رو به سوی اندیشه اسلامی

اسلام با همه جوانب و ابعادی كه دارد ، می تواند پاسخگوی هر نیاز فطری و شایسته بشر باشد. اصولا اندیشه اسلامی چنان شفاف و زلال است كه هر كسی را كه به مقام «تشنگی» برسد ، سیراب می كند.
آب كم جو ، تشنگی آور به دست
تا بجوشد آبت از بالا و پست
یكی از همین كسانی كه به این مقام رسید و گمشده خود را و مروارید درخشان خود را در دریای فرهنگ اسلامی یافت ، هانری كربن بود. غرض از این مقال ، صرف بررسی سرگذشت وی نیست ، بلكه در صددیم جلوه اندیشه اسلامی را بر كوردلانی كه چشم بر حقایق بسته اند، بنمایانیم.
اگر می بینیم فردی مانند كربن از هزاران فرسنگ فاصله مادی و معنوی با ما ، سر به بیابان می گذارد و خود را در سهروردی و ملاصدرا می جوید ، باید از خویش بپرسیم كه سر این استحاله چیست ؟ متاسفانه می بینیم كه برخی روشنفكران ما همچون اوایل مشروطه می اندیشند و سر از جیب غفلت و از خود بیگانگی در نیاورده اند. اگر چنین فرهنگ و معارف غنی را ببینیم كه كربن دید دیگر سخن در مدح مطلق فرهنگ غربی نخواهیم راند. حكایت ما حكایت این شعر است كه:
سالها دل طلب جام جم از ما می كرد
و آنچه خود داشت زبیگانه تمنا می كرد
گوهری كز صدف كون و مكان بیرون است
طلب از گمشدگان لب دریا می كرد
كربن آن گمشدگان را دیده بود و شناخته بود ؛ فلذا به گوهری پناه برد كه می دانست گوهری است كه جز در اینجا پیدا نخواهد شد. او جام جم خویش را در خویش ما یعنی فلسفه و عرفان اسلامی یافت و چه شایسته و زیبا به ما درس خودشناسی داد. امید است ایرانیان خود این فرهنگ غنی اسلامی را بشناسند ، از خودبیگانگی را كنار نهند و به جد در راه اعتلای این اندیشه متعالی گام بردارند.
هانری كربن (Henry Corbin) مستشرق فرانسوی مردی بود كه به دلیل ویژگی محل تولدش یعنی غرب از ابتدا با فلسفه های مختلف غربی آشنا شد و در اندك مدتی در زمینه های گوناگون صاحب نظر شد. او با موضوع های گوناگون سر و كار داشت و در عین حال متخصص فلسفه قرون وسطی بود. او پدیدارشناسی ، تفكر قرون وسطی و الهیات پروتستان را مطالعه كرده بود. با رودلف اتو ، ارنست كاسیرر و كارل یاسپرس ملاقات كرده بود. كارل بارت و مارتین هیدگر را می شناخت و برای نخستین بار آثار آنان را به فرانسه ترجمه كرده بود و به این سان با همه متفكران آلمانی بین ۲ جنگ جهانی آشنایی داشت.
همان گونه كه ذكر شد ، كربن اولین شخصی بود كه نوشته های مارتین هیدگر و از جمله مابعدالطبیعه چیست ، او را به فرانسه ترجمه كرده بود ، ژان پل سارتر در جایی یادآور دین خود به كربن برای آشنا كردن او با اندیشه هیدگر شده است. بعدها بر اثر كشف فلسفه اسلامی ، خصوصا مكاتب متاخر آن كه وجود شناسی ممتازی را طرح كرده اند ، كربن از فیلسوفان وجودی دل كند و به مابعدالطبیعه وجودی فیلسوف مسلمان مانند ملاصدرا دل بست. وی با آن كه سرشار از فلسفه و اندیشه غربی بود ، هنگامی كه كم كم با اندیشه اسلامی آشنا شد در جمع بندی و نتیجه گیری بود كه ایران را به مثابه ارض برگزیده معنوی برگزید.
از سوی دیگر ، عرفان اسلامی نیز جاذبه فراوان داشت ، به گونه ای كه در دهه های ۵۰ و ۶۰میلادی تیتوس بوركهارت ، هانری كربن و توشی هیكو اریزوتسو جاذبه درونی فلسفی آثار خارق العاده ابن عربی را شناسایی كردند.
این تاثیر چنان فراوان بود كه كربن تمامی فعالیت های خویش را وقف پژوهش در اندیشه اسلامی كرد. در دهه ۴۰ه ش كربن جز آن كه استاد دانشگاه سوربن و صاحب كرسی مطالعات اسلامی لویی ماسینیون در مدرسه السنه شرقی بود ، مدیر بخش ایرانی یا ایرانولوژیا در انستیتوی ایران و فرانسه در تهران هم بود و به همین دلیل پاییز هر سال را در ایران می گذراند. در این سالها بود كه اولین گفتگوهای فلسفه اسلامی و غرب آغاز شد و كربن در دیدار با مرحوم علامه طباطبایی ره سرشار از اندیشه عمیق اسلامی گردید. بعدها این گفتگوها به همكاری او با فلاسفه جوان اسلامی و از جمله مرحوم علامه سیدجلال الدین آشتیانی ره منجر شد كه نتیجه آن ارائه كتابهای فراوانی درزمینه فلسفه و عرفان اسلامی به جامعه گردید. وی از جهان غرب بریده بود و گمشده خویش را در اندیشه ژرف اسلامی جستجو می كرد و به حق هم آن را یافته بود. چرا كه تعالی هیدگری نه دلمشغولی آخرت است نه پروای الهیات سلبی را دارد و نه به قیامت می پردازد كه اینها همه مسائلی است كه كربن در تفكر اشراقی فیلسوفی چون ملاصدرا باز می یابد. از سوی دیگر ، هیدگر كلید تاویل را به وی داده بود و سوئنبرن علم تطابقات را به وی آموخت ؛ اما پناهگاه راستین را سهروردی در اختیار وی گذاشت.
همان گونه كه خود می گوید: آنچه من نزد هیدگر می جستم ، آنچه در پرتو آثار هیدگر دریافتم همان چیزی بود كه در متافیزیك ایرانی اسلامی می جستم و می یافتم.

نویسنده:احسان منصوری

منبع : روزنامه جام‌جم