<دل> زدگی از سفر

سفر هم تفریح و خوشی دارد،‌ هم بیماری و ناخوشی،‌ چیزی كه در پزشكی با نام بیماری سفر یا <بیماری حركت> شناخته شده،‌ مشكلی است كه شاید اغلب ما را در طی یك سفر آزار داده و به اصطلاح خوشی آن را از دماغمان درآورده باشد!
شدت این بیماری می‌تواند از درجات خفیف تا پیشرفته و شدید متفاوت باشد. شكل خفیف آن همان است كه معمولا در طی سفرهای كوتاه و بوسیله ماشین سواری یا اتوبوس اتفاق می‌افتد و با چنین جملاتی همراه است:
- ببین،‌ علی (اسم آقای راننده) نگهدار،‌ حالم خوب نیست،‌ سرم گیج می‌ره.
یا این كه:
- وای، پس كی می‌رسیم، حالم داره بهم می‌خوره.
كه در جواب:
- آره،‌ رنگت هم پریده.
اما در شكل شدید بیماری كه در سفرهای طولانی‌تر مثلا با كشتی یا هواپیما دیده می‌شود،‌ صحنه‌هایی از این قبیل دیده می‌شود كه فردی روی نرده‌های عرشه كشتی خم شده و مرتب دارد بالا می‌آورد. چیزی نمی‌تواند بخورد و به‌شدت ضعف كرده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد كه بین یك‌سوم تا نیمی از مسافران هوایی،‌ درجاتی از بیماری سفر (یا در اینجا هوازدگی)! را دارند. اما شاید اصطلاح دریازدگی را كه ممكن است طی یك سفر با كشتی، قایق،‌ لنج یا مشابه آن بوجود آید، بیشتر شنیده باشید. تحقیقات انجام شده می گویند نزدیك صد در صد بچه ها در سفرهای دریایی به این مشكل آزار دهنده دچار شوند.
● تابلویی از بیماری
به طور خلاصه می‌توان گفت علائم زیر در طی یك بیماری سفر بوجود می‌آیند:
▪ سرگیجه: این علامت شایع‌ترین مشخصه بیماری است، البته در اینجا سرگیجه واقعی نیست. چون سرگیجه واقعی به حالتی گفته می‌شود كه فرد محیط ثابت اطراف خود را بطور غیر واقعی در حال حركت ببیند. سرگیجه واقعی علل متفاوتی دارد كه از حوصله این بحث خارج است. در این افراد سرگیجه به‌صورت احساس سرگیجه است و نه سرگیجه واقعی. بیماران جملاتی مشابه سیاهی رفتن چشم‌ها یا نمی‌توانم سرپا بایستم را برای بیان احساس خود به كار می‌برند.
▪ تهوع: حالت تهوع از علائم شایع این بیماری است. فرد دائم احساس می‌كند كه در آستانه برگرداندن مواد غذایی خورده شده به بیرون است. حتی وقتی چیزی نخورده است و معده‌اش كاملا خالیست، باز این احساس آزار دهنده و ناراحت كننده وجود دارد و نمی‌گذارد فرد از مسافرت و محیط زیبای اطراف لذت ببرد.
در برخی افراد و در فرم شدید‌تر بیماری،‌ حالت تهوع پیشرفت كرده و به‌طرف استفراغ متمایل می‌شود. مسافر بیچاره تحمل نگهداری هیچ چیزی را داخل معده‌اش نداشته و مداوم در حال بالا آوردن است.
▪ احساس ضعف: احساس ضعف و بی‌حالی می‌تواند بعلت فشار خون و یا عدم مصرف كافی غذا ناشی از استفراغ مكرر اتفاق بیفتد، معمولا با احساس ناخوشی و كلافگی همراه است.
▪ رنگ‌پریدگی: به همان دلیل بالا اتفاق می‌افتد.
گاهی به‌وجود آمدن بیماری سفر یا بیماری حركت به دلیل حركت واقعی نیست. مثل زمانی كه در سینما نشسته‌ایم و روی پرده عریض آن فیلمی اكشن و یا با حركت‌های زیاد مشاهده می‌كنیم. در این حالت هم ممكن است علائم و مشكلات فوق بوجود آید.
● چه‌ می‌شود كه <سفر‌زده> می‌شویم؟
در بیماری سفر چهار نوع پیام عصبی- ناشی از حركت انسان - به مغز فرستاده می‌شود: یك پیام از مركز مربوط به تعادل بدن كه در قسمت داخلی گوش قرار دارد. پیام دیگر از چشم‌هاست كه حركت را درك كرده و پیامی را به مغز می‌فرستد. دو پیام دیگر به ترتیب از عضلا‌ت ومفاصل و نیز حسگرهای فشار در پوست به سمت مغز می رود. تداخل این پیام با یكدیگر،‌ باعث نوعی سردرگمی در برقراری تعادل و نظم بدن شده و احساس سرگیجه و تهوع و به دنبال آن ضعف و بی‌حالی را ایجاد می‌كند.
به تازگی مطالعات دانشمندان بین مكانیسم ایجاد بیماری سفر و میگرن ارتباط‌هایی پیدا كرده‌اند. به این صورت كه دریافته‌اند در نمونه‌های مطالعه شده بیماری سفر مشابه افراد مورد مطالعه كه دچار بوده‌اند،‌ سطح سروتونین تغییراتی داشته است. شاید این موضوع بتواند در آینده راه‌های موثر‌تری در پیشگیری از این بیماری‌ها منجر شود.
● چه كنیم كه سفر دلمان‌را نزند؟
راه‌های ساده‌ای برای پیشگیری بیماری سفر هست. قدم اول،‌ خود را به وسیله‌ا‌ی سرگرم كردن و مشغول كردن در طی سفر است. وقتی حواسمان از حركت اجسام خارجی (كه در واقع كاذب و به دلیل حركت ما و ثابت ماندن آنهاست) پرت شود، مسلما تعدادی از پیام‌های عصبی صادر شده از چشم به مغز كاهش می‌یابد و آن اتفاقی كه گفتیم نمی‌افتد.
وقتی حالت تهوع مختصری پیدا شد،‌ می‌توان با خیره شدن به نقاط ثابت داخل وسیله نقلیه یا خارج آن،‌ مشكل را تخفیف داد. مثلا خیره شدن به افق (كه از نظر ما ثابت است) كمك كننده است. وقتی در داخل كشتی مسافرت می‌كنید و دچار دریازدگی شده‌اید،‌ می‌توانید به كابین‌های داخلی پناه ببرید كه در آنها حركت را كمتر حس می‌كنید.
در عین حال،‌ تاثیر هوای تازه را هم از دست ندهید. گاهی استفاده از هوای تازه روی عرشه حالتان را بهتر می‌كند. اگر با ماشین یا اتوبوس مسافرت می‌كنید،‌ ایستادن و قدم زدن یا حتی پایین كشیدن پنچره كمك كننده است.
البته چیزهای هم هست كه دوری از آنها به پیشگیری از سفرزدگی كمك خواهد كرد. مهم‌ترین موضوع،‌ غذاها و خوراكی‌هایی است كه در طی سفر مصرف می‌كنید. توصیه اكید آن است كه از مصرف غذاهای سنگین و چرب و با حجم بالا در طی سفر خودداری كنید. تحقیقات نشان داده است كه رژیم مناسب غذایی در هنگام سفر تا اندازه‌ای به پیشگیری از سفرزدگی كمك می‌كند. نتیجه این تحقیقات هنوز قطعی نیست، ولی از آنجا كه پیروی از این دستور چندان كار سختی نیست و ضرری ندارد، پس امتحانش كنید.
مصرف سیگار و الكل كه در همه حال مضر و خطرناكند، در اینجا هم ضررهای مضاعفی دارند و بهتر است همین‌جا برای همیشه مصرف آنها را ترك كنید.
مطالعه كردن هم از كارهایی است كه تنها در هنگام حركت باید آن را متوقف كنید. متاسفانه در طی حركت نمی‌توان و نباید مطالعه كرد. بخصوص اگر از آن آدم‌های حساس به حركت باشید باید از آن فرصت مناسب برای مطالعه صرف‌نظر كنید و به‌جای آن این مدت زمان را صرف چرت زدن كنید !
● داروها هم به كمك شما می‌آیند
داروهایی برای پیشگیری و نیز درمان بیماری سفر وجود دارند كه اگر عموما در طی مسافرت‌هایتان دچار این مشكل می‌شوید، می‌توانید از آنها استفاده كنید. تعدادی از این داروها را می‌توانید بدون نسخه پزشك از داروخانه تهیه كنید ولی اگر بیماری زمینه‌ای و سیستمیك دارید، بهتر است قبل از مصرف آنها با پزشك داروساز مشورت كنید.
دیمن‌هید‌رینات دارویی است كه می‌توان در اشكال خفیف بیماری با دوز كم از آن استفاده كرد. از این دارو كه به‌نام <قرص سفر> هم معروف است می‌توانید ۱تا۲ ساعت قبل از شروع حركت استفاده كنید.
در فرم‌های شدید‌تر بیماری می‌توانید به پزشك مراجعه كنید و با تجویز او از داروهایی بهره ببرید كه جزء دسته آنتی كولینرژیك‌ها هستند و البته عوارضی هم داردند بخصوص اگر مبتلا به گلوكوم (فشار زیاد داخل كره چشم) هستید یا مشكلات‌ انسداد ادراری دارید،‌ مصرف این داروها بیماری‌های شما را شدید‌تر می‌كنند. اگر مبتلا‌ به بیماری های قلبی - عروقی و یا آسم هستید نیز باید در مصرف این داروها احتیاط كنید. از دیگر عوارض این داروها می‌توان به خواب ‌آلودگی اشاره كرد كه این یكی شاید در طی یك سفر خیلی عارضه بدی نباشد، به شرطی كه راننده نباشید!
عارضه دیگر دارو خشكی دهان است كه با مصرف بیشتر مایعات تا اندازه‌ای قابل جبران خواهد بود. جالب است بدانید برخی از این داروها بصورت چسب‌های پوستی تولیده شده‌اند كه مصرف آنها را راحت‌تر می‌كند.
● درمان‌هایی غیراز داروها
یافته‌‌های محققان‌نشان می‌دهد استفاده از ریشه زنجبیل اثری كاملا قابل مقایسه با داروهای فوق را دارد ضمن اینكه عوارض گفته شده‌ را ندارد. بنابراین اگر واقعا در این باره مشكل دارید و دسترسی به دارو ندارید، می‌توانید این پیشنهاد را هم امتحان كنید.
اقدام كمك كننده‌ی‌ دیگر كه تا حد زیادی می‌تواند در تسكین علائم موثر باشد،‌ استفاده از كمپرس آب سرد است. كمپرس آب سرد - البته نه خیلی یخ- را روی چشم‌ها و همین‌طور روی‌ گردن بگذارید. دانشمندان معتقدند اثر می‌كند و بی‌خطر هم هست. بیماری نادرتر ولی مهم دیگر، بیماری <پیاده شدن> است. كه وقتی رخ می دهد كه از یك قایق و یا در موارد نادر از كشتی یا هواپیما پیاده شویم، اما هنوز خود را در حال حركت احساس می كنیم. جالب است بدانید این حركت ممكن است حتی تا چند سال به طول بیانجامد. مكانیسم های مشابه بیماری سفر برای این حالت پیشنهاد كرده‌اند، ولی هنوز دانش قطعی در مورد علت به وجود آمدن این بیماری وجود ندارد.
احساس سرگیجه و دروران سر گاهی در این بیماران به حدی است كه انجام امور روزمره برای انان غیر ممكن می شود‌. متاسفانه این بیماری كمتر بع دارو درمان جواب می دهد و بیماران مجبورند یا از سفر دلخواهشان چشم بپوشند و یا راه های پیشگیری را رعایت كنند.
● نكته آخر
قابل درمان است ولی آزار دهنده و كلافه كننده. ممكن است لذت سفر را برای اطرافیانتان هم كم كند. حتی دیدن قیافه كسی كه دریازده، هوازده یا به طور كلی سفرزده شده، می‌تواند چنین اثری داشته باشد. در بچه‌ها ممكن است نگران كننده باشد. به ویژه اگر با مصرف تنقلات سفری - مثل آجیل و تخمه و لواشك و آلوچه - همراه باشد یا با مسمومیت‌های غذایی ناشی از غذا خوردن در رستوران‌های بین راهی یا مصرف غذای آلوده یا غذا خوردن با دست‌های آلوده. پس ضمن اینكه مراقب بیماری‌های گوارشی و اسهالی هستید،‌ به فكر پیشگیری از بیماری سفر هم باشید. هم داروها تا حد زیادی می‌توانید از آن پیشگیری كنند هم آن توصیه‌هایی كه در هنگام سفر بایستی رعایت كنید.
اما اگر جزء آن دسته افراد نیستید كه مستعد این بیماری هستید خواندن این مطب، فقط به درد بالا بردن اطلاعات عمومی شما خورده است!‌

‌دكتر فرنوش صفوی‌فر

منبع : روزنامه سلامت