آشنایی با عوامل زمینه ساز مستعد کننده بروز اعتیاد ونیز عوامل محافظت کننده در مقابل آن

اعتیاد یك بیماری زیست شناختی ، روانشناختی و اجتماعی است . عوامل متعددی در اتیولوژی سوء مصرف و اعتیاد مؤثرهستند كه در تعامل با یكدیگر منجر به شروع مصرف و سپس اعتیاد می شوند . عوامل درهم بافته ای هستند كه بر یكدیگر تأثیر می گذارند . درك كلیه علل و عوامل زمینه ای موجب می شود تا روند پیش گیری ، شناسایی ، درمان و پی گیری به طور هدفمند طرح ریزی شود .
بنا بر این ، آشنایی با عوامل زمینه ساز مستعد كننده بروز اعتیاد ونیز عوامل محافظت كننده در مقابل آن از دو جهت ضرورت دارد :
۱-شناسایی افراد در معرض خطر اعتیاد و اقدامات پیش گیرانه لازم برای آنان
۲- انتخاب نوع درمان و اقدامات خدماتی ، حمایتی و مشاوره ای لازم برای معتادان .
· دوره نوجوانی : مخاطره آمیز ترین دوران زندگی از نظر شروع به مصرف مواد دوره نوجوانی است . نوجوانی دوره انتقال از كودكی به بزرگ سالی و كسب همیّت فردی و اجتماعی است . در این دوره ، میل به استقلال و مخالفت با والدین به اوج خود میزسد و نوجوان برای اثبات بلوغ و فردیت خود ارزشهای خانواده را زیر سؤال می برد و سعی در ایجاد و تحلیل ارزشهای جدید به خود دارد . مجموعه این عوامل ، علاوه بر حس كنجكاوی و نیاز به تحرك ، تنوع و هیجان ، فرد را مستعد مصرف مواد می نماید.
· ژنتیك : شواهد مختلفی از استعداد ارثی اعتیاد به الكل و مواد وجود دارد . تأثیر مستقیم عوامل ژنتیكی عمدتاً از طریق اثرات فارماكوكینتیك و فاركودینامیك مواد در بدن می باشد كه تعیین كننده تأثیر ماده بر فرد است . برخی از عوامل مخاطره آمیز دیگر نیز تحت نفوذ عوامل ژنتیكی هستند مانند برخی اختلالات شخصیتی و روانی و عملكرد نامناسب تحصیلی ناشی از اختلالات یادگیری .
· صفات شخصیّتی : عوامل مختلف شخصیتی با مصرف مواد ارتباط دارند . از این میان ، برخی از صفات بیشتر پیش بینی كننده احتمال اعتیاد هستند و بطور كلی فردی را تصویر می كنند كه باارزش ها یا ساختار های اجتماعی مانند خانواده ، مدرسه و مذهب پیوندی ندارد و یا از عهده انطباق ، منترل یا ابراز احساسات دردناكی مثل احساس گناه ، خشم و اضطراب بر نمی آید . این صفات عبارتند از : عدم پذیرش ارزشهای سنتی و رایج ، مقاومت در مقابل منابع قدرت ، نیاز شدید به استقلال ، صفات ضد اجتماعی ، پرخاشگری شدید ، احساس فقدان كنترل بر زندگی خود ، اعتماد به نفس پایین ، فقدان مهارت مقاومت در برابر پیشنهادات خلاف دیگران ، فقدان مهارتهای اجتماعی انطباقی .از آنجا كه اولین مكصرف مواد ، معمولاً از محیط های اجتماعی شروع می شود هر قدر فرد قدرت تصمیم گیزی و مهارت ارتباطی بیشتری داشته باشد ، بهتر می تواند در مقابل فشار همسالان مقاومت كند .
· اختلالات روانی : در حدود ۷۰درصد موارد ، همراه با اعتیاد اختلالات دیگر روانپزشكی نیز وجود دارد . شایع ترین تشخیص ها عبارتند از : افسردگی اساسی ، اختلال شخصیت ضد اجتماعی ، فوبی ،‌دیس تایمی ، اختلال وسواسی – جبری ، اختلال پانیك ، مانیا ،‌اسكیزوفرنیا .
· نگرش مثبت به مواد : افرادی كه نگرش ها و باور های مثبت و یا خنثی به مواد مخدّر دارند ، احتمال مصرف و اعتیادشان بیش ار كگسانی است كه نگرش های منفی دارند . این نگرش های مثبت معمولاً عبارتند از :‌كسب بزرگی و تشخیص ، رفع درد های جسمی و خستگی ، كسب آرامش روانی ، توانایی مصرف مواد بدون ابتلا به اعتیاد . موقعیت های مخاطره آمیز فردی : بعضی از نوجوانان و جوانان در موقعیت ها یا شرایطی قرار دارند كه آنان را در معرض خطر مصرف مواد قرارمی دهد . مهمترین این موقعیت ها عبارتند از : در معرض خشونت قرار گرفتن در دوران كودكی و نوجوانی ، ترك تحصیل ، بی سرپرستی یا بی خانمانی ، فرار از خانه ، معلولیت جسمی ، ابتلاء به بیماری ها یا دردهای مزمن . حوادثی مانند از دست دادن نزدیكان یا بلایای طبیعی ناگهانی بیز ممكن است منجر به وانش های حاد روانی شوند . در این حالت فرد برای كاهش درد و رنج و انطباق با آن از مواد استفاده می كند .
· تأثیر مواد بر فرد : این وقتی وارد عمل می شود كه ماده حد اقل یك بار مصرف شده باشد . چگونگی تأثیر یك ماده بر فرد ،تابع خواص ذاتی ماده مصرفی و تعامل آن با فرد و موقعیت فرد مصرف كننده است . تأثیر مواد بر فرد مصرف كننده ، به میزان قابل توجهی ، به مشخصات او بستگی دارد . این مشخصات عبارتند ار : شرایط جسمی فرد ، انتظار فرد از مواد ، تجربیات قبلی تأثیر مواد و مواد دیگری كه همزمان مصرف شده اند . مواد مختلف نیز تأثیرات متفاوتی بر وضعیت فیزیولوژیك وروانی فر د دارند ، مثلاً : هروئین و كوكائین سرخوشی شدید ، الكل آرامش و نیكوتین مختصری هوشیاری و آرامش ایجاد می كند .

سایت شفادهندگان ایران