تجاوز به حریم خصوصی از سوی فناوری های اطلاعاتی

ارتباطات، عامل مهمی برای دگرگونی و تحول در جهان معاصر است. از اختراع صنعت چاپ گرفته تا پیدایش فناوری های نوین مخابراتی و ارتباطی، همگی در خدمت تغییر و تحول بوده اند. «ویلیام آگبرن»، جامعه شناس آمریکایی، بر این باور بود که فناوری همیشه نخستین عامل دگرگونی اجتماعی است. به باور او هر نوآوری مهم تقریبا همه ابعاد جامعه را دگرگون می سازد.
مثلا اختراع اتومبیل، بازرگانی در ابعاد بین المللی را امکان پذیرتر کرد و اجازه داد که نیروی کار در کارخانه های بزرگ متراکم شود و این اجتماعات به نوبه خود، برخی از جنبش های کارگری را به وجود آورد. تحولات الکترونیکی از جمله تغییراتی هستند که دگرگونی های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی متعددی را در برداشته و دارند.
تلفن همراه نیز از جمله فناوری هایی ا ست که با وجود مدت کمی که از ورود آن به جامعه ایران می گذرد، تاثیرات چشمگیری را در حوزه های گوناگون به جای گذاشته است. در این نوشتار به بررسی یکی از این حوزه ها، یعنی تبلیغات بازرگانی از طریق خدمات پیام کوتاه تلفن همراه (SMS) پرداخته می شود.
● عصر انفجار اطلاعات
در گذشته های نه چندان دور، مردم برای کسب اطلاعات، دشواری های بسیاری را متحمل می شدند. افراد ناچار بودند مسافت زیادی را بپیمایند و یا مثلا برای دریافت حداقل اطلاعاتی که در آن زمان دست به دست می شد، رنج فراوانی را تحمل کنند.
اما در روزگار کنونی با گسترش فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی، میزان اطلاعات دریافت شده توسط هر نفر به اندازه ای است که افراد دچار بار اضافه اطلاعاتی می شوند و به ناچار بخشی از وقت خود را به خلاص کردن خود از دست اطلاعات ناخواسته ای می گذرانند که روزانه به طرق گوناگون به زندگی آنها وارد می شود. آنها با این کار فرصت می یابند تا از اطلاعات مورد نیاز بهره ببرند.
هرزنامه های اینترنتی (SPAM) یکی از بهترین مصادیق این مسئله است. برپایه تازه ترین آمار اعلام شده، ۷۰ درصد نامه های الکترونیکی ارسالی به آدرس الکترونیکی کاربران اینترنت هرزنامه است. این نامه های تبلیغاتی، مدت هاست که در سراسر جهان و به ویژه در کشورهای پیشرفته، به موضوع پرمناقشه ای تبدیل شده است که اعتراض کاربران و هواداران حفظ حقوق خصوصی افراد را برانگیخته است.
افزایش میزان هرزنامه های اینترنتی در یک سال گذشته، عملا دولت ایالات متحده آمریکا و برخی کشورهای اروپایی را به وضع قوانین بازدارنده در این زمینه واداشته است. همچنین به گزارش یکی از خبرگزاری ها، ارسال هرزنامه در سال ۲۰۰۳ میلادی، ۲۰ میلیارد دلار زیان به بار آورده است. استفاده از فیلترها و مقررات ضدهرزنامه، تا اندازه ای از فراوانی آنها کاسته است، اما ارسال این نامه های ناخواسته همچنان ادامه دارد و استفاده از گوشی های تلفن همراه که امکان اتصال به شبکه اینترنت را دارند و همچنین استفاده از خطوط پرسرعت، باعث افزایش هرزنامه شده است.
● رسوخ تلفن همراه به خلوت انسان ها
در سال ۱۹۸۵ که «ارنی وایر»، نخستین مکالمه را با تلفن همراه در بریتانیا انجام داد، کسی گمان نمی کرد که این پدیده این اندازه بر زندگی و طرز و سبک رفتار انسان های پس از دو دهه تاثیر بگذارد. اکنون در جهان از هر ۶ نفر، یک نفر تلفن همراه دارد. این مسئله، ارتباطات تازه ای را ایجاد کرده است. حتی در کشورهای آفریقایی. مثلا در اتیوپی که تنها ۲۰ هزار خط تلفن ثابت دارد، ۱۵۰ هزار نفر تلفن همراه دارند و این یعنی گسترش چشمگیر تلفن همراه.
در ایران نیز با روند رو به گسترش استفاده از تلفن همراه، هم اکنون تلفن همراه رو به فراگیری می رود، اما در این میان استفاده از خدمات پیام کوتاه (SMS)، مسئله ای است که زوایای گوناگونی دارد که برخی از آنها تاکنون خیلی مورد بررسی قرار نگرفته است.
● خرید و فروش الکترونیکی از طریق SMS
شبکه تلفن همراه ابزار تازه ای برای تجارت الکترونیکی است و با افزوده شدن قابلیت نوشتار و خدمات پیام کوتاه به گوشی های تلفن همراه و فناوری بدون سیم، رفته رفته تلفن همراه به عنوان ابزاری نیرومند در تجارت الکترونیکی مطرح خواهد شد. در صورت استفاده از SMS، امکان هویت سنجی مشتری و پرداخت الکترونیکی به گونه ای کاملا امن فراهم می شود. به گونه ای که با حصول اطمینان از هویت سفارش دهنده، کسب اطمینان از حقیقی بودن درخواست از طریق شناسایی سفارش کاربر میسر می شود.
در این روش از تجارت الکترونیکی، مشتری به وبگاه فروشنده می رود و درخواست خرید کالا را می دهد. سپس فروشنده از خریدار می خواهد که شماره تلفن همراه خود را وارد کند. در صورت معتبر بودن شماره و وجود پرونده اطلاعاتی در شبکه اصلی وبگاه، SMS به خریدار ارسال شده و در صورت ثبت آن توسط خریدار در وبگاه، هویت وی تایید می شود. بدین ترتیب، امکان یک معامله امن فراهم می شود و پس از دریافت صورتحساب توسط مشتری، مبلغ آن پرداخت می شود؛ بدون اینکه نیازی به کارت اعتباری باشد.
● وضعیت در ایران
مدتی است که برخی از شرکت های خصوصی و نیز شرکت مخابرات ایران، پیام هایی را با مضامینی مانند؛ تبریک جشن ها، تسلیت بعضی از مناسبت ها، تبلیغ برای محصولات یا خدماتی خاص و ... از طریق SMS روی تلفن همراه شهروندان ارسال می کنند. پیام هایی که ویژگی اصلی آنها، ناخواسته بودن آنهاست و از مشترکان تلفن همراه برای ارسال آنها اجازه گرفته نمی شود و در سطح وسیع نیز منتشر می شوند.
ایجاد ایستگاه های اینترنتی که امکان ارسال SMS را به صورت رایگان یا با پرداخت مبلغ اندکی فراهم می کردند، باعث شد برخی از شرکت ها برای تبلیغ فرآورده های خود، به سراغ این روش بروند و حتی در جریان انتخابات مجلس هفتم، برخی شعارهای تبلیغاتی، له یا علیه انتخابات به صورت SMS در سطحی وسیع منتشر شد.
● خلاء قانونی در حفظ حریم خصوصی
به نظر می رسد که در مواجهه با مسئله SMS های تبلیغاتی، هم اکنون خلاء قانونی وجود دارد. نه شهروندان و نه شرکت مخابرات، هنوز به درستی نمی دانند که ارسال اینگونه پیام ها قانونی است یا غیرقانونی؟

مرجان حاجی رحیمی

منبع : روزنامه کارگزاران