قدرت چانه زنی ایران در معادلات انرژی جهان

در حال حاضر گاز طبیعی نزدیک ۲۵درصد انرژی جهان را تأمین می کند و باتوجه به مسائل زیست محیطی و کاهش ذخایر نفتی جهان سهم این سوخت در سبد مصرف انرژی در حال افزایش است، به نحوی که طبق گزارش انجمن جهانی انرژی حداقل تا سال ۲۰۲۰ گاز طبیعی بهترین گزینه بعنوان سوخت جایگزین نفت خواهد بود.
این مسئله در کنار پتانسل ایران در حوزه گاز طبیعی، ما را با این پرسش روبرو می کند که راه استفاده درست از منابع گازی کشور چیست و چگونه می توان در عمل گاز را به ابزاری برای توسعه کشور مبدل ساخت؟
سیاست های توسعه صنعت گاز ایران براساس قابلیت ذخایر عظیم گازی بر مبنای تأمین حداکثری منافع ملی، ایجاد رفاه اجتماعی و برخورداری اقشار مختلف مردم از این سوخت پاک در بخش های جایگزینی گاز در سبد انرژی کشور، استفاده از گاز به عنوان سوخت نیروگاهها، صنایع سوخت خودرو CNG، خوراک صنایع پتروشیمی و همچنین تزریق گاز به مخازن نفتی به منظور افزایش بازیافت و صادرات گاز طبیعی، تعیین گردیده است.
ایران تا ۲۴۵ سال دیگر گاز دارد از این جهت ایران دومین ذخایر مطمئن گاز دنیا را در اختیار دارد. ذخایر گاز طبیعی قطر و روسیه به ترتیب با نرخ ذخیره به تولید ۵۱۲ و ۷۵ سال در جایگاه اول و سوم قرار دارند. (منظور از نرخ ذخیره به تولید، عمر ذخیره امروز هر کشور با فرض تولید سال آخر است و از تقسیم مقدار ذخیره بر تولید به دست می آید.)
در ضمن در میان کشورهای خاورمیانه ایران (با تولید روزانه ۴۶۰ میلیون مترمکعب به طور میانگین) بزرگترین تولیدکننده گاز طبیعی است و عربستان سعودی با ۷۳.۷ میلیارد مترمکعب در سال و قطر با ۴۹.۵ میلیارد مترمکعب پس از ایران قرار دارند.
بر این مبنا در برنامه های آتی تأمین انرژی، مخازن گازی در ایران در مقایسه با مخازن نفتی قابل اطمینان تر بوده و باید آن را «محور توسعه» در نظر گرفت.
● چالش های توسعه صنعت گاز:
بررسی سیاستهای توسعه صنعت گاز نشان دهنده وجود مشکلات ساختاری کشور در استفاده از فرصتهای پیش رو است.
اصلی ترین مشکلات موجود را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
الف) چالش های کلان
- باید استراتژی جامع توسعه صنعت گاز داشت تا اولویت های موجود در این زمینه و راهکارهای اجرایی برای دستیابی به آنها را برای دستگاههای درگیر مشخص کند و الگوی بهینه تولید و مصرف را تعریف نماید.
- نیازمند متولی مشخصی هستیم تا با مطالعات جامع و در نظر گرفتن کلیه جوانب براساس استراتژی معینی توسعه صنعت گاز را مدیریت نماید.
- کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه صنعت گاز و عدم سیاستگذاری صحیح برای آموزش نیروی کارآمد و حفظ این نیرو در بدنه صنعت گاز کشور
- اطلاع رسانی ناقص و عدم شفافیت برنامه ها و سیاست های اجرایی.
- انجام نشدن سرمایه گذاری خارجی به صورت های مختلف از جمله فاینانس
- وابستگی پیمانکاران داخلی به منابع مالی دولتی
- نبود تناسب میان سرعت تولید و رشد مصرف
- بارز نبودن نقش ایران در بازارهای جهانی، علیرغم قابلیت های زیاد
- فاصله ایران از بازارهای بزرگ مصرف (اروپا و شرق دور)
- عوامل ژئوپولیتیک
- تامین منابع مالی و تکنولوژی
● راهکارها:
- برگزاری حدود ۸ میلیارد دلار مناقصه تا نیمه امسال.
- تبدیل شبکه درختی شرکت گاز به رینگی با توجه به سخنان رئیس جمهور
- صادرات گاز راهی برای کسب درآمد، توسعه ارتباطات بین المللی، تامین امنیت عرضه انرژی در بازار جهانی و افزایش تعاملات منطقه ای با همسایگان به وسیله ایجاد شبکه انرژی منطقه ای
- نیاز صنعت گاز به سرمایه گذاری وسیع در ایجاد زیرساخت های بالادستی و پایین دستی به طور همزمان و متناسب
- لزوم مشارکت نزدیک شرکت های بین المللی و تامین کنندگان مالی برای تامین سرمایه لازم توسعه این صنعت
برخی نکات مهم نیز دراین باره وجود دارد که در صورت توجه می توان به اهداف پیش بینی شده در صنعت گاز کشور دست یافت.
- انجام بخش عمده ای از طرح ها و پروژه های قابل اجرا در طول برنامه چهارم در توسعه بخش مهندسی و توسعه گاز در ایران در حدود ۲۵ میلیارد دلار
- رسیدن به خودکفایی ۹۵ درصدی برای اجرای خطوط لوله و ایستگاه های تقویت فشار
- نصب ۲۶ هزار کیلومتر خط انتقال فشارقوی در کشور
- رسیدن خطوط انتقال فشار قوی به ۳۰ هزار کیلومتر تا سال ۲۰۰۹
- آماده شدن خط پنجم سراسری که به منظور تزریق برای بهره برداری در کنار ۴ خط انتقال سراسری دیگر
- اختصاص ۲۵ درصد از گاز تولیدی به بخش صنایع، ۳۳ درصد برای سوخت نیروگاه ها و تولید برق و مابقی برای بخش خانگی:
- در اختیار داشتن پانزده و نیم درصد ذخایر گازی جهان
پیش بینی توسعه صنعت گاز در برنامه ۲۰ ساله چشم انداز نشان می دهد که برای تحقق اهداف چشم انداز سرمایه موردنیاز بخش پایین دستی این صنعت ۱۳۲ میلیارد دلار و در بخش بالادستی این صنعت ۱۷۰ میلیارد دلار تخمین زده شده است. در بررسی برنامه های حضور ایران در بازار گاز طبیعی جهان نیز به موارد ذیل برمی خوریم:
- صدور گاز به ترکیه درحال انجام
- صادرات گاز به ارمنستان، آماده بهره برداری
- صدور گاز به امارات متحده عربی درحال احداث
- صدور گاز به کویت درحال مذاکره
- خط لوله صلح (انتقال گاز به هند و پاکستان) در مرحله مذاکره
- صادرات گاز به اروپا در مرحله مذاکره
- صادرات گاز به بحرین درحال مذاکره
- طرح های مایع سازی گاز طبیعی
درباره مایع سازی گاز طبیعی هم باید گفت که رشد مصرف انرژی در سالهای اخیر در جهان به ویژه استفاده از سوخت گاز طبیعی موجب شده است که گاز طبیعی و گاز مایع شده (lng) به عنوان سوخت پاک بیش از پیش مورد توجه جهان صنعتی قرار گیرد.
این درحالی است که ایران با داشتن حدود ۲۸ تریلیون مترمکعب گاز (۱۷ درصد از کل ذخایر گاز جهان) به عنوان اولین کشور خاورمیانه و دومین کشور دارنده ذخایر گازی در جهان است که به موجب موقعیت استراتژیک خاص خود در خلیج فارس، ایفا کننده نقش مهمی در صنایع نفت و گاز جهان بوده و به همین دلیل مورد توجه بسیاری از قدرت های صنعتی قرار دارد.
میادین گازی ایران در دو بخش دریایی و خشکی قرار دارند که مهمترین میادین خشکی شامل تابناک، شائول، وراوی، گردان، هما، آغار و دالان، تنگه بیجار، کمال کوه، سرخون، گورزین، سراجه، خانگیران نار و کنگان است. این در حالی است که پارس جنوبی، پارس شمالی ، سلمان، لاوان و کیش مهمترین میادین دریایی را شامل می شود.
میدان گازی پارس جنوبی مهمترین میدان گازی ایران است که با ذخیره در جای ۱۳.۱۳۰ میلیارد متر مکعب با کشور قطر مشترک است.
بنابر این گزارش، شرکت ملی صادرات گاز ایران که در سال ۱۳۸۱ و با اهدافی چون بازاریابی و توسعه صادرات گاز ایران، ایجاد ائتلاف تجاری با خریداران و سرمایه گذاران، انجام مذاکرات و نهایی کردن توافقات فروش گاز طبیعی، توسعه بازار گاز و پروژه های صادرات گاز طبیعی و مایع شده تاسیس شد، تصمیم دارد تا سال ۲۰۲۵ (افق ۱۴۰۳) به حجم ۴۸۵ میلیون متر مکعب گاز در روز دسترسی پیدا کرده و از طریق خط لوله و پروژه های LNG به اهداف خود در بخش صادرات گاز دست یابد.
بدین ترتیب انتظار می رود با برنامه ریزی های انجام شده ایران به تولید سالیانه ۷۷ میلیون تن lng تا سال ۲۰۱۴ دست پیدا کند.
● پروژه های صادرات گاز از طریق خط لوله
در حال حاضر بالغ بر ۱۵ پروژه خط لوله برای تامین انرژی کشورهای همسایه ایران، کشورهای حاشیه خلیج فارس و قاره اروپا در برنامه صادرات گاز ایران است که از آن جمله می توان به پروژه ایران - پاکستان - هند
( ipi) با هدف انتقال گاز ایران به هند از طریق پاکستان و پروژه ناباکو با هدف تامین انرژی قاره اروپا اشاره کرد.
همچنین مذاکرات متعددی نیز در خصوص صادرات گاز از طریق خط لوله با کشورهای همسایه در جریان است، گرچه در حال حاضر گاز ایران به ترکیه و نخجوان صادر می شود اما برنامه هایی برای صدور گاز به امارات متحده عربی، کویت، عمان، بحرین، پاکستان، هند، ارمنستان و اروپا و از طریق خط موجود (ترکیه) یا خط لوله (از طریق ارمنستان، گرجستان و اوکراین) و یا خط لوله ناباکو در دست مطالعه است.
صادرات گاز ایران به ترکیه در سال ۲۰۰۱ میلادی آغاز شد و براسا س این قرارداد سالانه باید ۸ تا ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز به این کشور تحویل داده شود.
از سوی دیگر نخجوان نیز واردات گاز ایران را از سال ۲۰۰۵ آغاز کرد که این قرارداد شامل تحویل سالانه ۱.۱ تا ۳ و.۲ میلیارد متر مکعب گاز در سال به نخجوان است.
در مورد انتقال گاز ایران به پاکستان و هند از طریق خط لوله مشترک نیز مذاکراتی از سال ۱۹۹۰ آغاز شده و از سال ۲۰۰۵ با جدیت بیشتری از سوی سه کشور پیگیری شده است.
زمان تحویل گاز در این پروژه طبق پیش بینی های انجام شده از سال (۲۰۱۳) و به مدت ۲۵ سال است. بنا به گفته مسئولان وزارت نفت، این قرارداد پس از انجام مذاکرات دو جانبه بین هند و پاکستان و حل موارد مورد اختلاف در آینده نزدیک نهایی خواهد شد.
از سوی دیگر در اواخر سال گذشته نیز قرارداد صادرات گاز ایران با شرکت cg۱ سوئیس برای مدت ۲۵ سال از طریق مرز ترکیه امضا شد.
میزان فروش گاز ایران از سال ۲۰۰۹ سالانه نیم میلیارد دلار پیش بینی شده است که با گذشت زمان این میزان افزایش می یابد.
به گفته مسئولان وزارت نفت گاز توافق شده در این قرارداد از فازهای باقی مانده پارس جنوبی که در دست اجرا می باشند تامین خواهد شد.
از سوی دیگر از آنجا که در شرایط کنونی انتقال گاز به نقاط دوردست همواره با مشکلات فراوانی همراه بوده است. امروز ه فناوری ال ان جی به عنوان راهکاری بسیار اقتصادی و قابل اطمینان مطرح شده که کشورهای دارنده گاز نگاه ویژه ای به آن دارند.
نقاضا و بهای ال ان جی در بازارهای جهانی به شدت در حال افزایش است؛ به همین دلیل ایران نیز بخشی از برنامه های صادرات گاز خود را براساس فروش ال ان جی بنا نهاده است و پروژه هایی را در دست اجرا دارد تا به اهداف تعیین شده در این زمینه دست یابد.
● توسعه صنعت گاز و اصل ۴۴:
به نظر می رسد اجرای اصل ۴۴ و خصوصی سازی با هدف اصلاح ساختار صنعت گاز و ارتقاء سطح بهره وری و خدمات رسانی آن مهمترین برنامه پیش روی صنعت گاز است. این فرآیند نیازمند اصلاح ساختار قیمت گذاری، تغییر روش سیاستگذاری و افزایش قدرت نظارتی بخش عمومی است. خصوصی سازی و اصلاح ساز و کارهای قیمت گذاری گاز طبیعی موجب اصلاح الگوی مصرف و کاهش شدت مصرف انرژی می شود.
در راستای این سیاست کلی، شرکت ملی گازایران درنظر دارد تمام شرکت های گاز استانی و هفت شرکت پالایشی خود را در برنامه چهارم و پنجم به بخش خصوصی واگذار کند. سهم بخش غیردولتی در این واگذاری ۸۰درصد و سهم بخش دولتی ۲۰درصد خواهد بود ایجاد شرکت های سهامی عام برای سرمایه گذاری بخش داخلی و به منظور اجرای طرح های بزرگ در صنعت گاز از دیگر برنامه های این شرکت است.
البته با عنایت به لزوم اجرای سیاست های اصل ۴۴ و ازجمله واگذاری بنگاه های دولتی، تا زمانی که وزارت نفت یا شرکت ملی گاز مبادرت به اجرای طرح های توسعه صنعت گاز بنمایند، دلیلی برای واگذاری این شرکت وجود ندارد، اما درصورتی که تصمیم به واگذاری این شرکت توانمند باشد، چالش ها و تنگناهایی که در این بخش وجود دارد باید به گونه ای رفع شود که بخش غیردولتی برای دردست گرفتن سکان اداره امور مهندسی و توسعه صنعت گاز با مشکل مواجه نگردد.

منبع : روزنامه کیهان