جنگل یک ثروت لایتناهی

● به بهانه توسعه، جنگل ها یکی پس از دیگری تخریب می شوند
واژه جنگل از زبان سانسکریت گرفته شده و به معنای محیط بکر و طبیعی است که در آن هیچ دخل و تصرفی از جانب انسان صورت نگرفته باشد. جنگل های دنیا از حدود ۶۰ تا ۱۴۰ میلیون سال پیش در بعضی از مناطق گوناگون که دارای شرایط زیست محیطی مناسبی بود به وجود آمدند.
در ایران طبق اصل ۴۵ قانون اساسی انفال و ثروت های عمومی از قبیل زمین های رها شده، معادن، دریاچه ها و رودخانه ها و سایر آب های عمومی، کوه ها، دره ها، جنگل ها، نی زارها، بیشه های طبیعی، مراتعی که حریم نیست، ارث بدون وارث و اموال مجهول المالک و اموال عمومی که از غاصبان مسترد می شود، در اختیار حکومت اسلامی است تا طبق مصالح عامه نسبت به آن عمل کند و ترتیب استفاده هر یک را قانون معین می کند.
همچنین اصل ۵۰ قانون اساسی می افزاید در ایران حفظ محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی روبه رشدی داشته باشند وظیفه عمومی تلقی می شود. از این رو فعالیت های اقتصادی و غیر از آن آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن را باعث شود ممنوع است.
اما در سراسر جنگل های ایران هر روز شاهد قطع و تخریب درختان و پوشش های گیاهی هستیم. اکثر تخریبات وسیع صورت گرفته از سوی سازمان های دولتی است که به جای محافظت از محیط زیست دست به تخریب همه جانبه آن می زنند. مشکل بزرگی که وجود دارد تصور دولت ها از ملی شدن جنگل ها و مراتع است که اینها را دولتی می دانند و به خود اجازه دخل و تصرف را در مناطق تحت حفاظت می دهند. به گفته کاظم نصرتی نصرآبادی، رئیس جامعه جنگل بانی ایران، برداشت غلط از قانون ملی شدن جنگل ها معنایش این نیست که دولتی است
بلکه فقط برای اداره آن در اختیار دولت قرار می گیرد ولی شاهد این هستیم که در کشور ما این برداشت غلط وجود دارد که دولت مالک است و حق دخل و تصرف دارد. وجود پرونده های بی شمار تخریب جنگل ها که سال ها از عدم رسیدگی به آنها می گذرد دلیل دیگری از عدم اهمیت محیط زیست و نبود قوانین درست برای برخورد به موقع با متخلفان است.نصرتی نصرآبادی قوانین موجود در سازمان جنگل ها و مراتع را طوری می داند که متخلفان به راحتی می توانند از آن به نفع خود استفاده کنند.
حتی در بعضی از مواقع قانون اصلاح شده ماده ۳۴ قانون جنگل ها و مراتع به تخریب بیشتر جنگل ها دامن زده است. آنچه امروز در منابع طبیعی و محیط زیست کشور در حال وقوع است اتفاقات ناخوشایندی است که به رغم بیش از ۵۰ سال سابقه سازمان جنگل ها، در نهایت بیلان منابع طبیعی منفی است و این ناشی از سیاستگذاری ها است، چرا که تخصیص اعتبارات به سبک و سیاقی است که در نهایت این بیلان را ترسیم می کند.
هر روزه شاهد هستیم که برداشت و تفکر اشتباه دولتمردان از جنگل ها و مراتع طبیعی و ملی و عدم اجرای قوانین زمینه مناسبی را برای تخریب مکان های حفاظت شده طبیعی فراهم کرده است. پروژه های بسیاری که به بهانه توسعه دست به تخریب محیط زیست کشور می زنند بدون هیچ ارزیابی زیست محیطی اجرا می شوند. حتی اگر سازمانی مخالف اجرای تخریب باشد، سازمان یا سازمان های دیگر او را مجبور می کنند که پروژه مورد نظر را اجرا کند. بخش عظیمی از محیط زیست کشور ما که شامل رودخانه، جنگل ها، مراتع و... در حال تخریب است اگر بتوانیم کمی از وضعیت موجود را حس کنیم متوجه خطرات بزرگی که در آینده برای نسل های بعد به وجود خواهد آمد خواهیم شد.
رئیس جامعه جنگل بانی ایران، اولویت ابتدایی برای جلوگیری از تخریب بیش از حد مراتع و جنگل ها را این می داند که دولت این تصور غلط را که مالک جنگل ها است و حق هر برخوردی را دارد از خود دور کند زیرا که این منابع برای تمامی نسل ها است و باید از آنها حفاظت شود.
در حال حاضر بسیاری از تخریب ها به بهانه توسعه صورت می گیرد. توسعه یافتگی فکر نشده یی که تنها عامل تخریب است. نصرتی یکی از راه های کاهش تخریب را در تغییر شیوه های تولید و معیشتی مردم می داند و از طرح آمایش سرزمین در کشور می گوید؛ متاسفانه این طرح همچنان عملی نشده و هیچ تلاشی برای اجرایی شدن آن صورت نگرفته است. بنابراین یک نظام نظم، تولید و معیشت نداریم.
به نوعی در کشاورزی شاهد هستیم جنگل ها را به عنوان مراتع استفاده می کنند. در این مراتع ۳ برابر ظرفیت موجود تولید وجود دارد که به مرور باعث می شود که فرسایش خاک را نیز داشته باشیم. بسیاری از اراضی کشاورزی به نوعی در حال ساخت و ساز است. نصرتی با بیان این مطلب می افزاید؛ ابتدا جنگل را به اراضی تبدیل می کنند و وقتی سند زمین را گرفتند شروع به خرید و فروش و ساخت وساز می کنند.
این تخریبات همه جانبه که بیشتر در شمال و ارتفاعات به چشم می خورد لطمه جبران ناپذیری به اراضی می زند. اراضی دایر تخریب و به اراضی دیم تبدیل می شود. بعد از تخریب این اراضی انتظار فرسایش خاک و به دنبال آن سیل را نیز باید داشته باشیم.
در تمام ایران شاهد هستیم که ساختمان سازی تهدیدی عظیم برای منابع طبیعی است که این امر در شمال کشور بیشتر از هر جای دیگر نمایان است. قطعاتی که در گذشته تبدیل به اراضی کشاورزی شده بود هم اکنون در حال احداث بناهای مسکونی است. نصرتی سازمان های مرتبط را در اجرای دقیق قوانین عاجز می داند؛ به نوعی اجازه داده می شود که جنگل ها به اراضی کشاورزی و سپس مسکونی تغییر کاربری دهند.
طرح آمایش سرزمین بارها گفته شده ولی عمل نشده زیرا اراده یی بر اجرای آن وجود ندارد.
در سیل های گلستان و نواحی شمال کشور متوجه می شویم که تخریب جنگل ها و تبدیل شدن آنها به اراضی کشاورزی باعث به وجود آمدن چه تخریب های عظیمی می شود. وقتی تغییر کاربری می دهیم و زمانی که پوشش گیاهی را تخریب می کنیم دیگر نمی توان انتظار هیچ چیز دیگری داشت. این در حالی است که دستگاه های دولتی هیچ پاسخ گویی در مقابل عمل خود ندارند و مدیران ارزشیابی نمی شوند.
رئیس جامعه جنگلبانی ایران واگذاری جنگل ها و مراتع را غیرقانونی می داند و می گوید؛ سازمان جنگل ها و مراتع تحت نظر وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته است. این دو سازمان دارای دو قانون و وظیفه جداگانه هستند که در بسیاری از مواقع در ضدیت با یکدیگر قرار می گیرند. وظیفه وزارت جهاد کشاورزی تامین امنیت و تولید مواد غذایی است، به همین دلیل در یک وزارتخانه تضاد و درگیری بر سر مسائل موجود وجود دارد. به گفته وی اگر بخواهیم منابع طبیعی را به نوعی حفظ و نگهداری کنیم باید آن را از بخش کشاورزی جدا کنیم. سازمان جنگل ها باید جایگاه تشکیلاتی مستقلی داشته و فرا بخشی عمل کند زیرا که در حال حاضر در آخرین جایگاه توجهات مسوولان قرار دارد و ما شاهد هستیم که کم کم منابع طبیعی از حالت حرفه یی خارج شده و دنباله رو سیاست های سازمان های دیگر است.
اثرات تخریب های صورت گرفته در محیط زیست در طول زمان خود را نشان می دهند که همراه با احیای بسیار طولانی مدت تری است. جنگل یک ثروت لایتناهی برای هر کشور و به خصوص برای ما که در محدوده نیمه خشک قرار گرفته ایم، است. این در حالی است که فرد فرد ما به عنوان مالکان امروزی جنگل ها مسوولیت خطیری را در برابر جوامع بشری در حال و آینده داریم.

مونا قاسمیان

منبع : روزنامه اعتماد