از آرمانهای عاشورا در برابر خرافات دفاع کنیم

« تصاویر نقاشی شده منتسب به چهره ائمه اطهار(ع) علاوه بر اینکه هیچ گونه استناد تاریخی و روایی ندارند، با طراحی ضعیف و عینی گرایانه باعث شده اند معنویت نام این اشخاص را نیز زیر سؤال ببرند.»
این جملات یک نقاش است که می خواهد به گونه ای اعتراض خود را نسبت به رواج تصاویر منتسب به ائمه اطهار(ع) در جامعه ابراز کند.
چند سالی است خیابانهای شهرهای مختلف کشورمان در ایام عزاداری عاشورا با تصاویری پر می شوند که با استناد به چهره امامان معصوم (ع) و بویژه اصحاب عاشورا، سعی در تهییج احساسات و هیجانهای دینی عزادارانی دارند که به قصد ابراز ارادت، بیرق عزا علم کرده اند. این یک واقعیت است که در گوشه گوشه شهرمان و در پس لایه ای عمیق از اعتقادهای مذهبی پنهان مانده است.
کاظم چلیپا، هنرمند نقاش و عضو هیأت علمی دانشگاه شاهد، از دید دیگری به این موضوع می نگرد: «ضربه بزرگی که ورود این آثار به شمایل نگاری مذهبی در ایران وارد کرد، هیچ گاه قابل جبران نیست».
این جمله را چلیپا در حالی بیان می کند که به عقیده او شمایل نگاری مذهبی در ایران قدیم جنبه ابدی داشته و جاودانگی روح معنویت شمایل در تصویر به چشم می خورد، اما آثاری که اکنون به عنوان شمایل مذهبی عرضه می شوند، بیشتر به چهره هنرپیشگان فیلمهای هندی می مانند که عینی گرایی، آنها را از درجه بالای معنویت به پایین کشانده است.
غلام علی طاهری، پژوهشگر هنر نیز در این باره می گوید: « امروزه کارهای عرضه شده به عنوان شمایل مذهبی از لحاظ اجرایی ضعیفند و ارزش هنری ندارند و از لحاظ معنوی و شخصیتی نیز هیچ نزدیکی با چهره ائمه اطهار (ع) ندارند و بیننده این آثار به گمراهی کشیده می شود.»
از سوی دیگر، با توجه به اینکه از سوی علمای دینی و مراجع عظام شیعی نیز هیچ گونه صحه ای بر استناد این تصاویر به معصومین ایفاد نشده است، همچنان این تصاویر به صورت بسیار گسترده درسطح شهر نصب می شوند و به فروش می رسند.
مرتضی اسدی، نقاش و مدرس دانشگاه درباره گرایش مردم به این آثار می گوید: پرتره هایی که اکنون به عنوان پرتره معصومین ارائه می شوند، سعی در تهییج هیجانهایی دارند که نسل جوان را با خویش همراه می سازد و در برخی موارد وجود خون و خشم مخفی موجود در چهره این پرتره ها، مخاطب را یاد بازیگران منفی سینما می اندازد.»
او در عین حال از این موضوع نیز به راحتی نمی گذرد که بازتاب منفی تکثیر این تصاویر در جامعه باعث می شود در دراز مدت امامان معصوم (ع) به واسطه چهره ارائه شده از ایشان که به عینی ترین شکل نقش شده اند، در میان مردم از جایگاه اصلی شان افول کنند.
او ادامه می دهد: « این تصاویر عموماً از فرهنگ غیر خودی متأثرند و در این میان متولیان امر در جلوگیری از ترویج این فرهنگ تصویری نقش بسیار اساسی دارند».
به عقیده کارشناسان، این تصاویر ابتدا از کشور ترکیه به ایران و دیگر کشورهای شیعه نشین انتقال یافته است؛ یک فرهنگ غلط تصویری که به سادگی وارد ایران و دیگر کشورها شد و اکنون شاید به سختی از کشورمان رخت بربندد.
حمیدرضا شریفی آل هاشم، مدرس هنر و نقاش نیز از رواج و تکثیر این آثار در سطح شهرها به عنوان یک ناهنجاری تصویری یاد می کند. به عقیده او، رجوع به سابقه طولانی شمایل نگاری مذهبی در ایران درباره عاشورا، می تواند این مشکل را مرتفع کند.
وی می گوید: در هنر شرقی، آثار به سمت هنر ناب و کمال یافته پیش می روند و واقع گرایی کمتر در آثار هنرمند شرقی به چشم می خورد. این در حالی است که این آثار قشری، نگاه کردن به موضوعات عمیقی چون شخصیتهای مذهبی را تحت الشعاع قرار می دهد.
شریفی به بیراهه نرفته است و شاید یافتن راه حل مناسب برای عبور از بحران به وجود آمده در این زمینه کمی سخت باشد، در حالی که ما فرهنگی عمیق و طولانی در رابطه با شمایل نگاری مذهبی در کشورمان داریم.
مصطفی ندرلو، نقاش معاصر نیز می گوید: « نیاز مذهبی مردم را به هر شکل باید پاسخ گفت و شاید استفاده از شمایلهایی که در گذشته در پرده های نقاشی قهوه خانه ای نقش شده اند، این مشکل را نیز حل کند ». او و دیگر هنرمندان و غیر هنرمندان که خود را موظف می دانند درباره تکثیر این تصاویر اظهار نظر کنند نیز عاشق امام نادیده خویش هستند.
شاید به عقیده ایشان، ارادت به آستان یک امام، یک دوستی موضوعی نیست که با دیدن و یا ندیدن چهره وی، از آن اندکی کاسته شود؛ هر چند امروزه بسیاری بخواهند آن را به درست یا غلط قسمتی از فرهنگ تصویری و مذهبی یک جامعه کنند.
در این میان، عملکرد سازمانهای مرتبط برای بهینه سازی عزاداریها و جلوگیری از ورود خرافات حایز اهمیت است. سال گذشته سازمان تبلیغات اسلامی ، با ارایه طرحی، به بیان خط و مشی لازم در هیاتهای عزاداری پرداخت. تدوین طرح جامع آسیب شناسی فرهنگ عزاداری، ارائه ۴۴ پیشنهاد به شورای فرهنگ عمومی، برگزاری ۱۲۰ گردهمایی توجیهی در آستانه محرم در کلیه استانها، ارسال جزوه ها و نشریات به هیأتهای مذهبی، تشکیل ۱۴۶ ستاد استانی برای نظارت بر عزاداریها، ارائه دوره های آموزشی مداحان، اعزام مبلغان به هیأتهای مذهبی و ارائه طرح ساماندهی تصاویر مذهبی به شورای عالی انقلاب فرهنگی و اجرای موفق آن در محرم سال ۱۴۲۸ (۸۵) از این جمله است.
سؤالی که در این بین مطرح می شود این است که دلیل این همه نگرانی چیست؟
شاید به جرأت بتوان گفت، یکی از مهمترین دلایلی که باعث ایجاد این نگرانی می شود، ورود برخی خرافات به بدنه هیاتهای عزاداری است که می توان به مواردی چون استفاده از الحان، ریتمها و آهنگهای غربی، استفاده از اشعار نادرست، استفاده از شمایل و تصاویر منتسب به اهل بیت (ع)، استفاده از علم و کتل، استفاده از ابزار و آلات موسیقی و رعایت نکردن حقوق شهروندی مثل صدای بلند و ... یاد کرد.
اهتمام مسؤولان هیأتهای عزاداری به چگونگی برگزاری عزاداریها و نگرش اعتقادی به شیوه عزاداری از جمله راههایی است که می تواند از آسیبهای موجود بکاهد و راه را برای از بین بردن آنها فراهم سازد.
برای بررسی نظر مسؤولان هیاتهای عزاداری در این رابطه، به سراغ برخی از آنها رفته ایم؛ مجتبی عفتی، یکی از مسؤولان هیأتهای عزاداری، معتقد است: در خصوص شمایل نگاری باید بگویم بعضی جوانها به هر دلیلی به سمت این تصاویر گرایش دارند که باید آنها را به شکل منطقی و صحیح توجیه کنیم. به عقیده من، اگر تفکر و معلومات لازم را به هیأتی ها بدهیم، این مسائل کم رنگ می شوند.
● خرافات به دین ضربه می زند
حجة الاسلام والمسلمین سید احمد خاتمی در این رابطه می گوید: مجلس عزای امام حسین پسند، مجلسی است که در آن به روح دین توجه شود و آرمانهای بلند امام حسین (ع) در آن گسترش پیدا کند. ورود خرافات به دین و اصل عزاداری، مسأله بسیار مهمی است زیرا ورود خرافات به دین ضربه می زند. دشمنان در همه عرصه ها برای ضربه زدن به دین تلاش می کنند و یکی از این تلاش ها در سالهای اخیر، رواج تصاویر موهوم منسوب به ائمه (ع) است.
تلاشهایی برای جمع آوری این تصاویر انجام شد که بسیار قابل تقدیر است. تلاش رسانه ها بخصوص صدا و سیما در روشن کردن اذهان عمومی و زحمات نیروی انتظامی در نظم دادن به مجالس و دسته های عزاداری هم جای تقدیر دارد . اسلام روی نمودار کردن چشم و ابرو و زیبایی جمال اهل بیت (ع) ظهور نکرده، بلکه برای نشان دادن منش و رفتار بزرگوارانه این عزیزان ظهور کرده است. پس ما هم در مقابل این شمایل دروغین می ایستیم و از آرمانهای مکتب عاشورا دفاع می کنیم.

ملیحه پژمان

منبع : روزنامه قدس