متحد فراموش شده جنگ سرد

از دید ایالات متحده، مبارزه علیه این سازمان تروریستی ایجاب می كند كه این قبیل عملیات در نهایت خفا انجام گیرد. به همین جهت، باوجودی كه عوامل اطلاعاتی پاكستان همكاری نزدیكی با همتایان آمریكایی خود دارند، همه چیز از آن حكایت دارد كه این حمله بدون اطلاع پیشاپیش مقامات كشور میزبان صورت گرفت.
این اقدام ازلحاظ بازتاب داخلی برای ژنرال «پرویز مشرف» رهبر پاكستان تا حدودی دردسر آفرین شد. از سوی دیگر، اعلام مجدد پاكستان در حمایت از جنگ علیه تروریسم و تكیه بر این نكته كه «این مبارزه مرز نمی شناسد»، بار دیگر نمایانگر تمایل شدید این كشور با آمریكا در این مبارزه «استراتژیك» است. برای پاكستان چنین اتحادی مهمتر از دعوای حقوقی در مورد نقض حاكمیت آن كشور است. (۱)
اما در هر حال ضرورت «دلجویی» از یك «متحد حیاتی» باعث شد تا با دعوت از نخست وزیر پاكستان به واشنگتن، یكبار دیگر دو طرف بر استحكام اتحاد میان خود تأكید كنند تا مبادا خللی در این رابطه ایجاد شود.
چند هفته پیش، شوكت عزیز، بانكداری كه به مدت سه سال وزیر امور مالیه بود و از آگوست سال ۲۰۰۴ به عنوان بیست و سومین نخست وزیر پاكستان مشغول به كار شده است، در رأس هیأت بلند پایه ای متشكل از وزرای خارجه و كشور، و تنی چند از نمایندگان سنا و مجلس ملی پاكستان به آمریكا رفت و ضمن ملاقات با مقامات دولتی آمریكا، در مجالسی، از جمله در «بنیاد هریتیج» در شهر واشنگتن در مورد نقش و اهمیت كشور متبوعش برای ثبات و امنیت منطقه سخنرانی كرد.
به گفته دكتر«كیم هولمز»، مدیر مطالعات سیاست دفاعی و خارجی و معرف سخنران، اقدامات شوكت عزیز باعث شده است تا «اقتصاد پاكستان از ركود خارج شده و امسال نرخ رشدی معادل ۸‎/۴% را تجربه كند.» دولت فعلی پاكستان در رسوایی پخش اطلاعات و ابزار اتمی توسط شبكه دكتر «ایوب قادر خان»، باوجود فشارهای داخلی، با آمریكا همكاری كرد و بوش در سال ۲۰۰۴ به طور رسمی ازدولت پاكستان به عنوان «یك متحد اصلی [غیرعضو پیمان ناتو]» یاد كرد.«كاندو لیزا رایس» روابط نزدیك واشنگتن _ اسلام آباد را «عمیق و گسترده» خواند كه موضوعاتی فراتر از «ایران، افغانستان و عراق» را شامل می شود. شوكت عزیز نیز از كمك های ایالات متحده در جریان زلزله سال گذشته در كشورش كه با ایجاد خساراتی برابر با ۵۱۰ میلیون دلار، منجر به مرگ بیش از ۷۳ هزار نفر و بیخانمان شدن بیش از ۲ میلیون پاكستانی شد، تشكر كرد. صاحبنظران مسائل این شبه قاره جنوب شرقی آسیا بر این باورند كه معضلات سیاسی _ اجتماعی دامنه دار این كشور( برای مثال در دو ایالت وزیرستان و بلوچستان) در سال های آینده اثر تعیین كننده ای در روابط آمریكا و پاكستان خواهد داشت. درگیری های سال گذشته ارتش پاكستان در ایالت «وزیرستان » كه ایالت كوهستانی مجاور افغانستان است، به دو دلیل توسط رسانه های غربی مورد انعكاس قرار گرفت. اولاً، بر اساس جمع بندی اطلاعات امنیتی این باور وجود دارد كه «اسامه بن لادن» در این منطقه پناه گرفته است. دوم، باوجودی كه ژنرال مشرف ۸۰ هزار نظامی مأمور «پاكسازی» ایالت كرده بود، مقاومت غیرمنتظره قبایل باعث شد تا با از دست دادن «چند صد نفر» مجبور به توقف عملیات شود. بنا به اظهار عزیز، تاریخ اخیر روابط سیاسی كشورش با غرب (بویژه آمریكا) نشان می دهد هر زمان این روابط بنا بر همكاری و همیاری و معاضدت دو جانبه بوده است، دو طرف منتفع شده اند، و هر زمان كه بی تفاوتی و احیاناً خصومت بر ارتباطات دو كشور سایه انداخته است، هر دو صدمه دیده اند و صلح و امنیت بین المللی به خطر افتاده است. در دهه ،۱۹۸۰ همكاری های پاكستان و آمریكا برای جلوگیری از سیاست توسعه طلبانه اتحاد شوروی در افغانستان بسیار گسترده بود و در نهایت منجر به شكست مسكو و خروج نیروهای آن كشور شد. اما پس از آن، و بخصوص در پی «سرنوشت سازترین واقعه تاریخ معاصر» (فروپاشی ابر قدرت كمونیستی)، در مورد افغانستان غفلت شد و این سرزمین به صورت «بهشت تروریست ها» در آمد و همه از نتایج آن متضرر شدند.در همین حال، بسیاری وضعیت عمومی ایالت بلوچستان پاكستان را نمونه ای داخلی از همین «غفلت» می دانند. بلوچستان پاكستان در غرب این كشور واقع شده است و جمعیت كمی نسبت به مساحت خود دارد (۶۵۰ هزار نفر در ۴۳% مساحت كل كشور). تمایلات استقلال طلبانه در این خطه و درگیری با نیروهای نظامی به روند كم توجهی به مشكلات در این ناحیه، كه حتی با معیار های پایین پاكستان به شدت در تنگنا به سر می برد، افزوده است.
۳۰ سال پیش، در شدید ترین درگیری میان قوای مركزی پاكستان و بلوچ ها، به ترتیب ۳۰۰۰ و ۵۰۰۰ نفر از طرفین جان باختند. درگیری ها محدود به این مورد نبوده و در زمان استقلال شبه قاره (۱۹۴۸) و یك دهه بعد از آن روی داده اند. لذا، دور جدید نا آرامی ها در این ایالت در سال گذشته و تصادمات خونین شبه نظامیان «سپاه جبهه» با ارتش پاكستان به هیچ عنوان خلق الساعه نیست.
به گفته شوكت عزیز، «پاكستان امروز و فردا چندان شباهتی به پاكستان دیروز ندارد.» این كشور ۱۵۰ میلیون نفری با رژیمی كه پایبندی خود را به «میانه روی سیاسی و پیشرفت اقتصادی» به اثبات رسانده، در محل اتصال سه ناحیه مهم «آسیای مركزی، جنوبی و غربی» قرار دارد، قدرت اتمی «مسؤولی» است، رشد و توسعه اقتصادی در ابعاد وسیعتری را تجربه می كند، و عنصری در محورصلح، ثبات و امنیت منطقه به شمار می آید.
در رسیدن به چنین اهدافی، حكومت پاكستان، ۶ اصل مهم را در راهبری كشور به مورد اجرا گذاشته است: «حاكمیت اقتصادی، روند سیاسی با ثبات، دولت پاسخگو، امنیت در داخل، دفاع برنامه ریزی شده در مقابله با خطرات خارجی، و دیپلماسی مؤثر.» پیگیری مصرانه این اصول دولت را قادر به «باز سازی ساختار اقتصاد كشور» كرده است؛ به صورتی كه پاكستان در دوره مذكورشاهد تحولاتی چشمگیر و بی نظیربوده است.اما ناظران بر این باورند كه این «تحولات» متوازن نبوده است. برای مثال، در ایالت بلوچستان پاكستان، مصادره غیر قانونی زمین ها، حاشیه نشینی بلوچ ها، و استثمار منابع این منطقه سه دلیل مهم در گیری متوالی با ارتش ملی است. دولت در موارد متعدد بدون آنكه معوض عادلانه ای در برابر آن معین یا پرداخت كرده باشد، زمین های متعلق به بلوچ ها را به بهانه نیاز برای پیاده كردن پروژه های اقتصادی و یا ایجاد پایگاه نظامی و متعلقات آن، تصرف كرده است.
به علاوه، مردم این ایالت، سهم چندانی درحكومت محلی و تصمیم گیری های آن ندارند و باوجودی كه ۲۰% منابع معدنی و انرژی این مملكت (زغال، مس، طلا، و ۳۶% از كل تولید گاز) در این ایالت است، به نسبت سهم كمتری از آن به بلوچ ها اختصاص یافته است. «به همین دلیل است كه بلوچ ها خود را مستعمره پنجاب كه پر جمعیت ترین و قدرتمند ترین ایالت پاكستان است، می دانند.»
بلوچستان (بر خلاف وزیرستان) به دریا های آزاد راه دارد. باوجودی كه هنوز برنامه مشخصی در این خصوص اعلام نشده است، اما به نظر می رسد كه دولت پاكستان هم مانند سایر دولت های منطقه كه تحت تأثیر پیشرفت های امارات قرار گرفته اند، مقدمات ایجاد بندری آزاد مانند دوبی را در سواحل بلوچستان آماده می كند. بندر «گوادر» كه در ۷۲۵ كیلومتری غرب كراچی واقع شده است، به همین منظور به كمك چینی ها توسعه می یابد كه از نظر استراتژیك نیز حائز اهمیت است، زیرا فشادر ناشی از بلوكه احتمالی مهمترین بندر این كشور (كراچی) توسط هندوستان را كاهش می دهد. اما بلوچ ها فراموش نكرده اند كه زمین هایی كه قبل از احداث بندر به قیمت های نازل توسط افسران پاكستانی خریداری شده بود، تا چه حد گران شده اند.
نخست وزیر پاكستان سپس از «گفت وگوی معطوف به حل و فصل صلح آمیز اختلافات، خودداری از به كار گیری سلاح های كشتار جمعی، تقویت هم آوایی های منطقه ای، و پیشبرد همكاری های دفاعی میان كشورهای آسیایی»، به عنوان ۴ اصلی نام برد كه حفظ و ارتقای وضعیت اقتصادی - سیاسی كشورهای ناحیه منوط به آنها ست.
طبیعتاً خودداری از تك روی سیاسی و تقویت گفت وگو و همكاری ها، محدود به روابط با كشورهای ناحیه نمی شود. به نظر می رسد این امر در مورد تعاملات سیاسی مركز با استان بلوچستان كمتر رعایت شده است.
ملی گرایی بلوچی، عامل مثبتی برای تقویت این گفت وگو نیست، زیرا بر جدایی قومی آنها از سایر پاكستانی ها تأكید دارد. اما حكومت هم در این میان تنها بر آن بخش از سهم خود كه به تأمین امنیت مربوط بوده، تأكید كرده است. اكنون از ۲۸ «سردار» (رئیس قبیله) بلوچ، تنها سه نفر از آنها آشكارا علیه حكومت مبارزه می كنند. در عوض تعداد زیادی از بلوچ های شهر نشین با عضویت در جنبش ملی بلوچ كه در ۱۹۸۰ توسط «عبدل خان بلوچ» تأسیس شد، در پشت پرده با این سردار ها همكاری می كنند. این خود نمایانگر اینست كه حد اقل در مورد بلوچستان، اگر اسلام آباد در برقراری امنیت در كوتاه مدت موفق شود، به احتمال زیاد در سیاست كاهش تشنجات داخلی موفقیت كمتری خواهد داشت. (۲)
دولت پاكستان به طور مداوم از «وجود دست های خارجی» در وقایع بلوچستان شكایت می كند. با وجود آنكه اسلام آباد و دهلی نو در دوره ای از كاهش تنش های فی ما بین بسر می برند، اما هنوز خصومت های بین دو كشور كاملاً از بین نرفته است.
شوكت عزیز در ادامه سخنان خود گفت: «اما كشور من تاكنون راهی طولانی را پیموده و جای تأسف است كه دوستان ما در غرب، در بخشی از این دوران ما را به حال خود رها كردند.» پس از تجاوز نظامی شوروی به افغانستان در روزهای پایانی سال ،۱۹۷۹ پاكستان میزبان ۳میلیون افغانی آواره شد و مشكلات اجتماعی و اقتصادی قاچاق مواد مخدر بیش از گذشته به بنیه عمومی جامعه پاكستان فشار آورد. بی آنكه متحد داوران «جنگ سرد» اسلام آباد، لااقل دستی برای آن تكان دهد.
پانویس:
۱- به گفته شوكت عزیز كه در ۱۸ ژانویه سخنرانی دیگری كم و بیش با همین مضامین در مقر مركزی شورای روابط خارجی در نیویورك ایراد كرد، «بعد از این حادثه، ابتدا مردم بسیار عصبانی شدند، ولی آنها هم ضرورت همكاری با قدرت بزرگی چون آمریكا را درك می كنند.»
http://www.cfr.org/publication/۹۶۰۹
۲- Frederic Grare, Pakistan: The Resurgence of Baluch Nationalism, No. ۶۵, Jan۲۰۰۶.
منبع: سایت اینترنتی «واشنگتن پریزم»

منبع : روزنامه ایران