آمادگی برای حضور خاتمی

به میزانی که بر درصد حضور آقای خاتمی در انتخابات پیش رو افزوده می شود، ضرورت پاسخگویی مدافعان حضور ایشان به سوالات محتملی که مخالفان او و کسانی که هنوز برای تصمیم گیری با تردید مواجهند، برجسته تر می شود. این پرسش ها غالباً از جانب چند گروه مطرح می شود.
۱) گروهی که تحت هر شرایطی مخالف حضور وی هستند. دلیل آن است که این گروه در اردوگاه مخالفان اصلاحات قرار دارند و از قضا از امکانات همه جانبه یی در مقایسه با هواداران خاتمی برخوردارند. آنها از همه ابزارها و امکانات در اختیار خود برای عدم موفقیت اصلاح طلبان در انتخابات بهره می گیرند و اتفاقاً به درستی می دانند شانس پیروزی اصلاح طلبان در صورت حضور خاتمی است که افزایش پیدا می کند. بنابراین با اقدامات غیرقانونی و غیراخلاقی مانند تخریب، اختلاف افکنی، طرح موضوع رد صلاحیت خاتمی و برچسب ناکارآمدی او و مهره چینی برای برگزاری انتخابات، بیشترین تلاش شان در وهله اول عدم حضور خاتمی و پس از آن تخریب و اختلاف افکنی در ائتلاف اصلاح طلبان است. شاید خوشایندترین اتفاق در این اردوگاه این باشد که آقای خاتمی در انتخابات کاندیدا نخواهد شد.
۲) گروهی که نه تنها مخالف اصلاحات، بلکه مخالف نظام جمهوری اسلامی ایران نیز هستند. این گروه از آن جهت با حضور خاتمی مخالفند که آمدن او و تداوم اصلاحات دموکراتیک در ایران، عمر و بقای نظام جمهوری اسلامی افزایش پیدا می کند.
بنابراین همه توان خود را به کار می بندند تا با تخریب و تضعیف اصلاحات، به ویژه خاتمی، درصد حضور و پیروزی او را در انتخابات کاهش دهند. این گروه نیز مانند گروه اول از امکانات چشمگیری به ویژه امکانات رسانه یی در مقایسه با اصلاح طلبان برخوردارند. آنها از یک طرف خود را مدافع دموکراسی و حقوق بشر می دانند و از طرف دیگر نتیجه تمامی تحلیل هایشان آن است که ساختار حقوقی نظام جمهوری اسلامی اجازه تحقق دموکراسی را نمی دهد و خلاصه اینکه باید این ساختار تغییر کند. با این حال شرکت در هر انتخاباتی را نیز در این ساختار بلاموضوع قلمداد می کنند. علی القاعده جمع بندی آنان این است که باید ایران نیز مانند عراق و افغانستان در انتظار دموکراسی تزریقی باشد. بخش عمده یی از این گروه نام خود را اپوزیسیون خارج از کشور گذاشته اند. نکته قابل تامل آن است که نتیجه تلاش این دو گروه کاهش مشارکت مردم در انتخابات و پیروزی اقلیت بر اکثریت است. ذکر این نکته نیز ضروری است که این روند نه تنها هیچ سودی برای منافع ملی ندارد، بلکه تهدیدهای پیش رو را افزایش می دهد.
۳) گروهی که نه تنها هنوز به اقناع لازم جهت تصمیم گیری در انتخابات نرسیده اند بلکه بر این باورند حضور آقای خاتمی، تغییری در روند موجود کشور ایجاد نخواهد کرد. این گروه اعتقاد دارند باید در میان اجتماع رفته و در جهت سازمان یافتگی و تقویت جامعه مدنی تلاش کنند. در واقع می توان گفت این عده از اصلاحات دولت محور در ایران ناامید شده اند و اصلاحات جامعه محور را مقدم بر هر اقدام دیگری از نب اصلاح طلبان می دانند.
۴) گروهی که معتقدند آقای خاتمی به عنوان یکی از سرمایه های گرانقدر اصلاحات نباید در انتخاباتی شرکت کند که از یک سو رقیب یا رقبا از همه ابزارها و امکانات موجود برای پیروزی بهره می گیرد و از سوی دیگر با فرض رای آوردن او، موانع پیش رو به حدی است که اجازه تداوم اصلاحات را نخواهید یافت و از جهتی نگرانند که مبادا این سرمایه گرانقدر اصلاحات آسیب ببیند. آنان بر این باورند که جایگاه بین المللی و ملی خاتمی، جایگاه تاثیرگذاری است و حضور او در مصدر قوه مجریه ایران، در این شرایط بی فایده است و اصلاح طلبان باید در پی گزینه های دیگری برای شرکت در انتخابات باشند.
تقریباً اکثریت قریب به اتفاق مخالفان حضور آقای خاتمی در این چند گروه قرار دارند. هرچند ممکن است برخی مخالفت هایی نیز غیر از موارد برشمرده شده، وجود داشته باشد. اما مهم ترین و اصلی ترین دلایل مخالفت با حضور آقای خاتمی را می توان در چهار گروه موفق جست وجو کرد.
بنابر آنچه ذکر شد ضرورت دارد یکی از فعالیت های اصلی و جدی اصلاح طلبان پس از اعلام رسمی حضور آقای خاتمی، پاسخگویی به سوالاتی باشد که از جانب این گروه ها مطرح می شود. به طور قطع پاسخ به این سوالات، تشریح دلایل ایجابی جهت حضور آقای خاتمی در انتخابات را روشن می سازد.
اما نوع مخالفت هایی از جنس گروه اول و دوم کاملاً روشن و مشخص است بنابراین ضرورت دارد اصلاح طلبان با تشکیل ستاد مقابله با بحران و جنگ روانی این دو گروه آسیب های احتمالی را شناسایی کرده و برای رفع یا کاهش آن برنامه داشته باشند. نمونه روشنی از این تلاش بلوایی بود که بر سر مدرک تحصیلی آقای خاتمی به پا داشتند. این دو گروه از امکانات غیرقابل مقایسه یی با اصلاح طلبان برخوردارند و رفع آسیب های ناشی از تلاش های این دو گروه، بخشی از توان اصلاح طلبان را به خود اختصاص می دهد. با در نظر داشتن این واقعیت که ویژگی های منحصر به فرد آقای خاتمی به گونه یی است که در این فضا، تخریب ها علیه او کمترین تاثیر را در میزان محبوبیت او به جای می گذارد اما نباید دست روی دست گذاشت و فقط نظاره گر رفتارهای این دسته از مخالفان اصلاحات بود همان گونه که رفع دغدغه های سلامت انتخابات نیز جدی است.
اما پاسخگویی به گروه های سوم و چهارم ضمن آنکه بخش عمده یی از مخالفت های گروه های اول و دوم را خنثی می سازد بر میزان همراهان آقای خاتمی و افزایش مشارکت مردم نیز تاثیرگذار خواهد بود.
گروهی که اعتقاد دارند آقای خاتمی نباید هزینه این انتخابات شود و اصلاح طلبان باید در پی گزینه های دیگری برای کاندیداتوری باشند اما بنا به دلیل روشن پاسخ این گروه منفی است. خصوصیات منحصر به فرد آقای خاتمی از او چهره یی ساخته که نه تنها اجماع اصلاح طلبان که یک ضرورت غیرقابل انکار برای پیروزی را ممکن می سازد بلکه صداقت، تلاش و عدم تمایل جدی وی به قدرت نه تنها باعث اقبال رو به افزایش بخش عمده یی از مردم به او شده است، بلکه آنچه محتمل به نظر می رسد، آن است که در صورت حضور خاتمی ما شاهد یک انتخابات دوقطبی خواهیم بود. انتخابات دوقطبی تنها گزینه یی است که در شرایط کنونی ایران موجب افزایش مشارکت مردم خواهد شد و کمتر اصلاح طلبی است که امکان پیروزی اصلاح طلبان را بدون افزایش مشارکت مردم، ممکن بداند. به بیان دیگر، مشارکت گسترده مردم در انتخابات متضمن پیروزی اصلاح طلبان خواهد بود. هر چه به زمان برگزاری انتخابات نزدیک تر می شویم، این احتمال نیز شدت و قوت بیشتری به خود می گیرد. اما گروه دیگر که یا مخالف حضور آقای خاتمی هستند یا هنوز به جمع بندی قطعی برای شرکت در انتخابات نرسیده اند، همان طور که ذکر شد این گروه بر اصلاحات جامعه محور تاکید دارند و معتقدند تلاش برای اصلاحات دولت محور در کشور تلاش بی حاصلی است و باید با کار در اجتماع و در حوزه جامعه مدنی و تقویت جنبش های اجتماعی، اصلاحات جامعه محور را در کشور نهادینه کرد.
تجربه انتخابات دور نهم ریاست جمهوری و حاصل بعد از آن ثابت کرد بدون تلاش برای تداوم اصلاحات دولت محور، تاکید بر تحقق اصلاحات جامعه محور با هزینه ها و موانع متعددی همراه خواهد بود. به گونه یی که اگر دولت مستقر، اعتقادی به اصلاحات دموکراتیک نداشته باشد، راه هر گونه اصلاحات جامعه محور را مسدود و محدود خواهد کرد.
در طول سه سال گذشته نه تنها ارکان جامعه مدنی اعم از احزاب، NGO و تشکل های صنفی و رسانه ها با عدم حمایت و محدودیت بی سابقه مواجه شده اند بلکه جنبش های اجتماعی نیز تهدید قلمداد شده و این ظرفیت که قرار است ابزار اصلاحات جامعه محور باشد و موجب کاهش شکاف دولت- ملت یا ابزاری برای آگاهی بخشی و نقد اصلاح رفتار متولیان باشد با اتهام های مختلف از جمله براندازی نرم یا تهدیدهای دیگر مواجه شده اند. واقعیت آن است که اصلاحات در دو سطح جامعه و دولت در تلازم جدی با یکدیگر قرار دارند. نمی توان بدون توجه به اصلاحات جامعه محور فقط بر اصلاحات دولت محور تاکید کرد، همان گونه که بدون توجه به اصلاحات دولت محور، اصلاحات جامعه محور نیز میسور نخواهد بود. از همین روست که ضرورت توجه به انتخابات به عنوان ظرفیتی بی بدیل برای پیگیری اصلاحات در دو سطح فوق دوچندان می نماید و از همین روست که دموکراسی بدون انتخابات از معنی تهی خواهد شد. از سوی دیگر یکی از مقدمات اصلی دستیابی به دموکراسی تثبیت صلح و آرامش در کشورهایی است که در جست وجوی این شیوه برای اداره کشور خود هستند. پرسش جدی آن است که بعد از دولت اصلاحات، رفتار دیپلماسی کشور به چه میزان تحقق صلح و آرامش را به امری دست یافتنی تبدیل کرده است. آنچه روشن است، آن است که رفتار کلیشه یی و ادبیات و گفتاری در طول سه سال گذشته از جانب دولت ایران بروز کرده که اجماع بی سابقه یی را علیه کشور و نظام مستقر رقم زده است. ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت و صدور چهار قطعنامه علیه ایران توسط این شورا حاصل دستگاه دیپلماسی کشور پس از دولت اصلاحات بوده است. به تعبیری می توان گفت در صورت تداوم اصلاحات دموکراتیک در کشور دستیابی به صلح و آرامش و دموکراسی محتمل تر خواهد بود. با این تحلیل علی القاعده هدف از شرکت اصلاح طلبان در این دوره از انتخابات باید کسب پیروزی باشد و سوال این است که در صورت عدم حضور آقای خاتمی با همه ویژگی های فوق الذکر آیا این پیروزی دست یافتنی است.
مخالفان حضور آقای خاتمی کافی است مقایسه منصفانه یی بین عملکرد دو دوره اصلاحات در حوزه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی داشته باشند تا روشن شود که هرچند خاتمی در هر ۹ روز با یک بحران مواجه بود، اما توانست با نفت هشت دلاری حساب ذخیره ارزی را ایجاد کند، رشد اقتصادی کشور را به رقم قابل قبول و مطابق با سند چشم انداز ۲۰ ساله برساند، به عنوان معمار گفت وگوی تمدن ها دولت امریکا را به مرز عذرخواهی از ایران برساند و سنگ بنای جامعه مدنی را در ایران بگذارد. این در حالی است که دولت پس از او نه تنها نتوانست با نفت ۱۴۰ دلاری به رشد اقتصادی مطلوب دست یابد، بلکه حساب ذخیره ارزی نیز دچار بلا شده است. مداقه در بودجه تقدیمی سال ۸۸ دولت به مجلس هشتم مهر تاییدی است بر فرصت سوزی هایی که پس از اصلاحات به ویژه در حوزه اقتصاد اتفاق افتاده است. به نظر می آید اصلاح طلبان باید در این مقطع نه تنها از آمادگی لازم برای نقد کارشناسانه و منصفانه شرایط موجود برخوردار باشند، بلکه باید با مقایسه دولت های مستقل ظرفیت های دولت اصلاح طلب آینده را نیز برای پیشبرد اصلاحات اصلاحی در کشور به نمایش بگذارند.
پاسخ به مخالفت های محتمل چهار گروه مذکور و اطلاع رسانی به موقع ضمن شناسایی ظرفیت های رسانه یی موجود با به کارگیری ظرفیت های احزاب حامی و استفاده مناسب از آنها و نیز برنامه ریزی برای حضور در اقصی نقاط کشور جهت آگاهی بخشی و تاکید بر شرکت در انتخابات در کنار حضور منسجم و یکپارچه و تاکید بر سلامت و قانونی بودن انتخابات می تواند متضمن پیروزی اصلاح طلبان در این انتخابات باشد. اصلاح طلبان باید با تلاش و فعالیت خود قدردانی از حضور فعالانه سیدمحمد خاتمی را در عمل اثبات کنند چرا که او بیش از هر کسی می داند در چه ورطه یی قدم نهاده و چه راه سختی را پیش رو دارد. برای کسی که خود هیچ میلی به قدرت ندارد چنین حضوری فقط ایثار برای کشور و نجات آن است. باید قدر این ایثار را دانست. اصلاح طلبان راه سختی پیش رو دارند و از این پس نیز فقط باید به پیروزی بیندیشند و همه توش و توان خود را برای تحقق این هدف به کار گیرند.

آذر منصوری

منبع : روزنامه اعتماد