قاب تاریخ

●گفت وگو با رئیس بنیاد حفظ آثار و نشر
اسناد، مدارك و سایر آثار فرهنگی به جای مانده از شهدا و ایثارگران، با توجه به ساختار فیزیكی و شیمیایی خود و ویژگی های خاص مناطق جنگی كه اغلب محل نگارش و نگهداری اولیه این اسناد و وصیتنامه ها بوده و همچنین نحوه مراقبت و نگهداری آنها در نزد خانواده معظم شهدا و ایثارگران از یك مجموعه ویژگی ها و شرایط برخوردار است كه آنها را از سایر اسناد و مدارك معمول آرشیوی متمایز می كند.
كار جمع آوری اسناد و آثار فرهنگی شهدا، هر چند دیر اما براساس یك پشتوانه علمی، از سال ۱۳۷۴ به استناد ماده سوم و پنجم قانون اساسنامه بنیاد شهید مصوب مجلس شورای اسلامی شروع شد و از آغاز تاكنون شاهد رشدی چشمگیر در جهات و ابعاد مختلف بوده است. در همین راستا نیروی زمینی سپاه پاسداران نیز از دو سال گذشته اقدام به جمع آوری و بهینه سازی این آثار دیداری و شنیداری در سطح یگان های خود كرده است.
●آقای فرامرزی همان طور كه از نام بنیاد مشخص است به حفظ آثار دیداری و شنیداری باقیمانده از دوران جنگ می پردازید، این آثار را چگونه دسته بندی می كنید؟
▪از وظایف مهم این بنیاد كه از آن به عنوان «میقات» نام برده می شود، جمع آوری، بهینه سازی و نشر آثار دفاع مقدس در سه بخش فیلم، عكس و آثار مكتوب است كه در سطح وسیعی درمیان یگان های نیروی زمینی موجود بوده اما ساماندهی نداشته است كه این مجموعه از دو سال قبل اقدام به جمع آوری و بهینه سازی این آثار كرده است.
●در این مدت چه میزان از آثار جمع آوری وبهینه سازی شده اند؟
▪در ۲ سال گذشته تاكنون موفق به جمع آوری و بهینه سازی و نگهداری ۶ هزار ساعت فیلم، ۲۳ هزار ساعت صوت كه از ۸۷ هزار نفر رزمنده در طول هشت سال دفاع مقدس و مصاحبه به عمل آمده و نیز یك تا یك و نیم میلیون ورق آثار مكتوب شده ایم كه هدف از این كار اول جلوگیری از افت كیفیت آثار و دوم تبدیل این حجم از آثار به یك حجم فشرده كه قابل كپی برداری در كوتاه ترین مدت باشد، بوده است.
●این كل آثار به دست آمده در طول هشت سال دفاع مقدس است؟
▪ما یك پرسش میدانی انجام داده ایم و متوجه شدیم كه خوشبختانه یامتأسفانه كماكان بخش قابل توجهی از این آثار هنوز موجود است كه جمع آوری شده، اما در مقطع فعلی می توان گفت موضوع بهینه سازی و جمع آوری آثار را در سطح یگان ها و افرادی كه در زمینه دفاع مقدس فعالیت داشته اند به طور مستمر ادامه دارد.
●این آثار با چه هدفی جمع آوری می شود؟
▪در عین حال كه خود را متولی این امر می دانیم، تلاش ما در حوزه نشر بر این است كه این مجموعه همچون موجی باشد تا علاقه مندان، محققان و هنرمندان و كسانی كه تمایل دارند درباره دفاع مقدس كار كنند بتوانند از این مجموعه به عنوان بانك اطلاعات بهره ببرند.
بخش دیگری كه به لحاظ اجرایی نیز در لایه اولیه (نشر) آن وارد شده ایم و در واقع هدف اصلی ما را تشكیل می دهد این نكته است كه چه آثاری را اعم از شنیداری و دیداری جمع آوری كنیم و این چكیده ای از فعالیت ما در این مجموعه است.
●اشاره كردید به حوزه نشر؛ كار جمع آوری آثار مكتوب كه به دلیل وسعت كار و پراكندگی اسناد چندان كار آسانی به نظر نمی رسد را چگونه انجام داده اید؟
▪در پایان جنگ سپاه پاسداران خود را متعهد دانست تا نسبت به جمع آوری آثار دفاع مقدس اقدام كند كه از این رو دومقوله در بخش آثار مكتوب مورد توجه قرار گرفت. یك مقوله بحث جمع آوری اطلاعات شهدا بود كه در این زمینه دفترچه ای طراحی شد به نام «دفترچه سرگذشت پژوهشی» كه یگان های مربوط برای جمع آوری این اطلاعات وارد عمل شدند و به طور عمده انجام مصاحبه با خانواده شهدا و دوستان آنان برای كسب اطلاع از شهیدان و جمع آوری وصیتنامه آنان و نیز عكس از جمله اقدام های این یگان ها در قالب دفترچه های ذكر شده بوده كه در یك مقطع ۲ساله در سطح ۲۸استان كشور و از ۱۷هزار شهید صورت گرفت كه درحال حاضر نیز این مجموعه در حال بهینه سازی به شكل یك بانك نرم افزاری است كه پس از تهیه كامل به دلیل تعاملاتی كه با بنیاد شهید داریم این آثار به آنجا محول خواهد شد.
موضوع دیگری كه درباره آثار مكتوب می توان به آن اشاره كرد بحث مصاحبه با رزمندگان است كه این مصاحبه ها در اقصی نقاط عملیاتی در طول ۸سال دفاع مقدس با ۸۷هزار نفر از رزمندگان صورت گرفته است و این مصاحبه ها از سوی خبرنگاران درون سازمانی كه از نزدیك با این رزمندگان نشستی داشته اند، تهیه شده است كه ماحصل مصاحبه آنان به صورت مكتوب تهیه وجمع آوری شده است.
●در بخش پژوهش چه طور ، با توجه به اهمیتی كه این حوزه دارد بنیاد چه فعالیتی را آغاز كرده است؟
▪مدیریت ما مدیریت نوپایی است و در این زمینه كه فعالیت كرده ایم از قدمت زیادی برخوردار نیست ولی با این وصف خود را بی نیاز از این بخش نمی دانیم. لذا مجموعه ما دارای بخشی به عنوان پژوهش دفاع مقدس است.
در ابتدا بیشتر كارهایی كه در این پژوهشگاه انجام می شد درباره چگونگی آثار دفاع مقدس اعم از جمع آوری و بهینه سازی بود. بر پایه همان پژوهش های انجام شده بود كه مجموعه فعلی ما توانست در دوسال گذشته الگوی صحیحی را برای جمع آوری آثار انتخاب كند. در مقطع فعلی نیز بیشترین فعالیت در بخش پژوهشی مربوط به مخاطب شناسی و چگونگی خروجی آثار است و در حال حاضر همه فعالیت هایی كه در زمینه نشر آثار شنیداری و دیداری داریم بر پایه نتایج حاصل از پژوهش های انجام شده است.
●عمده پژوهش های انجام شده در چه راستایی است؟
▪تاكنون سه پژوهش عمده صورت گرفته است. پژوهش چگونگی جمع آوری و بهینه سازی آثار، پژوهش چگونگی امكان سازی نشر آثار و پژوهش درباره راهیان نور كه یك كار میدانی در مورد آن انجام دادیم. با توجه به این كه مقوله راهیان نور بنا به حجم و گستردگی و عمق كاركرد فرهنگی كه در این مأموریت متوجه ما می شود و هر ساله قریب به دوماه شاهد حضور گسترده نیروهای مردمی در مناطق یادمان هشت سال دفاع مقدس هستیم، لذا برای ساز و كار بخشیدن به فعالیت هایمان در این راستا از بخش پژوهش یاری گرفته ایم.
●همه آثار گردآوری شده، آثار مربوط به حضور نیروی زمینی سپاه پاسداران در دوران دفاع مقدس است؟
▪تعریف مطلقی نمی توان برای آن قائل شد در مجموعه آثار گردآمده نقش جهاد، نیروهای ارتش و... را شاهد هستیم و این به دلیل حرفه ای نبودن عكاس و فیلمبرداری بوده است كه آثار را به صورت میدانی به ثبت رسانده است. به عبارتی یك سری عناصر تازه كار كه برای فعالیت تبلیغاتی به طور دائم در مناطق جنگی حضور داشتند، این آثار را تهیه كرده اند و این گونه نبوده است كه افراد خاص و حرفه ای بنا به فراخور در مناطق حضور داشته باشند، اما از آنجایی كه بیشتر این نیروها از نیروهای سپاه بوده اند می توان گفت: ۸۰درصد آثار جمع آوری شده مربوط به نیروی زمینی سپاه می شود و فقط ۲۰درصد آثار قابل ارتباط به سایر سازمان ها و ارگان ها و افرادی است كه انتساب سازمانی نداشته باشند ولی چون در دل حادثه حضور داشته اند و در رهگذر فعالیت دوستان بوده، این است كه تعدادی از این آثار مربوط به آنان می شود.
●حفظ این آثار چگونه صورت می گیرد؟
▪ما مدعی نیستیم كه تمام مسیر را طی كرده ایم، بلكه ما فقط یك گام به جلو برداشته ایم. این آثار پیشینه ۲۰ الی ۲۵ ساله دارد كه در بخش دیداری عمده فیلم های ۸میلی متری و بتاماكس است كه عمر محدودی حدود پنج سال دارند كه متأسفانه به دلیل مرور زمان نیز بسیاری از این آثار كیفیت اولیه خود را از دست داده اند كه ما سعی كرده ایم تمام این فیلم ها را به دیجیتال وDVDتبدیل كنیم تا افت كیفیت نداشته باشد. در حال حاضر توانسته ایم ۶هزار ساعت فیلم مستند دفاع مقدس را بر روی DVD منتقل كنیم. از سوی دیگر به دلیل اینكه این آثار تك و آسیب پذیر هستند اقدام به كپی برداری كرده ایم كه در مقابل هرگونه حادثه احتمالی این آثار حفظ شوند. بی شك گام هایی كه در این راستا برای شروع كار برداشته ایم رضایت بخش بوده است، اما برای یك فرآیند كلی هنوز در وضعیت مطلوبی قرار نگرفته ایم. شاید ما در یكی از مواردی كه در نشر آثار مبتلابه موضوع هستیم بحث شاخص برداری و شناسنامه تهیه كردن برای اطلاعات و آثار است كه بنابه شرایطی كه داشته ایم در لایه اولیه متوقف مانده ایم؛ زیرا اطلاعات موجود در واقع كافی نیست چون افرادی كه این اطلاعات را دراختیار ما گذاشته اند در واقع یك شاخص عینی است و آنچه را كه دیده را نوشته و منتقل كرده است و اشراف كافی به آن حادثه، افراد و یا منطقه نداشته است، در حالی كه جمع آوری و بهینه سازی آثار نیازمند شاخص تحقیقی است كه ۸۰ درصد از اطلاعات ما نیازمند این شاخص است كه بنابه نوع حمایت های مالی در حال حاضر امكان تحقیق بیشتر در این زمینه برایمان فراهم نشده است.
ما برای انتقال این آثار و اطلاعات به نسل جدید كه شناخت كافی از دوران جنگ ندارند نیازمند شاخص های تحقیقی هستیم تا افراد شاخص چون سرداران معروف كه نقش بسزایی در جنگ داشته اند همچون «جهان آرا» را به آنان بشناسانیم، ولی ما همچنان با این خلأ روبه روایم.
●تا آنجا كه مطلع ایم بنیاد حفظ آثار و نشر دفاع مقدس سال هاست اقدام به چنین فعالیتی كرده است، آیا شما موازی آنها اقدام می كنید؟
▪من نمی گویم موازی آنها هستیم یا نه، بلكه از یك زاویه دیگر به این موضوع نگاه می كنم. در ابتدا كه می خواستیم فعالیت خود را آغاز كنیم یك سؤال برایمان مطرح شد و آن اینكه مرجع عملی و عملیاتی این كار كیست؟ تا بتوانیم از آن الگوبرداری كنیم. در آن زمان ما متوجه نشدیم كه این مرجع عملی كجاست، حتی در حوزه عكس نیز روایت فتح فعالیت خوبی را انجام داده و انجمنی به نام انجمن عكاسان شكل گرفته و ما نیز همان میزان اطلاعات داشته را مغتنم شمارده و پایه شروع عكس را گذاشتیم براساس تجارب و فعالیت های انجمن عكاسان و همچنان با این دوستان در ارتباط هستیم. ولی در گزینه های به نام فیلم و صوت و مكتوب، متأسفانه از ابتدا مرجعی را سراغ نداشتیم و در حال حاضر كه در سال ۸۵ برسرمی بریم اگر فردی بخواهد آثار خود را تبدیل و تدوین كند اگر نگوییم مرجعی نیست ولی می توان گفت آشكار هم نیست.
من باید یك اعتراف بكنم و آن این كه نگاه مسئولان نسبت به آثار، نگاه كمرنگی بوده، با وجود این كه حادثه دفاع مقدس یك امر بدیع است كه جامعه با آن میزان سرمایه گذاری كه كرد و نزدیك به ۲۰۰ هزار شهید در این حادثه حضور پیدا كرده اند، كم سرمایه ای نبود كه حالا بخواهد به این حادثه تاریخی به عنوان حادثه یك بار مصرف نگاه شود كه تنها برای یك دهه كاری داشته است. بی شك نگاه ما به هشت سال دفاع مقدس یك نگاه تاریخی با كاركرد اجتماعی باید باشد، به عبارتی جامعه ما حالا حالاها باید از این حادثه پندها و درس ها بگیرد. در نگاه مذهبی ما نیز چنین موضوعی مصداق دارد. حادثه عاشورا به بیش از یكهزار و ۴۰۰ سال قبل بازمی گردد، اما هنوز در فرایند اجتماعی مان همچنان از آن بهره می گیریم. كما این كه در دفاع مقدس با تكیه بر مباحث عاشورایی كه توانستیم مقاومت داشته باشیم. خوب رابطه ما با این حادثه، نگاه ما به حال است، كه این نگاه اشتباه است. نگاه به حال نگاهی است كه وفور رزمنده و راویان و افرادی را كه در بطن حادثه بوده اند نشان می دهد كه می توانند از این حادثه دفاع كنند و یا روایت كنند كه این نگاه درستی نیست زیرا در سال های آتی به جایی می رسیم كه یك نفر هم در جامعه نخواهد بود كه بگوید در آن حادثه حضور داشته ام و این امری بدیهی است. از همین رو تكیه بر آن افرادی كه در آن زمان در صحنه دفاع مقدس حضور داشته اند نباید عامل غفلت ما شود زیرا بی شك این آثار در آینده حرف خواهند زد. هر اثری كه ساماندهی شده و بكر باشد، زمینه پردازش آن از سوی دانش پژوهان و محققان فراهم خواهد آمد، از آنجایی كه نسل جوان ما كه همیشه به دنبال هویت طلبی بوده اند، دوره دفاع مقدس، دوره تفاخر اجتماعی جامعه می تواند باشد، باید به این مقوله توجه بیشتر و ویژه ای شود.
●تاكنون چه میزان بودجه صرف حفظ این آثار شده است؟
▪در طی دو سال گذشته ۴۰۰ میلیون تومان هزینه صرف جمع آوری و بهینه سازی و نگهداری این آثار شده است كه این كمترین بودجه ای است كه هزینه شده زیرا همان طور كه می دانید برای گرفتن هر دقیقه فیلم شاید ۱۰ هزار تومان هزینه شود و این در حالی است كه افزون بر ۶ هزار ساعت فیلم و ۲۰۰ هزار فریم عكس جمع آوری و بهینه سازی شده است.
●بی شك فضای خاصی را برای حفظ این آثار باید در نظر گرفت؟
▪ما تلاش كرده ایم این مجموعه آثار را در یك فضای مناسب قرار دهیم ضمن این كه نكته قابل توجه در نگهداری این آثار، موضوع اسكن آنهاست زیرا از این آثار دیداری و شنیداری سال ها می گذرد و بنابه شرایط موجود، بسیاری از این آثار دچار افت كیفیت شده اند كه ما سعی كرده ایم آنها را بهینه سازی كنیم تا مجموعه ای از اسناد تهیه شود كه در واقع بیانگر تاریخ كشور ما كه همانا ناموس كشورمان محسوب می شود، باشد.
ما پس از جمع آوری و بهینه سازی دو كپی از آثار را برای خود آرشیو می كنیم و یك نسخه برای بنیاد شهید و نسخه دیگری برای یگان ها ارسال می كنیم و این كار به منظور حفظ آثار در شرایط مختلف صورت می گیرد.

حمیرا حیدریان

منبع : روزنامه ایران