تنبیه یا تشویق کدام موثر است؟

بسیاری از پدران و مادران تنبیهات بدنی را برای تربیت کودکان مفید و لا زم می دانند. این فکر در بین بعضی از دبیران و آموزگاران نیز طرفدارانی دارد.
اما دانشمندان مخصوصا روانشناسان کودک، این برنامه را زیان بخش می شناسند و آن را قدغن می کنند.
دانشمندان می گویند:
۱) کودک به وسیله کتک خوردن عادت می کند که در برابر زور بدون چون و چرا تسلیم گردد.
۲) کودک کتک خورده نسبت به پدر و مادر کینه و عقده پیدا می کند غالبا آن را تا آخر عمر فراموش نخواهد کرد.
۳) کودک ترسو و بزدل بارمیآید.
۴) تنبیهات بدنی غالبا بچه ها را اصلا ح نمی کند و میل به اصلا ح را در او به وجود نمیآورد. ممکن است از ترس کتک به حسب ظاهر دست از کار خلا ف بردارد و در حضور دیگران آن را انجام ندهد. اما عادت او اصلا ح نمی شود و ممکن است بعدا به صورت دیگری آشکار شود. دانشمندان تنبیهات بدنی را زیان بخش دانسته و نهی کرده اند. حضرت علی علیه السلا م فرمود: عاقل به واسطه ادب پند می گیرد. حیوانات هستند که جز با کتک تادیب نمی شوند.
مادری می گفت: پسر دوازده ساله من از کمد، پول های مادرش را برداشته بود. من هم او را به خاطر این عمل کتک زدم و از آن به بعد او از نزدیک شدن به کمد می ترسد. بلی درست است کودک دیگر از کمد پول برنمی داشت و مادر از این لحاظ به هدف رسیده بود. ولی موضوع به این سادگی ها نبود. پس از چندی معلوم شد که پسر بچه از کرایه ماشین کش می رفته و سپس به گول زدن مادر پرداخته و در خرید خواروبار برای خانه پول می دزدیده است و حتی پول دوستانش را هم می دزدیده است. بلی کتک کودک را مجبور کرد که این عمل را تکرار نکند اما واقعیت عمل از میان نرفت.
● تنبیهات غیربدنی
در مقابل بعضی از پدران و مادران، برای تربیت فرزندان خویش، از تنبیهات غیربدنی استفاده می کنند. مانند حبس کردن کودک در اتاق تاریک یا زیرزمین یا انباری که این قبیل تنبهیات وحشیانه; ضررشان کم تر از تنبیهات بدنی و کتک زدن نیست. این قبیل تنبیهات شخصیت کودک را می کوبد و اسباب ترس و اضطراب او را فراهم می سازد. اما بعضی تنبیهات غیربدنی این ضررها را ندارند مانند: قهرکردن با کودک، محروم کردن او از تفریح و گردش، نبردن او به مسافرت، کم کردن پول تو جیبی، منع از بازی و... این قبیل تنبیهات اگر درست و عاقلا نه مورد استفاده قرار گیرد برای تعلیم و تربیت کودک مفید واقع می شوند و ضرر چندانی هم ندارند. کودک به خاطر ترس از تنبیه ممکن است از ارتکاب علنی عمل خلا ف اجتناب کند و به فریب دادن و دروغگویی و ریاکاری متوسل می شود.
لا زم است در مواقع تنبیه به نکاتی توجه داشته باشد.
۱) تنبیه باید سنجیده و حساب شده باشد و مقدار آن از جرم شدیدتر نباشد.
۲) تنبیه نباید به صورتی باشد که پدر و مادر را دشمن خویش بپندارد و خیال کند مورد بی مهری قرار گرفته است.
۳) کودکی را که توانایی کاری را نداشته مورد عتاب و تنبیه قرار ندهید.
۴) تنبیهات باید گاه گاه و به صورت استثنایی انجام گیرد تا نتیجه بخش باشد زیرا اگر عادی و مرتب باشد تدریجا کودک به آن مانوس می شود و خو می گیرد و دیگر اثری ندارد.
حضرت علی(ع) فرمود: زیاده روی در ملا مت و سرزنش باعث لجاجت می شود.
۵) سعی کنید نوع تنبیه را جوری انتخاب کنید که با نوع جرم سنخیت و مناسبت داشته باشد. مثلا اگر تمرینات ریاضی را حل نکرده به او تمرین اضافی بدهید نه رونویسی از روی کتاب ریاضی.
۶) بعد از تنبیه جرم کودک را فراموش کنید و دیگر درباره آن بحث نکنید.
۷-) اگر می خواهید کودک را سرزنش و نکوهش کنید او را با کودکان دیگر مقایسه نکنید. زیرا نمی توانید او را این گونه اصلا ح کنید. بلکه حس حسادت را در او پرورش می دهید.
● تحسین و جایزه
یکی از وسائل تربیت، تشویق و تحسین و تعریف و تمجید از کارهای خوب کودک است.
تشویق بهترین و موثرترین وسیله تربیت است، در روح و نهاد کودک اثر می گذارد او را برای خوب شدن تحریص و ترغیب می کند.
برای این که از تشویق بهتر نتیجه بگیرید لا زم است نکات زیرا را یاد آور شویم:
۱) تحسین و تشویق باید گاه بگاه و در برابر کارهای ممتاز باشد نه به صورت دائم و برای هر کاری، زیرا اگر چنین شد در نظر کودک بی ارزش و غیر موثر خواهد شد.
۲) تشویق باید در مورد معین و جزئی به عمل آید، تا کودک بفهمد که برای چه مورد تشویق قرار گرفته است و از این مورد برای سایر موارد نتیجه بگیرد. تشویقاتی که به صورت کلی انجام بگیرد سود چندانی ندارد. مثلا بچه ای را به عنوان این که بچه خوب وبا انضباطی است تشویق کنید، نتیجه کامل نخواهد داد و بچه به خوبی درک نمی کند که به چه جهت مورد تحسین قرار گرفته است.
۳) باید عمل یا اخلا ق نیک کودک را تحسین کرد نه خود او را. زیرا کودک باید به خوبی بفهمد کار نیک او ارزش داشته نه خود شخص و ارزش هر کس به واسطه کار نیک او است.
۴) در مورد تحسین نباید کودک را با کودکان دیگر مقایسه کرد چون کودک دیگری را تحقیر نموده و خود این عمل بدآموزی دارد.
۵) تشویق و تحسین نباید از حد تجاوز کند زیرا ممکن است کودک را به غرور و خودبینی مبتلا سازد.
یکی از وسائلی که در تعلیم و تربیت مورد استفاده قرار می گیرد جایزه و پاداش دادن است. جایزه دادن بد نیست اما به شرط این که غیر منتظره و بدون وعده قبلی وبه عنوان قدردانی از عمل انجام شده باشد. نه با تبانی و وعده قبلی که عادت بدی در کودک به وجود میآورد.

نویسنده : نرگس حیدری

منبع : روزنامه مردم سالاری