آب درمانی Hydrotherapy

آب درمانی یا هیدروتراپی عبارت است از درمان برخی ضایعات فیزیکی با استفاده از خواص فیزیولوژیکی و فیزیکی آب، در شرایطی که بخشی از بدن یا کل بدن در آب غوطه ور شده باشد.
مهمترین خواص فیزیکی آب که در آب درمانی از آن استفاده می شود عبارت است از:
▪ چگالی (نسبت جرم به حجم):
بیشترین چگالی آب در دمای چهار درجه است و بطور کلی هر جسمی که چگالی آن بیشتر از آب باشد در آن فرو می رود. در صورتی که چگالی جسمی کمتر از آب باشد، در آن شناور می ماند. بدن انسان نیز به دلیل چگالی کمتر از آب، شناور می ماند.
▪ وزن مخصوص (مزن حجم معین ماده به وزن همان حجم آب):
وزن مخصوص آب یک است و موادی که وزن مخصوص آنها کمتر از آب باشد، در آب شناور می مانند. وزن مخصوص بدن انسان ۹۷۴/۰ است و به همین دلیل در آب شناور می ماند. اگر وزن مخصوص جسمی برابر با آب باشد، در زیر سطح آب شناور می ماند و اگر بیشتر باشد، در آن فرو می رود.
▪ قانون ارشمیدس و نیروی شناوری:
نیروی شناوری نیرویی است که از طرف آب بر جسم و به طرف بالا (خلاف جهت جاذبه) وارد می شود. این نیرو برابر با وزن آب جابجا شده می باشد و باعث می شود جسمی که در آب غوطه ور است سبکتر از زمانیکه در هوا قرار دارد به نظر برسد.
سرعت شناوری در دو حالت افزایش می یابد:
۱) حرکت اندام در سطحی نزدیک به سطح آب
۲) بلند تر شدن اهرم حرکت
پس برای تقویت عضلات ضعیف، با یک اهرم بلندتر و حرکت نزدیک تر به سطح آب، می توان بیشترین کمک را از نیروی شناوری گرفت. عکس این عمل برای مقاومت دادن به حرکت صدق می کند.
▪ فشار هیدروستاتیک (قانون پاسکال):
مولکولهای مایع بر هر جزء از سطح غوطه ور، نیرویی اعمال می کنند که به آن فشار مایع گویند. طبق قانون پاسکال، در یک عمق معین ، فشار وارد بر سطوح بدن یکسان است و با افزایش غلظت مایع و عمق آب، این نیرو افزایش می یابد.
▪ نیروی چسبندگی و پیوستگی: این نیرو باعث می شود که مقاومت آب در مقابل حرکت افزایش یابد.
▪ کشش سطحی:
کشش سطحی بین مولکولهای سطح مایع است و می تواند به عنوان یک مقاومت به حرکت عمل کند. میزان این نیرو کم است و فقط برای عضلات کوچک با ارزش می باشد.
مقاومت بوجود آمده در یک جریان مایع ثابت، به علت اصطکاک مولکولهای آن است ولی در یک جریان متلاطم، بین مولکولهای مایع و ظرف هم اصطکاک وجود دارد. وقتی جسمی در آب حرکت می کند، در قسمت جلو و پشت آن اختلاف فشار بوجود می آید. این فشار در جلوی جسم، افزایش و در خلف آن کاهش می یابد. هر چه حرکت جسم سریع تر باشد، نیروی خلفی تمایل به کشیدن آن جسم داشته و مقاومت بیشتری در مقابل حرکت ایجاد می کند. از طرفی به علت کاهش فشار در پشت جسم، حرکت جسمی دیگر در پشت جسم جلویی، راحت تر است (حرکت بیمار در پشت درمانگر)
با تغییر حالت جسم در آب (حرکت از عرض یا پهنا) نیز می توان حرکت را سخت یا آسان کرد. هرچه سطح جلویی جسم شناور در آب پهن تر باشد، حرکت سخت تر است.
خواص فیزیولوژیکی آب که در آب درمانی مورد استفاده قرار می گیرد شامل موارد زیر می باشد:
▪ اثر حرارتی:
با استفاده از آب درمانی، اثرات مفید سرما یا گرما در سطحی وسیع حاصل می شود. این امر موجب بروز تغییراتی چون افزایش یا کاهش فشار خون، افزایش تعداد ضربان قلب، گشاد یا تنگ شدن عروق خونی محیطی، افزایش تعداد تنفس، تغییر درجه حرارت بافت و جریان خون می گردد. گرما ابتدا موجب افزایش فشار خون می شود ولی پس از مدتی به علت گشاد شدن عروق، فشار خون کاهش می یابد.
▪ اثرات چرخش آب (ویرپول):
در اغلب استخرها یا تانک های آب درمانی، با کمک یک پمپ الکتریکی، امواج مکانیکی در آب ایجاد می شود. این امواج موجب رفع گرفتگی عضلانی و شل شدن عضلات و در نتیجه آسان تر شدن حرکات می گردد. با کمک این امواج، بافت های مرده زخم ها به راحتی از زخم جدا می شود. این خاصیت در سوختگی ها مورد استفاده قرار می گیرد. امواج ایجاد شده در آب موجب تسکین درد بیمار گردیده و آرامبخش می باشد. دمای مورد استفاده در آب درمانی به طور متوسط ۵/۳۵ تا ۵/۳۶ درجه سانتی گراد بوده و طول مدت درمان حدود بیست دقیقه در نظر گرفته می شود. برای کاهش احتمال عفونت می توان مواد ضدعفونی کننده مثل بتادین نیز به آب افزود. قبل از وارد شده به آب نیز باید پاها در محلول ۱% کلر فرو برده شود.
● موارد کاربرد آب درمانی
▪ کاهش درد و گرفتگی عضلانی
▪ ریلاکسیشن
▪ حفظ و افزایش دامنه حرکتی اندام ها
▪ بازآموزی فعالیت عضلات فلج
▪ تقویت عضلات
▪ پیشرفت دادن حرکات جهت راه رفتن
▪ افزایش گردش خون و بهبود تغذیه بافت ها
در آرتروز مفاصل ران و زانو، اسپوندیلیت انکیلوزان، کمر درد و آسیبهای بافت عضلانی، فلج اندام ها و ... با استفاده از آب درمانی درد بیمار کاهش یافته و حرکت مفاصل وی راحت تر انجام شده و دامنه حرکات مفاصل افزایش می یابد. در آب درمانی اثرات گرما تر و طولانی تر بوده، خستگی کمتر و حرکات نرم تر صورت می گیرد. تعداد عضلات فعال و مفاصل متحرک نیز بیشتر هستند.
قبل از شروع درمان، باید درجه حرارت بدن بیمار و وضعیت اندام ها و بدن او از نظر وجود تورم، زخم باز، رنگ پوست مورد بررسی قرار گرفته و نحوه درمان به او شرح داده شود.
● موارد عدم استفاده از آب درمانی
▪ بی اختیاری در کنترل ادرار و مدفوع
▪ اختلالات قلبی – ریوی شدید، اختلالات هوشی شدید
▪ زخم باز و عفونت های شدید پوست، قارچ پا و کچلی
▪ عفونتهای دستگاههای فوقانی تنفس
▪ التهاب گوش و جراحت گلو
▪ آنفولانزا، عفونت های روده بزرگ
▪ تیفوئید، وبا، فلج اطفال، اسهال خونی

منبع : پزشک آن لاین