سه شنبه, ۱ خرداد, ۱۴۰۳ / 21 May, 2024
مجله ویستا
جایگاه و رویکردهای نقد اندیشه
اسلام بیش از هر مكتب دیگری، مكتب نقد و انتقاد است و از اینرو، همواره پیروان خود را به نقد و ارزیابی میراث فرهنگی و تمدنهای گذشته و حال دعوت كرده است. مگر قرآن در عین دعوت به تحقیق پیرامون سخن شخص فاسق و تفكر و تدبر در اندیشهها برای انتخاب احس ن، پیروان علمای یهود و مسیحیت (احبار و راهبان) را به موجب اطاعت كوركورانه و بدون ارزیابی به شدیدترین صورت سرزنش نمیكند؟ علی(ع) در نهج البلاغه با بیان صفات پارسایان میفرماید: فهم لانفسهم متهمون و من اعمالهم مشفقون؛ «پارسایان خود را به عیب و نقص متهم می كنند و از كردار خویش بیمناكند.» همانگونه كه در وداع با ابوذر به هنگام تبعید وی به ربذه به سبب انتقاداتی كه بر عثمان كرده بود، فرمود: ان القومَ خافوك علی دنیاهم و خفتهم علی دینك، فاترك فی ایدیهم ما خافوك علیه واهرب منهم بما خفتهم علیه. فما احوجهم الی ما منعتهم و ما اغناك عما منعوك و ستعلم من الرابح غداً والاكثر حسداً... لایؤنسنك الا الحق و لا یوحشنك الّا الباطل فلو قبلت دنیاهم لاحبوك، ولو فرضتَ منها لامنوك؛ «بیشك، این جماعت به خاطر دنیاشان از تو ترسیدهاند و تو به موجب دینت از آنان ترسیدهای. اینك، آن چه را كه به سبب آن از تو ترسیدهاند به آنان واگذار و آنچه را كه به سبب آن از آنان ترسیدهای برگیر و از آنان بگریز. اینان چقدر نیازمند چیزی هستند كه تو آنها را از آن باز میداشتی و تو چه مقدار از آنچه تو را از آن بازداشتند، بینیاز هستی. فردا خواهی دان ست كه چه كسی سود برده است و چه كسی فراوان رشك میبرد... جز حق تو را همدمی نباشد و چیزی جز باطل تو را به وحشت نیفكند.»
از این عبارات برمیآید كه حضرت نقد آتشین جناب ابوذر را ضروریترین نیاز دولت عثمان میداند و به زیباترین وجه آن را میستاید. ایشان در نامه تاریخی خویش به مالك اشتر نخعی نیز میفرماید: ثم لیكن آثرهم عندك اقولهم بمر الحق لك، واقلهم مساعدهًٔ فیما یكون منك مم ا كرَّه اللَّه لاولیائه؛ «برگزیدهترین وزیران تو باید كسانی باشند كه سخن تلخ حق را بیشتر به تو بگویند و در كارهایی كه خداوند بر دوستانش نمیپسندد كمتر تو را یاری كنند.»
آیا پس از این دلایل روشن و قاطع، میتوان در ضرورت وظیفه نقد به جای اطاعت كوركورانه از زمامداران اندكی تردید داشت؟ بنابراین اسلام ما را به نقد همه جانبه میراث گذشتگان و زمان حال فرا میخواند.
●رویكردهای نقد
باید توجه داشت كه نقد ممكن است با رویكرد ادبی - هنری، علمی یا دینی صورت پذیرد. در نقد نخست، یك اثر را از بعد زیبایی شناختی مورد ارزیابی قرار میدهیم، چنان كه در رویكرد دوّم، با معیار و میزان علمی و اتقان عقلی سر و كار خواهیم داشت. در رویكرد سوم نیز، نقد یك اثر از بعد دینی و انطباق آن با معیارها و مبانی دین مورد نظر است.
گذشته ازسه رویكرد یادشده، ممكن است نقد یك اثر با رویكرد درونساختاری، برونساختاری وزیرساختاری صورت پذیرد. در رویكرد نخست، در صدد آنیم كه اثر هنری، علمی یا دینی را به لحاظ مسائل درونی مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم؛ همانگونه كه «امام محمد غزالی» فلسفه مشاء را در تهافت الفلاسفهٔ با این رویكرد مورد نقد قرار داده و یا استاد مصباح در تعلیقه خویش بر نهایهٔ الحكمهٔ با همین رویكرد به نقد و ارزیابی فلسفه اسلامی در نگرش علّامه پرداخته است. در رویكرد برونساختاری، یك اثر هنری یا دینی و علمی به لحاظ برونساختاری و به طور كلی مورد بررسی قرار میگیرد. برای نمونه ممكن است فلسفه ملاصدرا به عنوان یك مكتب فلسفی و در كل به لحاظ روششناسی تحقیق یا به لحاظ انطباق یا عدم انطباق كلیت آن با اسلام، مورد بررسی قرار گیرد. اما در نقد زیرساختاری، یك اثر علمی یا هنری و دینی بی آن ك ه به طور مستقیم مورد نقد قرار گیرد با تأسیس دكترین و مكتب یا مسلك مستقل مورد سنجش و ارزیابی قرار میگیرد. برای مثال عرفان محی الدین، یك مكتب جهانشناختی و وجودشناسی مستقل است كه فلسفه مشاء و عرفان عاشقانه فخرالدین عراقی و رابعه عدویه را مورد نقد بنیادین قرار میدهد، هر چند به طور صریح و مستقیم درباره آن دو سخن نمیگوید.
دنیای علوم اسلامی و معرفت دینی ما در قالب میراث گذشتگان یا معرفتهای دینی معاصر، به شدت نیازمند نقد درونساختاری، برونساختاری و نقد بنیادین با رهیافت هنری - ادبی، علمی و دینی است، چنان كه بیهیچ تردیدی، بدون نقد همه جانبه و شفافسازی نظریهها، مكتبها و اندیشهها، تمدنسازی و تولید علمی ناممكن است. از همین روی، مجله «پژوهش و حوزه»، «نقد كتاب»، «نقد اندیشه» و «نقد مكتبهای فكری» دینپژوهی معاصر و گذشته را رسالت و وظیفه شرعی و علمی خود قلمداد میكند و برای آن اولویت خاصی قائل است و در راستای این وظیفه، از نقدهای درونساختاری، برونساختاری و بنیادین اندیشوران دینپژوه استقبال میكند.
منبع: shareh.com
منبع : باشگاه اندیشه
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور سقوط بالگرد رئیسی سیدابراهیم رئیسی رئیسی شهادت ایران بالگرد حسین امیرعبداللهیان دولت سیزدهم شهادت رئیسی شهادت سید ابراهیم رئیسی
تهران هواشناسی شهرداری تهران هلال احمر پلیس سردار رادان سیل قوه قضاییه آموزش و پرورش مشهد سیل مشهد بارش باران
پیام تسلیت یارانه یارانه نقدی بورس قیمت خودرو قیمت دلار خودرو دلار بازار خودرو قیمت طلا حقوق بازنشستگان بازنشستگان
شهید رئیسی تلویزیون لیلا حاتمی سینما هنرمندان شعر سینمای ایران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سریال زری خوشکام نمایشگاه کتاب رسانه ملی
قرآن تجهیزات پزشکی
رژیم صهیونیستی امیرعبداللهیان ترکیه روسیه چین ولادیمیر پوتین غزه اسرائیل فلسطین آمریکا جنگ غزه حماس
فوتبال پرسپولیس استقلال لیگ برتر لیگ برتر ایران باشگاه پرسپولیس لیگ برتر انگلیس فدراسیون فوتبال منچسترسیتی تراکتور بازی بارسلونا
تبلیغات سامسونگ هوش مصنوعی اپل موبایل ناسا اینترنت نمایشگاه ایران هلث هواپیما
سرطان رژیم غذایی خواب آلزایمر زیبایی استرس کاهش وزن طبیعت