فرمول شاخص های بهداشت خانواده و چگونگی استخراج آنها

جهت تعیین کلیه شاخصها( فصلی ، شش ماهه وسالیانه ) بایستی از کل مراجعین فصلی ، ششماهه یا سالیانه استفاده شود که مقطع جمع آوری شاخص درجدول شاخصها مشخص شده استدر مواردی که جمعیت قابل محاسبه نیست ضریب جمعیت در روستا که از زیج حیاتی بدست می آید، در جمعیت شهر ضرب می شود وموارد شهر بدست می آید
● پوشش تنظیم خانواده CPR ( روشهای مدرن):
برای تعیین این شاخص کل استفاده کنندگان روشهای پیشگیری به استثنای روش طبیعی در صورت کسر قرار داده می شود و در مخرج کسر جمعیت زنان همسردار ۴۹-۱۰ سال قرارداده می شود.
● پوشش تنظیم خانوادهCPR بطور کل ( با روش طبیعی):
برای تعیین این شاخص کل استفاده کنندگان روشهای پیشگیری حتی روش طبیعی در صورت کسر قرار داده می شود و در مخرج کسر جمعیت زنان همسردار ۴۹-۱۰ سال قرارداده می شود.
● پوشش هر یک از روشها:
برای تعیین این شاخص در صورت کسر استفاده کنندگان هر روش به تفکیک گذاشته می شود و مخرج کسر کل زنان همسردار ۴۹-۱۰ سال قرارداده می شود که مجموع در صدهای این شاخص اگر روش طبیعی نیز، محاسبه می شود . با شاخص ۲ و بدون روش طبیعی با شاخص ۱ مساوی می شود.
میزان مرگ ومیر نوزادان: Neonatal Mortality Rate(NMR)
تعداد مرگ کودکان زیر ۲۸ روز در یکسال
۱۰۰۰ ٭ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
تعداد موالید زنده در همان سال
کودکان کمتر یا مساوی ۲۸ روز را نوزاد می گویند.بطور معمول این شاخص در هزار تولد زنده محاسبه می شود.نوزادانی که بصورت مرده به دنیا آمده اند ( Still Birth مرده زایی) نبایستی در مخرج کسر در نظر گرفته شود. خاتمه یافتن حاملگی قبل از پایان هفته بیست و دوم حاملگی ( بر اساس LMP) سقط محسوب می شود. اگربعد از هفته بیست و دوم حاملگی جنین در شکم مادر فوت کند مرده زایی محسوب می شود. اگربعدازهفته بیست ودوم حاملگی جنین پس ازتولدفوت کندمرگ نوزاد محسوب می شود.
● میزان مرگ و میر کودکان زیر یکسال: Infant Mortality Rate (IMR)
تعداد کل نوزادان فوت شده
۱۰۰۰ ٭ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
موالید زنده
کودکان از بدو تولد تا ۱۱ ماه و ۲۹ روز را یکسال می گویند.بطور معمول این شاخص در هزار تولد زنده محاسبه می شود.
● میزان مرگ و میر کودکان زیر پنج سال:Un der Five Mortality Rate (U۵MR)
تعداد مرگ کودکان کمتراز۵ سال دریکسال
۱۰۰۰ ٭ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
تعداد موالیدزنده درهمان سال
کودکان از بدو تولد تا ۴ سال و ۱۱ ماه ۲۹ روز زیر ۵ سال محسوب می شوند. این شاخص بطور معمول در هزار محاسبه می شود.
● درصد حداقل ۷ بار مراقبت زیر یکسال:
تعداد کودکان این گروه سنی که حداقل ۷ بار مراقبت شده اند
۱۰۰ ٭ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
کل کودکانی که ۱۲ ماهه شده اند ( در هر مقطع زمانی)
این شاخص بصورت سه ماهه از طریق خانه بهداشت با مرکز بهداشتی درمانی به مرکز بهداشت شهرستان گزارش می شود.این شاخص بصورت سه ماهه از طریق مرکز بهداشت شهرستان به مرکز بهداشت استان ارسال می گردد.هنگام محاسبه این شاخص بصورت سالیانه بایستی میانگین فصلی در نظر گرفته شود.در هنگام محاسبه این شاخص در انتهای فصل، مخرج کسر کل کودکانی که در طی فصل گذشته ۱۲ ماهه شده اند در نظر گرفته می شود ودر صورت کسر کودکانی که در فصل گذشته ۱۲ ماهه شده اند و حداقل ۷ بار از بدو تولد تا ۱۲ ماهگی مراقبت شده اند، در نظر گرفته می شود.
● درصد حداقل ۳ بار مراقبت سال دوم:
تعداد کودکان این گروه سنی که حداقل ۳ بار مراقبت شده اند
۱۰۰ ٭ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
کل کودکانی که در این مقطع زمانی ۲۴ ماهه شده اند
این شاخص بصورت سه ماهه از طریق خانه بهداشت یا مرکز بهداشتی درمانی به مرکز بهداشت شهرستان گزارش می شود.این شاخص بصورت سه ماهه از طریق مرکز بهداشت شهرستان به مرکز بهداشت استان ارسال می گردد.هنگام محاسبه این شاخص بصورت سالیانه بایستی میانگین فصلی در نظر گرفته شود.
در هنگام محاسبه این شاخص در انتهای فصل، مخرج کسر کل کودکانی که در طی فصل گذشته ۲۴ ماهه شده اند در نظر گرفته می شود ودر صورت کسر کودکانی که در فصل گذشته ۲۴ ماهه شده اند و حداقل ۳ بار از ۱۲ ماهگی تا ۲۴ ماهگی مراقبت شده اند، در نظر گرفته می شود.
● درصد یکبار مراقبت در سال بین ۲ تا ۵ سالگی:
تعداد کودکان این گروه سنی که حداقل یکبار در هر سال مراقبت شده اند
۱۰۰ ٭ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
کل کودکانی که در این مقطع زمانی ۶۰ ماهه شده اند
این شاخص بصورت سه ماهه از طریق خانه بهداشت یا مرکز بهداشتی درمانی به مرکز بهداشت شهرستان گزارش می شود.این شاخص بصورت سه ماهه از طریق مرکز بهداشت شهرستان به مرکز بهداشت استان ارسال می گردد.هنگام محاسبه این شاخص بصورت سالیانه بایستی میانگین فصلی در نظر گرفته شود.در هنگام محاسبه این شاخص در انتهای فصل، مخرج کسر کل کودکانی که در طی فصل گذشته ۶۰ ماهه شده اند در نظر گرفته می شود ودر صورت کسر کودکانی که در فصل گذشته ۶۰ ماهه شده اند و حداقل در هر سال از ۲ تا ۵ سالگی یکبار مراقبت شده اند.منظور از مراقبت در هر سال از ۲ تا ۵ سالگی این است که کودک حداقل یکبار از ۲۴ تا ۳۶ ماهگی، حداقل یکبار از ۳۶ تا ۴۸ ماهگی و حداقل یکبار از ۴۸ تا ۶۰ ماهگی مراقبت شده است.اگر در یکسال مراقبت انجام نشده باشد، این کودک در صورت کسر قرار نمی گیرد به عنوان مثال کودکی ۵ ساله همه مراقبت ها از ۳ تا ۵ سالگی کامل بوده ولی از ۲ تا ۳ سالگی مراجعه نداشته است، این کودک در محاسبه شاخص در صورت کسر قرار نمی گیرد.
● درصد یکبار مراقبت در سال بین ۵ تا ۸ سالگی:
تعداد کودکان این گروه سنی که حداقل یکبار در هر سال مراقبت شده اند
۱۰۰٭ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
کل کودکانی که در این مقطع زمانی ۹۶ ماهه
این شاخص بصورت سه ماهه از طریق خانه بهداشت یا مرکز بهداشتی درمانی به مرکز بهداشت شهرستان گزارش می شود.این شاخص بصورت سه ماهه از طریق مرکز بهداشت شهرستان به مرکز بهداشت استان گزارش می شود.هنگام محاسبه این شاخص بصورت سالیانه بایستی میانگین فصلی در نظر گرفته شود.در هنگام محاسبه این شاخص در انتهای فصل، مخرج کسر کل کودکانی که در طی فصل گذشته ۹۶ ماهه شده اند در نظر گرفته می شود ودر صورت کسر کودکانی که در فصل گذشته ۹۶ ماهه شده اند و حداقل در هر سال از ۵ تا ۸ سالگی یکبار مراقبت شده اند.منظور از مراقبت در هر سال از ۵ تا ۸ سالگی این است که کودک حداقل یکبار از ۶۰ تا ۷۲ ماهگی، حداقل یکبار از ۷۲ تا ۸۴ ماهگی و حداقل یکبار از ۸۴ تا ۹۶ ماهگی مراقبت شده است.
● درصد تغذیه با شیر مادر :
تعدادکودکان در این گروه سنی که با شیر مادر تغذیه می شوند
۱۰۰٭ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
کل کودکان کمتر یا مساوی ۲۴ ماه
این شاخص بصورت ۶ ماهه از طریق خانه بهداشت یا مرکز بهداشتی درمانی به مرکز بهداشت شهرستان گزارش می شود.این شاخص بصورت ۶ ماهه از طریق مرکز بهداشت شهرستان به مرکز بهداشت استان گزارش می شود. در هنگام محاسبه این شاخص در انتهای ۶ ماهه، مخرج کسر کل کودکان صفر تا ۲۴ ماهه در نظر گرفته می شود ودر صورت کسرکل کودکان صفر تا ۲۴ ماهه که از شیر مادر استفاده می کنند.
● درصد تغذیه انحصاری با شیر مادر تا ۴ ماهگی:
تعداد کودکان ۴ ماهه ای که فقط با شیر مادر تغذیه می شوند
۱۰۰٭ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
کل کودکانی که ۴ ماهه شده اند (در هر مقطع زمانی)
این شاخص بصورت ۶ ماهه از طریق خانه بهداشت یا مرکز بهداشتی درمانی به مرکز بهداشت شهرستان گزارش می شود.این شاخص بصورت ۶ ماهه از طریق مرکز بهداشت شهرستان به مرکز بهداشت استان گزارش می شود.تغذیه انحصاری منظور شیر خوارانی است که در ۱۲۰ روز اول زندگی فقط با شیر مادر تغذیه شده اند و هیچ ماده غذایی دیگر، حتی آب به آنها داده نشده است.در هنگام محاسبه این شاخص مخرج کسر کل کودکانی که در ۶ ماه گذشته ۴ ماهه شده اند وصورت کسر کل کودکانی که در ۶ ماه گذشته ۴ ماهه شده اند و در ۱۲۰ روز اول زندگی فقط با شیر مادر تغذیه شده اند.
● درصد تغذیه انحصاری با شیرمادر تا ۶ ماهگی:
تعداد کودکان ۶ ماهه ای که فقط با شیر مادر تغذیه می شوند
۱۰۰٭ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
کل کودکانی که ۶ ماهه شده اند (در هر مقطع زمانی)
این شاخص بصورت ۶ ماهه از طریق خانه بهداشت یا مرکز بهداشتی درمانی به مرکز بهداشت شهرستان گزارش می شود.این شاخص بصورت ۶ ماهه از طریق مرکز بهداشت شهرستان به مرکز بهداشت استان گزارش می شود.تغذیه انحصاری منظور شیر خوارانی است که در ۱۸۰ روز اول زندگی فقط با شیر مادر تغذیه شده اند.در هنگام محاسبه این شاخص، مخرج کسر کل کودکانی که در ۶ ماه گذشته۶ ماهه شده اند وصورت کسر کل کودکانی که در ۶ ماه گذشته ۶ماهه شده اند و در۱۸۰ روز اول زندگی فقط با شیر مادر تغذیه شده اند.
● درصد نوزادان LBW :
تعداد نوزادانی که وزن زیر ۲۵۰۰ گرم داشته اند
۱۰۰٭ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
کل نوزادانی که وزن شده اند
این شاخص بصورت فصلی از طریق خانه بهداشت یا مرکز بهداشتی درمانی به مرکز بهداشت شهرستان گزارش می شود.این شاخص بصورت فصلی از طریق مرکز بهداشت شهرستان به مرکز بهداشت استان گزارش می شود.منبع داده های مورد نیاز این شاخص زیج حیاتی می باشد.
● درصد پوشش حداقل یکبار مراقبت در دوره نوزادی:
تعداد نوزادانی که در ۳۰ روز اول پس از تولد حداقل یکبار مراقبت شده اند
۱۰۰٭ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
کل کودکانی که یک ماهه شده اند (در هر مقطع زمانی)
این شاخص بصورت سه ماهه از طریق خانه بهداشت یا مرکز بهداشتی درمانی به مرکز بهداشت شهرستان گزارش می شود.این شاخص بصورت سه ماهه از طریق مرکز بهداشت شهرستان به مرکز بهداشت استان گزارش می شود.هنگام محاسبه این شاخص بصورت سالیانه بایستی میانگین فصلی در نظر گرفته شود.در هنگام محاسبه این شاخص در انتهای فصل، مخرج کسر کل کودکانی که در طی فصل گذشته یکماهه شده اند در نظر گرفته می شود ودر صورت کسرنوزادانیکه که در فصل گذشته یکماهه شده اند وحداقل یکبار از بدو تولد تا یکماهگی مراقبت شده اند درنظر گرفته می شود. شاخصهای برنامه مادران بر اساس برنامه IMES تهیه شده که با توجه به اینکه جهت پایش برنامه و مقایسه با روند IMES نیاز است، لازم است اطلاعات آن جمع آوری و در مقاطع ۶ ماهه و یکساله با هم مقایسه گردند و بایستی توجه داشته باشیم که در صورتی که اطلاعات آن را نداریم بایستی پیگیری کنیم و از اطلاعات در دفتر مراقبت ممتد مادران درج شود.
● درصد پوشش مراقبتهای پیش از بارداری:
کل مادرانی که قبل از بارداری دریکی مراکز دولتی یا خصوصی مراقبت شده اند در صورت کسر قرار داده می شود و در مخرج کسر تعداد کل مادران مراقبت شده که در مراکز بهداشتی درمانی یا خانه های بهداشت تحت مراقبت می باشند قرار داده می شود.
● درصد پوشش مراقبتهای دوران بارداری:
این شاخص جهت تعیین کلیه مادران بارداری است که جهت مراقبت مراجعه می نمایند لذا حتی یکبار مراجعه نیز محسوب می گردد.در صورت کسر تعداد مادران بارداری که حداقل یکبار جهت مراقبت مراجعه نموده اند قرار داده می شود و در مخرج کسر تعداد مادران باردارمورد انتظار که براساس نصف موالید سال قبل می باشد که در شهر نیز میزان موالید که در زیج محاسبه شده است را در جمعیت ضرب می کنیم و تقسیم بر ۲ می نمائیم.
● درصد پوشش مراقبتهای دوران بارداری حداقل ۶ بار (کمیت مراقبت در کل):
در این شاخص هدف، انجام حداقل ۶ بار مراقبت در طی بارداری است لذا در صورت کسر با استفاده از پرونده خانوار و دفتر مراقبت مادران تعداد مادرانی که حداقل ۶ بار طی بارداری مراقبت شده اند قرار داده می شود و در مخرج کسر کل مادران بارداری که مراقبت شده اند.
● درصد موارد نیازمند مراقبت ویژه:
در این شاخص بایستی تعداد مادرانی که هر کدام از عوامل خطر ذکر شده را دارند با استفاده از پرونده خانوار و دفتر مراقبت ممتد مادران که در صورت کسر قرار دهیم و در مخرج کسر کل مادران مراقبت شده می گذاریم.
● در صد بروز عوارض حین بارداری:
در این شاخص در صورت کسر تعداد مادرانی را که حداقل یکی از موارد ذکر شده در طی بارداری داشته باشند قرار داده می شود و در مخرج کسر کل مادران مراقبت شده را می گذاریم.
● درصد سزارین انجام شده در کل:
در این مورد بایستی کل آمار زایمانهای شهرستان را که در بیمارستانهای دولتی وخصوصی انجام شده جمع آوری گردد و سپس کل زایمانهائی که به روش سزارین انجام شده در صورت و کل زایمانها در مخرج کسر نوشته شود.
● درصد بروز عوارض پس از زایمان(کل):
در این مورد کلیه مادرانی را که جهت مراقبت پس از زایمان مراجعه می نمایند مورد بررسی قرار دهیم و هر کدام از عوارض ذکر شده را داشته باشند مشخص نمائیم وتعداد آن را در صورت کسر و کل زایمانهای انجام شده را در مخرج کسر قرار دهیم لازم به ذکر است که بایستی توجه شود که کلیه مادران حتما جهت مراقبت پس از زایمان مراجعه نمایند.
● درصد پوشش حداقل یکبار مراقبت پس از زایمان:
در صورت کسر تعداد مادرانی که در فاصله ۳ – ۱ روز، ۲۱ – ۱۵ روز و ۶۰ – ۴۲ پس از زایمان حداقل یکبار مراجعه کرده اند قرار می دهیم و در مخرج کسر کل مادران زایمان کرده را می گذاریم.
● درصد پوشش حداقل دوبار مراقبت پس از زایمان:
مانند شاخص ۲۳ محاسبه می گردد با این تفاوت که بایستی حداقل دو بار مراجعه کرده باشند و لازم به ذکر است که مادرانی که در بیمارستان زایمان نموده اند مراقبت نوبت اول (۳ – ۱ روز) آنها محسوب می شود.
● شاخص سالمندی – نسبت سرباری جوانی – نسبت سرباری پیری:
جهت تعیین این سه شاخص تعداد افراد صورت و مخرج کسر را با استفاده از زیج حیاتی تعیین می نمائیم و جهت تعیین جمعیت شهری ضریب آن را با استفاده از زیج حیاتی در جمعیت شهری ضرب می نمائیم.
● میزان سواد سالمندان:
جهت تعیین جمعیت مخرج کسر که مانند صورت شاخص ۲۵ اقدام می نمائیم و در صورت کسر نیز تعداد افراد همان گروه سنی که دارای سواد می باشند قرار می دهیم.
● نرخ رشد جمعیت سالمندان:
درصد جمعیت وارد شده به سالمندی باتوجه به فرمول زیر به صورت سالیانه و سپس درصد جمعیت فوت شده ۶۰ سا و بالاتر در طی یکسال محاسبه می شود
تعداد افرادیکه به دوره سالمندی (۶۰ سال) وارد شده
۱۰۰٭ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
جمعیت کل
تعداد سالمندان فوت شده
۱۰۰٭ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
جمعیت کل
آنگاه حاصل این دو کسر از هم کم می شود و به عنوان نرخ رشد جمعیت سالمندان تعیین می گردد.
● در صد انجام پاپ اسمیر:
کل تعداد پاپ اسمیر انجام شده در بخش دولتی و خصوصی تقسیم بر تعداد زنان ۶۵ – ۲۰ سال ازدواج کرده استخراج شده از زیج می گردد همچنین تعداد زنان شهری نیز بر اساس درصد زیج محاسبه می گردد.در صد موارد مثبت پاپ اسمیر نیز تعداد موارد پاپ اسمیر مثبت گزارش شده تقسیم بر تعداد موارد کل پاپ اسمیر انجام شده در مدت زمان معین منظور می گردد.
● درصد پوشش CBE
تعداد زنان که تحت پوشش معاینه CBE قرار داشته اند بر تعداد زنان گروه سنی ۶۰ – ۲۵ ازدواج کرده و ازدواج نکرده .
● درصد انجام ماموگرافی:
تعداد موارد انجام شده ماموگرافی در بخش دولتی و خصوصی تقسیم بر تعداد زنان ۳۵ سال و بالاتر ازدواج کرده و ازدواج نکرده.
● درصد موارد مثبت ماموگرافی:
تعداد موارد مثبت تشخیص داده شده سرطان پستان با روش ماموگرافی تقسیم بر تعداد کل موارد ماموگرافی انجام شده در بخش دولتی و خصوصی.
● درصد موارد مثبت سرطان پستان:
تعداد موارد مثبت تشخیص داده شده سرطان پستان (به صورت قطعی) به هر روش (جراحی، ماموگرافی،معاینه سینه) تقسیم بر تعداد زنان ۶۵ – ۲۰ سال ازدواج کرده و ازدواج نکرده.

منبع : پزشکان بدون مرز