مروری بر ارزش U.B.T

● بزرگان آزمایشگاهی ایران
علوم آزمایشگاهی ایران نیز مانند سایر رشته‌های طبی، بزرگان فراوانی دارد که نام‌شان در بوستان علم و ادب ایران در تلالو است. از جمله‌ی این بزرگان می‌توان روانشاد دکتر احمد‌ آژیر، مرحوم دکتر عبدالله‌ حبیبی، روانشاد دکتر حسین‌ سهراب، دکتر کمال‌الدین‌ آرمین، دکتر فرج‌الله‌ شفا، دکتر حسین رحمتیان، دکتریحیی پویا، خانم دکتر اختر فردوس، دکتر ابوالقاسم‌ قائمی، دکتر محمد کار، دکتر حسن میردامادی، دکتر محمد تقی کیا، دکتر منوچهر معتمد، جناب آقای دکتر ابوالحسن ضیاء ظریفی و ... را نام برد.
یکی دیگر از بزرگان طب آزمایشگاهی ایران آقای دکتر خسرو نیستانی است. وی متولد سال ۱۳۱۸ و فارغ‌التحصیل از دانشکده‌‌ی پزشکی دانشگاه تهران در رشته‌ی علوم آزمایشگاهی بالینی به سال ۱۳۴۹ است. وی سالها عهده‌دار مسوولیت بخش‌های آزمایشگاهی بیمارستان‌های مختلف نیروی زمینی ارتش بوده و چند سالی نیز به عنوان معاون آموزشی بیمارستان خانواده خدمت کرده است. ضمن آنکه در کنار کار در آزمایشگاه به عنوان عضو هیأت علمی در دانشگاههای مختلف به تدریس پرداخته است و دارای مقالات متعدد در مطبوعات پزشکی است و چند گاهی نیز مقالاتی برای «پزشکی امروز» به رشته‌ی تحریر در می‌آورد.
● هیأت تحریریه
چند سالی است که دنیای پزشکی تمامی عوارض دستگاه گوارش را به یک باکتری نسبت می‌دهد و از یک نفخ و ترش کردن ساده تا تورم و التهاب و زخم معده و حتی تومورهای بدخیم معده را در رابطه‌ی مستقیم با این باکتری می‌داند. نام این باکتری هلیکوباکترپیلوری است که از ویبریون‌ها یعنی میکروبهایی است که به شکل ویرگول یا حرف «واو» فارسی هستند، یعنی از خانواده‌ی میکرب مولد بیماری وبا است، گرم منفی است و برخلاف ویبریوکلرا یعنی عامل مولد وبا بیهوازی است، اکسیداز مثبت است، در این خانواده ‌کمیپلوباکتر ژژونی هم هست که مولد اسهال است و این باکتری نیز بیهوازی است. آلودگی به این باکتری که به اختصار آن را H. Pylori و یا HBP می‌نامند باید توسط آزمایشگاه به اثبات برسد، درآزمایشگاه به سه طریق می‌توان آلودگی را تشخیص داد:
۱) کشت مدفوع وجدا کردن باکتری که عملاً بسیارمشکل است.
۲) بیوپسی از معده و بررسی آسیب‌شناسی بافت برداشت شده و انجام تست اکسیداز روی بافت که این نیز ساده نیست.
۳) آزمایش ایمونولوژیکی بررسی آنتی‌بادی اختصاصی که سیستم ایمنی علیه این میکرب تولید می‌کند و امروزه بررسی ‌و تعیین عیار این آنتی‌بادی با روش الایزا بسیار ساده و عملی است، در این روش می‌توان هم IgG و هم IgA را تعیین عیار کرد، دسته‌یی از متخصصان داخلی معتقدند که مثبت و بالا بودن تیتر IgG به تنهایی دلیل بر فعال بودن میکرب و بیمار بودن فرد نیست و ممکن است آلودگی قدیمی و خفته و حتی درمان شده باشد؛ عده‌یی معتقدند که نیازی به بررسی بیشتر نیست و حتی IgG تنها را هم باید درمان کرد و تاحصول جواب نرمال کار را ادامه داد. دسته‌ی‌ دیگر عقیده دارند درصورتی‌که عیار IgA بالا باشد بیماری تازه است و باید درمان شود، گروه دیگر نه با بالا بودن IgG و نه بالا بودن IgA قانع نمی‌شوند و عقیده دارند که اگر تست تکمیلی سوم یعنی UBT مثبت بود دلیل فعال بودن و اثر گذاشتن میکرب بر معده است و نیاز به درمان دارد.
درآزمایشهایی که به درخواست پزشکان به عمل می‌آوریم درصد افرادی را که IgG بسیار بالا دارند قابل توجه می‌بینیم، اپیدمیولوژی عارضه را دقیق نمی‌دانیم، آیا یک بیماری عفونی واگیردار است؟ در مقاله‌یی خواندم که HBP فلور نرمال دهان است و در مواردی که شرایط مهیا شود ویرولانس باکتری زیاد می‌شود و دستگاه گوارش را درگیر می‌کند. بالا بودن آمار مبتلایان منحصر به ایران نیست ودرمقاله‌یی خواندم که درآلمان ۲۵% کودکان زیر پنج‌سال تیتر بالای IgG دارند، پس به نظر نمی‌رسد که گستردگی آلودگی مربوط به عدم رعایت بهداشت باشد، اخیراً پزشکان داخلی جهت تعیین تکلیف بیماران در موارد بالا بودن میزان IgG به UBT روی آورده‌اند.
● UBT چیست؟
UBT علامت اختصاری UREA BREATH TEST است، این تست اولین بار در سال ۱۹۸۷ توسط گواهام و همکارانش شرح داده شد و ایده‌ی انجام آن به منظور رد یا تأیید ابتلا به HBP در نشریه‌ی لانست منتشر شد. Tytgat و همکارانش شرح دادند که HBP دارای یک آنزیم اوره‌از قوی است، مارشال و لانگتون توضیح دادند که شیره‌ی معده‌ی مبتلایان به HBP نسبت به افراد سالم اوره کمتر و آمونیاک بیشتر دارد و بر پایه‌ی این تئوری تلاش به عمل آمد تا UBT یک تست استاندارد، حساس و اختصاصی شود،امروزه در انجام تست از کربن نشاندار C۱۴ یا C۱۳ استفاده می‌شود، اساس آزمایش بر این مکانیسم استوار است که CO۲ بازدم بیمار را در یک محلول هیامین متمرکز می‌کنند (یک میلی‌لیتر محلول یک مول در لیتر بنزاتونیوم هیدروکسید در متانول) که متانول آن یک میلی‌لیتر ۸/۹۹ درصد باشد. بیمار با یک نی‌داخل ویال حاوی محلول فوق بازدم انجام می‌دهد نی به سیستمی وصل است که مانع بلع محلول می‌شود به عنوان شاخص رنگی از فنل فتالئین استفاده می‌شود که اشباع، بنزاتونیوم هیدروکسید با یک میلی‌ CO۲ را نشان دهد و با این اشباع رنگ از صورتی به بی‌رنگ تبدیل می‌شود، ۱۰ میلی‌لیتر اپتی‌فاز اضافه می‌کنند و نمونه و استاندارد با محلول بلانک با شمارشگر مخصوص رادیواکتیو، شمارش و نتیجه‌ محاسبه می‌شود، به عوان بلانک از یک میلی‌لیتر بنزاتونیم هیدروکسید در یک میلی‌لیتر الکل استفاده می‌شود. به عنوان استاندارد از نیم میلی لیتر اوره که کربن آن مارکه و با C۱۴ است و افزودن آن به ویال بنزاتونیم هیدروکسید استفاده می‌شود.
فعالیت نمونه‌ی بیمار و استاندارد در دقیقه dpm به دست می‌آید، نتیجه‌ با ضرب کردن درصد CO۲ به دست آمده در وزن بیمار با واحد میلی مول به دست می‌آید. از UBT اولین بار در بیمارستان دانشگاه کارولینسکای استکهلم سوئد در بخش بیماریهای معده، روده و کبد استفاده شده و به عنوان پیگیری نتیجه‌ی درمان از آن استفاده کردند و سعی نکردند برای تشخیص بیماری از آن بهره‌بگیرند. برای انجام آزمایش محلول اوره‌یی که کربن آن نشاندار و C۱۴ واسیدی شده است به بیمار می‌خورانند، اولین بارمحلول اوره با کربن C۱۴ از سازمان دارویی ملی سوئد تهیه شده، اصل ویال حاوی ۲۵ میکرو Ci بود که غلظت ۵ میکرو Ci در میلی‌لیتر آن را در یخچال نگهداری کرده و بلافاصله قبل از انجام تست یک میکرو Ci یعنی ۲/۰ میلی‌لیتر از محلول را با پیپت در یک فنجان پلاستیکی می‌ریزند و ۵۰ میلی‌لیتر اسید سیتریک (محلول آبی ۰۵/۰ مول در لیتر) به آن می‌افزایند.
می‌توان به جای محلول از یک میکرون اوره دارای کربن ۱۴ به شکل کپسول استفاده کرد. نتیجه‌ی تست را ۱۰ یا ۲۰ دقیقه پس از خوردن اوره می‌خوانند. درروش ۱۰ دقیقه نتایج بالای ۸/۰ درصد mmol Co۲-۱kg و در روش ۲۰ دقیقه بالای ۵۰% درصد mmol Co۲-۱kg مثبت تلقی می‌شود ونتایج مساوی یا کمتر از این میزان‌ها منفی به حساب می‌آید. بررسی‌ HBP با روش UBT ۹۵% رضایتبخش است و از هر دو دیدگاه حساس بودن و اختصاصی بودن با ارزش است، سریع و ساده است و ۱۵ تا ۲۰ دقیقه پس از بلع اوره معلوم می‌شود و این باعث می‌شود تا بتوان تست را در هر زمان و در هر مکان انجام داد، کوچک بودن دستگاه کانتر کاربرد روش را بسیار ساده کرده است، به علت محکم بودن پیوند شیمیایی CO۲ به LioH قرائت و کنترل مجدد تست عملی است و حتی تا سال‌ها می‌توان نتیجه‌ی بازدم روی قسمت مربوط را باز قرائت کرد بدون اینکه تغییری ایجاد شده باشد حتی در صورت نیاز می‌توان قسمت مربوط به بازدم را در یک پاکت متعارف به هر مرکزی پست کرد.
برای حصول نتیجه‌ی دقیق موارد بسیارمهم زیر را حتماً باید رعایت کرد. قبل از انجام آزمایش حتماً باید دندانها را دقیقاً مسواک زد تاحاصل عمل میکرب‌های فلور نرمال دهان با آنچه مربوط به HBP داخل معده است مخلوط نشود. از هفت روز قبل از انجام تست باید از مصرف هر گونه داروی مهار کننده‌ی‌ اسید خودداری شود.
مهارکننده‌های ضعیف‌تر اسید مانند گیرنده‌های H۲ را باید ۲۴ ساعت قبل از انجام آزمایش قطع نمود؛ البته افزودن اسید سیتریک به محلول اوره از تأثیر داروهای مهار کننده‌ی اسید جلوگیری می‌کند، آنتی‌اسیدها را که اغلب بیماران مورد این تست مصرف می‌کنند زیرا که عوارض گوارشی دارند باید ۲۴ ساعت قبل قطع کرد. آنتی‌بیوتیک‌ها و بیسموت‌از یک ماه قبل نباید مصرف شوند. روز آزمایش بیمار باید ۶ ساعت ناشتا باشد. تست روی زنان حامله، شیرده، کسانی که جراحی معده داشته‌اند، معتادان به مواد مخدر یا الکل،بیماران بسیارمسن که مبتلا به فراموشی یا آلزایمر و هر نوع دمانسی هستند و همینطور کسانی که در ۳۰ روز اخیر UBT شده‌اند معمولاً انجام نمی‌شود.
● آیا مصرف اوره با کربن رادیواکتیو خطر و عوارضی دارد؟
برای جلوگیری از هرمشکلی سعی شده عیار رادیواکتیو در پایین‌ترین حد ممکن یعنی یک میکرو Ci کربن ۳۷-KBq-C۱۴ باشد بدون اینکه به ارزش تست‌ لطمه‌یی وارد شود، البته عمر نیمه‌ی کربن ۱۴ طولانی است از این نظر که در فرمول ترکیباتی مانند CO۲ و اوره قرار می‌گیرد اهمیتی ندارد، اگر در پیوند دیگری قرار گیرد ممکن است مشکل آفرین باشد، این دو ترکیب به سرعت دفع می‌شوند اوره حاوی کربن ۱۴ هیدرولیز شده و CO۲ دارای کربن ۱۴ با بازدم دفع می‌شود یا بدون تغییر با ادرار دفع می‌گردد، بنا بر گزارش مونستر Munster و همکارانش ۹۰ درصد کربن ۱۴ به صورت CO۲ از بازدم و به صورت اوره از ادرار از بدن خارج می‌شود و تا سه روز مقداری ایزوتوپ در بدن می‌ماند که بسیار ناچیز است و کمیته‌‌ی تشعشع رادیواکتیو هسته‌یی آمریکا این مقدار جزیی را بی‌خطر دانسته است با این‌ همه در اطفال و زنان حامله توصیه می‌شود از تست با کربن ۱۳ استفاده شود. این تست برای غربالگری به خصوص در اشخاص مسن که تستهای سرولوژیکی در آنان گاهی قابل اطمینان نیست مناسب است. از این نظر که گاهی سال‌ها پس از درمان ممکن است تست سرولوژیکی با عیار بالا مثبت باشند، UBT بر آنها ترجیح دارد، برای کنترل درمان مفید هستند.
باتوجه به مطالب این مقاله، پزشکان محترم متخصص بیماریهای داخلی و دستگاه گوارش خود بین انتخاب IgA-IgG و UBT، یکی، دو تا یا هر سه آنها با توجه محاسن و یا معایب هر یک که شرح داده شده تصمیم خواهند گرفت گو اینکه IgG با تیتر بالا در بیمارانی بی‌ارزش یا کم ارزش است که علائم کلینیکی در دستگاه گوارش نداشته باشند و چنین افرادی علتی نمی‌بینند که به پزشک مراجعه کنند.

دکترخسرونیستانی
علوم آزمایشگاهی بالینی

منبع : هفته نامه پزشکی امروز