مترجم بزرگان معرفت شناسی

یازدهم مهرماه مصادف با چهلمین روز درگذشت دکتر یحیی امامی عضو پیوسته انجمن جامعه شناسی ایران است. آنچه به این بهانه قصد یادآوری آن را دارم ویژگی های شخصیتی و صفات باطنی او نیست که این خود مجال و فرصتی دیگر را مقتضی است؛ در این کوتاه صرفاً تمایل دارم به معرفی سه ترجمه شاخص او در حوزه معرفت شناسی و فلسفه دانش که در آخرین سال حیاتش به انجام رسانده بود بپردازم.
کتاب اول پیدایش کلینیک اثر جاودان میشل فوکو است که پیشتر با نام زایش درمانگاه در مجامع علمی شناخته می شد. فوکو در این کتاب با رمزگشایی از تاریخ و چگونگی شکل گیری مراکز تخصصی درمان در اروپا فراز دیگری از عقاید متهورانه خود مبنی بر نسبی بودن دانش را تشریح می کند. سخن اصلی او در این کتاب بازخوانی فرآیند غلبه یافتن پارادایم عقلانیت ابزاری در بطن جامعه پزشکی است. ترجمه کتاب پیدایش کلینیک هر دو ویژگی وفاداری به واژگان کلیدی و روان بودن متن را توامان دارا است و تاثیر تحصیلات پیشین امامی در رشته پزشکی بر ارائه متنی سلیس و پر اعتبار کاملاً قابل اعتنا است.
دومین اثر ترجمه کتابی از پی یر بوردیو با نام علم علم و تامل پذیری است. متن این کتاب همانطور که خود بوردیو در مقدمه آن یادآور شده است در واقع از گرد آوری دست نوشته های دانشجویان حاضر در کلاس معرفت شناسی وی در کلژدوفرانس تهیه شده است. بوردیو با خلق این اثر در واقع نگرانی عمیق خود از افول علم واقعی و جایگزین شدن آن با موضوعی که وی آن را علم تجاری یا دانش معطوف به مراکز اقتصادی می نامد به بار عام نهاده است. او اعتقاد دارد بینش واقع گرایانه و افسون زدایی شده یی که جامعه شناسان درباره واقعیت های جهان علمی پدید آورده اند منجر به این امر شده است که آنان نظریه های نسبی گرایانه و حتی پوچ گرایانه یی ارائه کنند که در تقابل با روایت رسمی از دانش قرار می گیرند؛ حال سوال اساسی این است که آیا خود جامعه شناسان و فیلسوفان از دامی که پیش روی دانش گسترده اند گریزی می یابند؟
بوردیو در نهایت در پاسخی زودهنگام به دغدغه اصلی خود منظور نوشتار را نه تشدید تشکیک در مبانی علم که تلاشی در جهت بازبینی و نوآفرینی معرفت علمی بیان می کند. چالش های آورده شده در کتاب و تمثیل های متنوع و جذاب آن متن را به رغم سنگینی طبیعی چنین مباحثی بسیار شیرین و جذاب ساخته است به صورتی که با آغاز مطالعه کتاب دست کشیدن از آن سخت می شود.
اگرچه کتاب های ترجمه شده از میشل فوکو (منظور تاریخ جنون و پیدایش کلینیک است) از اهمیت شایان توجهی برخوردار است اما پیش از این فقدان ترجمه یی مناسب و قابل اعتنا از اثر اصلی او که شالوده تفکرات خود را در آن مرتب کرده است یعنی کتاب نظم اشیا کاملاً محسوس بود. ترجمه این کتاب به رغم اهمیت بسیار و مراجعات فراوان شاید به دلیل پیچیدگی ذاتی متن نوشتار و استفاده از اصطلاحاتی که پیش از آن هرگز وجود نداشته بودند تا کنون با تاخیر مواجه شده بود تا آنکه امامی همت خود را برآن جزم کرد و سومین و آخرین ترجمه تاثیرگذار خود را با صرف توانی بسیار زیاد به انتها رساند. تا آنجا که من اطلاع دارم روند انتشار این کتاب آغاز شده است و به احتمال بسیار زیاد این اثر شاخص میشل فوکو نیز به زودی در دسترس علاقه مندان قرار خواهد گرفت و لذت خواندن مهمترین کتاب وی در رگ های جامعه علمی ایران جاری خواهد شد.
امامی از آن دسته اندیشمندانی بود که در دوران کوتاه مدت حیات علمی خود به جانمایه زندگی علمی وفادار ماند و به جای پرداختن به فعالیت های اقتصادی شبه علمی در اعتلای دانش محض کوشید و اثرات جاودان و بسیار مهمی نیز از خود به یادگار گذاشت. او در سنین جوانی و در اوج دوران بالندگی و بازتولید فکری خود و در حالی که چند روزی بیش از تولد اولین فرزندش نمی گذشت بر اثر تصادف رانندگی که به ترجیع بند نفرت انگیز زندگی اجتماعی ایرانیان تبدیل شده است درگذشت و جدای از وجود نازنینش امکان بسیار گرانبهای ایجاد تالیفات و ترجمه های بسیار پرارزش او برای جامعه علمی ایران نیز تلف شد؛ حسرتی که بر ما ماندگار خواهد ماند. آرامش بر او باد.

امیرحسین زمردیان

منبع : روزنامه اعتماد