آمریکا و هژمونی شکننده در خاورمیانه

چالش های فراروی آمریکا در خاورمیانه به خصوص مشکلات حادث شده برای این کشور از زمان اشغال عراق در شرایط فعلی به سمتی سوق پیدا کرده است که بسیاری از کارشناسان و محققان آمریکایی این چالش ها را آغاز افول هژمونی مورد ادعای کاخ سفید و شکست طرح خاورمیانه بزرگ تفسیر می کنند.
پس از جنگ سرد نظریه پردازان امنیتی آمریکا معتقد بودند که با وجود پیروزی کشورشان درجنگ، این پیروزی دوام نخواهد داشت،زیرا چالش های منطقه ای به گونه ای گسترش یابنده و فراگیر ظهور یافتند. در این میان برخی از نظریه پردازان افول قدرت غرب را اجتناب ناپذیر می دانستند، اما محافظه کاران جدید معتقد بودند که باید از طریق تداوم برتری اقتصادی و بهینه سازی قدرت راهبردی بر مخاطرات امنیتی غلبه کرد. «فرید برگ آرون» از نظریه پردازان آمریکایی در بهار ۱۹۹۴ میلادی در نشریه معتبر علوم سیاسی این کشور در مقاله ای با عنوان «آینده قدرت آمریکا» تأکید کرده بود که در سال های آینده، قدرت نسبی آمریکا در مقایسه با بسیاری دیگری از کشورها، سیر نزولی خواهد داشت. وی عنوان داشت که سیاست جهان گرایانه و تنگ نظرانه آمریکا با سیاست یک جانبه گرایی سرسختانه آن به آمیزه ای مهلک تبدیل خواهد شد.
شرایط فعلی آمریکا و مواجهه با چالش های فراروی جهانی و منطقه ای نشان داده است که گفته «آرون» در آن سال تا چه اندازه به واقعیت نزدیک شده است.
اگرچه فروپاشی نظام دوقطبی در دهه ،۱۹۹۰ فضایی برای حرکت آزادانه و هژمون گرایی آمریکا فراهم آورد اما آمریکا ساختار موازنه قدرت در نظام بین الملل را با بن بست روبه رو کرد و دیگر کشورهای جهان کم وبیش ناچار شدند در برابر محدودیت های آمریکا، واقعیت های سیاست قدرت را پذیرا شوند، هر چند در این میان کشورهای اسلامی مبادرت به اتخاذ راهبردهایی کرده اند که بیانگر مقاومت آنان در برابر هژمونیک گرایی آمریکا محسوب می شود. در این میان افکار عمومی جهان اسلام با علم به سیاست های سلطه طلبانه آمریکا و حمایت های بی چون و چرای کاخ سفید از اسرائیل نسبت به سیاست های آمریکا واکنش نشان دادند. این مسأله در کنار اهمیت یافتن منطقه حساس خلیج فارس و خاورمیانه در عرصه سیاست خارجی آمریکا به ویژه نقش امنیت انرژی برای منافع آمریکا، زمینه رویارویی جدیدی را فراهم کرد که مبتنی بر جدال فرهنگی، تمدنی و ایدئولوژیک جهان اسلام در برابر آمریکا است.
کاخ سفید نیز می کوشید با استفاده از فضای به وجود آمده پس از بحران عراق و اعمال فشار و تهدید نسبت به کشورهای عربی و اسلامی ضمن کاهش حجم کمک ها به ملت فلسطین، هژمونی رژیم تل آویو را بر منطقه محقق سازد و از این طریق ضمن افزایش امنیت برای اسرائیل، عمق راهبردی خود را نیز در منطقه تقویت کند و از انرژی به عنوان ابزاری برای کنترل و تحت فشار قرار دادن رقبای بین المللی بهره گیرد.
به طور قطع یکی از اهداف عمده ایالات متحده در قالب طرح خاورمیانه بزرگ حاکمیت و سلطه اسرائیل بر منطقه بوده و هست.
▪ طرح خاورمیانه بزرگ زمینه های حضور نظامی و سیاسی بیشتر آمریکا را در این منطقه فراهم کرده و تلاش می کند زمینه ساز پیشبرد رژیم اسرائیل و تضمین کننده بقای این رژیم باشد.
البته باید تأکید کرد که تلاش آمریکا برای تضمین امنیت اسرائیل، دو دلیل دارد:
۱ ) ناتوان شدن اسرائیل از ادامه جنگ با انتفاضه که موجب خستگی و ناامیدی آن رژیم شده است. مهمتر این که این رژیم دستخوش مهاجرت معکوس شده، چنان که سرمایه داران و متفکران آن به دلیل ناامنی، مجبور به مهاجرت به اروپا و آمریکا شده اند.
ازسوی دیگر اسرائیل تصمیم گرفته است در روند جهانی شدن، از قطب نظامی به قطب اقتصادی تغییر وضعیت دهد، چرا که در این صورت می تواند به بازار سرمایه و کالا در خاورمیانه تبدیل شود و نیاز بازار ۲۶۰میلیون نفری اعراب را تأمین کند. اما این همه در گرو صلح با فلسطین است.
۲ ) آمریکا متوجه شده است حمایت بی دریغ از اسرائیل موجب کاهش محبوبیت این کشور (ایالات متحده) در میان ملت های خاورمیانه شده و گره زدن سرنوشت تجاوزکارانه اسرائیل با منافع ملی خود در خاورمیانه، موجب نارضایتی افکار عمومی داخل آمریکا شده است.
طبیعی است ادامه حمایت واشنگتن از تجاوزگری های اسرائیل، نه مقدور است و نه امکان تحقق استراتژی خاورمیانه بزرگ را مهیا می کند. بنابر این اسرائیل باید به مرزهای ۱۹۶۷ بازگردد تا آمریکا بتواند بر بازار پرمنفعت خاورمیانه مسلط شود.
به هر صورت مهندسی جدید خاورمیانه که از سوی آمریکا دنبال می شود با مشکلاتی که پیش روی خود دارد نه تنها اهداف اولیه و ثانویه خود را محقق نساخته بلکه با مشکلات حادتری از جمله در عراق و مخالفت های رو به افزایش داخلی و خارجی روبه رو شده است. شکست راهبرد آمریکا در عراق به طور قطع نه تنها آغاز تدریجی خروج نیروهای نظامی آمریکا را از این کشور تسریع خواهد کرد، بلکه هژمونی مورد نظر ایالات متحده را نیز شکننده تر از گذشته نمایان خواهد ساخت.

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی ـ ایرنا