نقدی بر نحوه انتقاد به مناسک عزاداری مردم به قلم محمدعلی وکیلی

در فضای اجتماعی و فرهنگی ایران فرا رسیدن ماه محرم مصادف است با مناسکی شدن گسترده فضاهای عمومی مناسک عزاداری محرم به عنوان رکن مهمی از زندگی مردم شیعه است مناسکی شدن جامعه از طریق نمادهای مادی از جمله علم و کتل ها قابل مشاهده است و امروزه عزاداری محرم مرکزی ترین مناسک در دینداری عامه مردم است گفتمان کربلا به عنوان محتوای مناسک محرم نفوذ عمیقی در زندگی مردم دارد.
برای مردم عادی، مناسک عزاداری یکی از ارکان اصلی دینداری محسوب می شود ولی مناسک عزاداری برای نخبگان به عنوان یکی از مناسک حاشیه ای دین محسوب می شود.
به تعبیر دیگر مناسک عزاداری برای توده مردم بخش اصلی حیات دینی آنها را شکل می دهد به همین دلیل هم تمام تلاش های نخبگان دینی و سیاسی برای دخالت و نظارت بر این مناسک بی فایده بوده چرا که این مناسک آمیختگی شدیدی با «وجدان جمعی» آنها داشته است. بیشترین میزان نمادهای مقدس در فرهنگ مردم، ناشی از گفتمان کربلا هست.
گفتمان کربلا در ساده ترین و در عین حال گسترده ترین وجه ممکن تقدس را به درون زندگی سرشار از فشار و ناکامی مردم تزریق می کند به همان میزان که مناسک عزاداری در لایه های ذهنی مردم جریان دارد همواره دغدغه نخبگان از منظر آسیب شناسی بوده است. علما» و نخبگان که خود پیشرو در عزاداری هستند با بخشی از آنچه که محتوای مناسک عزاداری را تشکیل می دهد و تحت عنوان «قمه زنی» مشکل داشته اند و در مواردی این مخالفت به صدور فتوا منجر شده است و «قمه زنی» که در وجه عامیانه آن نشان دلدادگی است ولی در نگاه نخبگی اقدامی غیرمعقول تعریف می شود و در وجه حکومتی آن موجب وهن به فرهنگ شیعه می باشد چرا که دنیا با مشاهده صحنه «قمه زنی» آن را نشان عقب ماندگی و ناقض حقوق انسانی می شمرد سبک های جدید مدا حی بر نقد علما و بر برآشفتگی دینداران سنتی افزوده است آنچه که این روزها با عنوان هیات های پاپ شناخته می شود از این قبیل است رواج تصاویر امام حسین و سایر شهدای کربلا که چند سالی است به شدت رواج یافته بر گلایه و انتقاد علما و نخبگان جامعه افزوده است و موجب دخالت و برخورد نیروی انتظامی در جمع کردن تصاویر گردیده است.
یکی از نکات مشترک نقدی های عزاداری مردم، غفلت از زمینه اجتماعی و تاریخی سنت های عزاداری و دلالت های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی آن در زندگی مردم می باشد.
دلیل اصلی غفلت از ابعاد اجتماعی و فرهنگی و سیاسی مناسک عزاداری در زندگی مردم، منطق گفتمانی نخبگان است که همه آنها با رویکردی کلامی با موضوع نقد عزاداری ها و آسیب شناسی آن مواجه می شوند در این منطق موضوع بحث بر سر اصالت و برتری یک روایت گفتمانی از حادثه کربلا و عزاداری هاست به عبارت دیگر ادعای انحصار حقیقت که در نخبه های دیندار مبتنی بر روایتی دین مدارانه از واقعه عاشورا و در نخبه های سکولار مبتنی بر حقیقت عقل مدرن و تمایز و تقابل آن با امور سنتی و مذهبی است، سبب می شود که نخبه ها از سایر ابعاد عزاداری ها برای مردم غفلت کنند و مهم تر از همه به چرایی شکل گیری این سنت ها در مردم و دلایل و پیامدهای آن برای مردم و کوتاهی خود نخبگان در وظایف شان در قبال مردم توجهی نکنند به هر حال محرم و مناسک عزاداری مهم ترین سهم مردم از دین می باشد که به این سادگی هم آن را به دست هر کس نمی سپارند هر چند وظیفه نخبگان در حیات مردم نوعی غنا و عمق بخشیدن به وجوه مختلف زندگی آنهاست.
اما تیزی نقد وتمرکز انتقادات و هجوم آن به مردم در محرم که نقطه اوج احساسات عاطفی آنها می باشد نه تنها تاثیرگذار نمی باشد که موجب فاصله گرفتن مردم از نخبگان می باشد.
اگر بناست آسیب شناسی صورت پذیرد ابتدا می بایست از نقش نخبگان در باور مردم شروع کرد و انتقاد به توده مردم واردنیست مردم با این باورها زندگی می کنند و دست آوردهای بسیاری داشته و دارند آنکس که بایست نقد شود خود نخبگان می باشند که چرا به وظیفه خود در قبال فرهنگ مذهبی مردم عمل نکرده اند و پژوهش کافی در باب مناسک عزاداری انجام نداده اند و .... بی رحمی در انتقاد به مردم در خصوص باورهای مذهبی آنها موجب تشدید فاصله نخبگان و مردم خواهد شد.

منبع : روزنامه ابتکار