارها بعضاً در مقایسه با پیش از انقلاب و عمدتاً نسبت به هر سال مورد اجرایی سال (۶۸-۷۶) سرآمدهای بالایی دارد. البته این روند ادامه یافته است از جمله این که گام های بلندتر در حوزه ها گسترده تر با محوریت عمران و توسعه اقتصادی، فرهنگی، فناوری و رفاهی، بهداشتی، مسکن و ... برداشته است که طی چند سال اخیر در تاریخ کشور شاید بی سابقه به لحاظ کمیت و کیفیت، هستند. این رویدادهای بالنده برآمده از استقلال اما در حالی افشان و فراگیر شده و می شود که ایران همچنان در کانون محاصره امریکا و هم مسلکان آن کشور است.
چند مورد از فعالیت های یک برهه از سال های نخستین بعد از انقلاب را مرور می کنیم:
● نگاهی گذرا به یک دهه ساختاری کشور
مروری مختصر به عملکرد بخش هایی از مدیریت کلان کشور در فاصله زمانی سال های پس از جنگ نشان می دهد روند سرمایه گذاری مطلوب بوده است. در مدت زمان مذکور، نسبت تشکیل سرمایه به تولید ناخالص داخلی سیر صعودی از ۱۲.۸ درصد به ۱۶.۸ درصد داشته است.
تولید ناخالص داخلی - به نرخ ثابت سال ۶۱- در سال ۶۸ اندکی بیش از ۹۱۵۱۴ میلیارد ریال بود. این رقم در سال ۷۵ به ۱۴۶۴۹ میلیارد ریال افزایش پیدا می کند.
وضعیت صادرات و واردات نیز خواندنی است .بافت و ساختار ویژه اقتصادی کشورمان در موقعیتی است که بخش بازرگانی به عنوان یکی از بااهمیت ترین عاملیت های تعیین کننده مسیر رشد و توسعه اقتصادی محسوب می شود. با لحاظ این شرایط، در سال ۵۲ در اثر افزایش قیمت نفت، سیاستگذاری ارزی و بازرگانی خارجی رویکردی به تغییر تسهیلات بیشتر برای واردات دارد. بنابراین با افزایش فوری درآمدهای ناشی از فروش نفت و رشد سریع هزینه های جاری و عمرانی دولت از یک سو و توسعه درخور توجه اعتبارات سیستم بانکی که آنهم رشد فوری تقاضای داخلی را از دیگر سو در پی داشت. نتیجه این مولفه های بهم پیوسته، آن می شود که ایجاد فاصله بین عرضه و تقاضای کل و همچنین فشارهای تورمی، نامتعادل می شوند. این حالت توام با اعمال سیاست درهای باز و سعی در افزونی واردات مواد اولیه و کالاهای سرمایه ای و واسطه ای افزایش می یابند اما گسترش صنایع کشورمان هیچگاه به سرحد مطلوب نمی رسد.
در چنان اوضاعی با توجه به ناکافی بودن تولیدات داخلی، تقاضا برای کالاهای مصرفی به شدت زیاد می شود. با چنان نمایی از موقعیت صادرات و واردات در قبل از انقلاب، تصویر کلی بازرگانی خارجی تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی نشانگر نبود انسجام در برنامه ها در استفاده مدبرانه و هدفمند از محل درآمدهای نفتی کشور بوده است.
● سیاست کاهش وابستگی به نفت
بعد از تحقق حاکمیت جمهوری اسلامی، در جهت تغییر روند بخش بازرگانی خارجی و معطوف به نیازهای واقعی کشور، تلاش هایی صورت می گیرد از جمله آن که به منظور کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، تشویق صادرات غیرنفتی مورد توجه و تاکید قرار می گیرد. واکاوی شاخص های مرتبط با صادرات و واردات، در مدت زمان یاد شده، حاکی از آن است صادرات نفت از کل صادرات کاهش یافته به طوری که نسبت نفت به صادرات از ۹۲ درصد به ۸۶ درصد تقلیل پیدا کرد. از طرف دیگر نسبت صادرات غیرنفتی به کل صادرات از ۸ درصد به ۱۴ درصد افزایش یافت.
از طرفی بررسی وضعیت کلی جامعه نشان می دهد که با حاکمیت پیروزی انقلاب اسلامی، سیاست های مهار رشد جمعیت که از ۱۳۴۶ اعمال می شد، متوقف می شود. پس از سرشماری سال ۱۳۶۵ رشد سالانه جمعیت کل کشور در دهه ۶۵-۵۵ به میزان ۳.۹ درصد اعلام می شود.
در برنامه اول توسعه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی (۷۲-۶۸) دوباره سیاست های جمعیتی مورد توجه قرار می گیرد و در برنامه دوم توسعه نیز ادامه می یابد. همزمان با اجرای سیاست های دو برنامه مذکور و تغییرات اقتصادی و اجتماعی، در جامعه، میزان باروری و نرخ رشد جمعیت در دهه یاد شده به شدت روند کاهشی می یابد.
بالا رفتن سطح تحصیلات، میزان اشتغال زنان، افزایش نرخ باسوادی عمومی، بالا رفتن میانگین سن ازدواج، کاهش مرگ و میر مادران، افزایش سطح آگاهی های عمومی، تنظیم خانواده، توجه بیشتر به سلامتی و آموزش گسترش امکانات بهداشتی و ... در تقلیل نرخ باروری در سال های مزبور، تاثیرگذار بوده اند. در همین ارتباط، ذکر این مورد بجاست که طی برنامه های اول و دوم توسعه، میزان مرگ و میر در فاصله سال های ۷۶-۶۸، از ۹.۱ در هزاربه ۶.۵ در هزار کاهش یافته است و نیز امید زندگی از ۶۲.۹ سال به ۶۹.۵ سال افزایش داشته است.»
● تجلی خودباوری در صنعت و اقتصاد
طلیعه انقلاب که ا ز مشکلات و فشارهای حاشیه ای و بعضاً تاثیرگذار اوایل ظهورش گذر می کند، جنگی ناخواسته تحمیل می شود. در پی آن دشمنان موضوع تحریم در بخش های مختلف علیه کشور را در دستور کار قرار می دهند.
همچنین در سال های اخیر مساله انرژی هسته ای از سوی بیگانگان سر فصل دیگری برای فشار مضاعف بر ایران مطرح شده است. در چنان مقاطع زمانی و تداوم مولفه های تحریم، صنایع کشورمان نیز تاکنون همواره در موقعیت های نامناسب و گاه سخت محدودیت بوده است.
اگر چه این ترکش های سلسله وار تحمیلی به لحاظ پایداری اهداف خودکفایی و خودباوری باعث تسریع حرکت در مسیر استقلال همه جانبه می شوند و تجلی اندیشه های نوین و خلاق را نیز در ابعاد صنایع کلان برمی تابانند تا حدی که دانش و پژوهش و فناوری های گوناگون در ذهنیت متخصصان و کارشناسان و مدیریت کلان برنامه ریز ایرانی نهادینه می شود.
در این راستا نیز صنعت تولید قطعات و خودروسازی پس از چندین دهه در مقطع زمانی کنونی در عرصه جهانی نیز متجلی و دارای موقعیت تازه ای می شود. اما از سوی دیگر و در حالی که تحریم ها همچنان ادامه دارد، یک استاد دانشگاه تهران و کارشناس صنعت خودرو، در ارتباط با آنچه که در بالا مورد اشاره قرار گرفت، می گوید:«بعد از کم شدن فشارهای اولیه انقلاب که ویژگی های انقلاب - هر انقلاب- است، بحث تحریم ها دامنه اش گسترش پیدا می کند.
این موضوع در سال های اخیر به اوج خود رسیده و مسایل هسته ای هم به آن افزوده می شود.
«مهندس ساسان قربانی» می افزاید:«صنایع کشور ما درست پس از انقلاب تا حال حاضر همیشه در شرایط نامناسب بوده است از جمله در بخش های ماشین آلات و دانش روز، محدودیت داشته است.
در کشورهای هم پیمان با امریکا می گفتند شما- ایران- در تحریم هستید. لذا از عرضه نرم افزار و سخت افزار و هر دستگاه تکنولوژی خودداری کرده و می کنند.»
وی می گوید: «دلیل - اروپایی ها- آن است که تکنولوژی- وسایل مذکور - کاربردهای هسته ای دارند؛ کاربردهای دوگانه در صنعت و هسته ای دارند. با توجه به این محدودیت ها، ذهن خلاق ایرانی در بخش صنایع به کار می افتد. به گفته شیخ سعدی:
اندر بلای سخت پدید آید
فضل و بزرگواری و سالاری»
وی با اشاره به این که فشارها باعث می شوند کارشناسان و متخصصان ایرانی ناگزیر به راهیافت راهکارها و تجهیز خود به دانش روز شوند می گوید:«با تجلی خودباوری در بعد از انقلاب در صنایع مختلف توانستیم سیر رشد و توسعه مطلوبی را بپیماییم. هر چند این رشد در بعضی مواقع وقت گیر و هزینه زا بود اما منجر به نهادینه علم و دانش در صنعت کشور شد. بدینگونه الان در صنعت خودروسازی حرف های فراوان شایسته توجه داریم.
در مباحث نرم افزاری، توسعه در صنعت تجهیزات و تولید بخشی از مواد اولیه مورد نیاز در داخل، استفاده از نیروهای انسانی ماهر داخلی و همینطور اعمال مدیریت های ایرانی قادریم پروژه های صنایع در کشور را به مرحله اجرا بگذاریم. همچنین در صنایع نیروگاهی، توسعه مهندسی سد سازی، راهسازی، ساختمان سازی، صنعت پل سازی، اسکلت بندری ، ریلی، مواد غذایی، بهداشتی و لوازم خانگی موفقیت داشتیم. در بخش صنعت خودروسازی به لحاظ قطعه سازی در اوج موفقیت و جزو کشورهای جهان هستیم. این اتفاقات در بعد از انقلاب هر چند در بعضی موارد هزینه ها دربر داشتند لیکن الان به قدرت طراحی- و اجرا- رسیده ایم...»

حسن آقایی

منبع : روزنامه کیهان