نگرانی‌های استاد

در روزهای پایانی سال ۸۶ آخرین جلسه انجمن مطالعات جامعه اطلاعاتی در محل انجمن‌های علمی کشور تشکیل شد. استاد معتمدنژاد پدر علم ارتباطات ایران ومعمار فعالیت‌های موفق ایران در اجلاس جامعه اطلاعاتی به ایراد سخنرانی پرداختند که در جای خود قابل تامل است و توجه بیشتر مسولین امر را طلب می‌نماید. اهمیت انتقاد های دکتر معتمدنژاد زمانی بیشتر نمایان می‌شود که بیاد بیاوریم ایشان استادی هستند که اصولا خوش‌بین بوده و این انتقادات از زبان شخصی جاری شده که مشهور به صفاتی همچون فروتنی، بردباری، آرامش، دانش‌مداری، ادب، پرکاری و نوآوری و کم‌ادعایی، آرمان‌گرایی و واقع‌بینی، هدفمندی، امیدواری به آینده، خوش‌بینی، بزرگ‌اندیشی، مشارکت‌جویی، عشق انسانیت و... است. شرح این توضیحات از زبان بزرگان و عزیزانی همچون دکتر شکرخواه، دکترفرقانی، دکتر حبیبی، مهندس جهانگرد، دکتر توفیقی، آقای مسجدجامعی، دکتر خانیکی، و سایر دوستان و عزیزان در سایت همیشه استاد مکتوب است.
دکتر معتمدنژاد اشارات غم‌انگیزی داشتند که در پی می‌آید. ایشان ضمن اشاره به اجلاس ژنو و تونس خاطرنشان کردند که طبق اسناد و خط عمل‌هایی که در اجلاس ژنو وتونس به تصویب رسید ما باید مواردی را در حوزه جامعه اطلاعاتی اجرایی می کردیم که متاسفانه هیچ کدام از آنها انجام نشده است. ناکارآمدی ایران در اجرایی کردن اسناد اجلاس ژنو و تونس از یک سو و همچنین گزارش نامناسب کارهای انجام شده از سوی دیگر باعث شده است آخرین اثری که از کشورمان در یونسکو در باره گزارش عملکرد موجود است به سال ۱۹۹۹ مربوط باشد. همچنین عدم توجه دولت به اجلاس جامعه اطلاعاتی ونیز عدم همکاری با انجمن‌های علمی به خصوص انجمن مطالعات جامعه اطلاعاتی ایران از مباحثی بود که توسط آقایان دکتر شکرخواه و دکتر محسنیان‌راد و نیز سایر اعضای انجمن مورد اشاره قرار گرفت.
قابل توجه است که اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی ایران (wsis) طی دو مرحله برگزار شد. مرحله اول در ژنو در سال ۲۰۰۳ و دیگری در تونس در سال ۲۰۰۵. طی این اجلاس چهار سند مهم که به بیانیه اصول ژنو- برنامه عمل ژنو- پیمان تونس و دستورالعمل تونس برای جامعه اطلاعات مشهور هستند به تصویب رسیدند. این اسناد کلیه دولت‌ها از جمله دولت ایران و نیز کلیه سازمان‌ها بین‌المللی بخش خصوصی و جامعه مدنی را موظف به ساخت و پی‌ریزی یک جامعه اطلاعاتی مردم‌مدار، فراگیر و توسعه محور و غیر تبعیض‌آمیز می‌کند. طبق اسناد سازمان ملل متحد از جمله بیانیه هزاره و اسناد wsis کلیه دست‌اندرکاران موظف هستند اولا نسبت به اهداف ۸گانه بیانیه هزاره متعهد بوده و نیز موارد زیر را در حوزه جامعه اطلاعاتی پیگیری نمایند:
- حفظ و همسو کردن استراتژی‌های ملی اینترنت در جهت اولویت‌های ملی توسعه.
- برگزاری اجلاس فروم زمامداری اینترنت ( IGF) ـ فروم جدیدی در جهت گفت‌وگوی مبتنی بر سیاست سهامداری چندجانبه (multistackholder partnership) در مورد زمامداری اینترنت.
- تدوین و توسعه‌ سیاست‌گذاری عمومی در مورد اینترنت از رهگذر همکاری فزاینده‌ دولت‌ها در رایزنی با تمامی سهامدارن. که این شامل تدوین اصول قابل کاربرد در سطح جهانی است، اصول مرتبط با مباحث سیاست‌گذارانه ‌در مورد هماهنگی و مدیریت منابع مهم اینترنتی.
- توسعه‌ استراتژی‌ها به منظور افزایش ارتباطات قابل دسترس در سطح جهانی، که موجب تسهیل در دسترسی بهینه و برابر برای همگان می‌شود. به عبارتی با بهینه‌سازی انتقال اینترنت و هزینه‌های ارتباطاتی، که می‌توان در محیط‌های تجاری و رقابتی در مورد آنها مذاکره و چانه زنی کرد و به سمت پارامترهای واقعی، شفاف و غیرتبعیض‌آمیز جهت‌گیری‌شان کرد، و از سوی دیگر تاسیس و ایجاد شبکه‌های کلیدی و پرسرعت اینترنتی و نیز نقاط مبادله‌ ملی، منطقه‌ای و نیمه‌منطقه‌ای.
- بهبود و بهینه‌سازی مکانیسم‌های مالی موجود به منظور دسترسی جهانی به ICTها در جهت توسعه، توانایی بخشی و برطرف‌کردن فاصله‌ دیجیتالی.
- استقبال از صندوق همبستگی دیجیتال که در قالب یک مکانیسم نوآورانه‌ مالی در ژنو تاسیس شد. این صندوق گشوده بروی تمامی سهامداران ذینفع دارای ماهیتی داوطلبانه است، که اساسا متمرکز است بر نیازهای خاص و ضروری در سطح بومی و نیز یافتن منابع داوطلبانه‌ جدید برای تامین بودجه‌ «همبستگی».
- تدوین و اجرای سیاست‌های اجرایی که از یک سو منعکس‌کننده‌ واقعیت‌های ملی باشد و از سوی دیگر فضای حمایتی و بین‌الملی را افزایش دهد (که این شامل سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی و نیز بسیج منابع بومی است)، تا موجب ارتقا و پروش موسسات و بنگاه‌ها، به ویژه موسسات کوچک، متوسط و خرد (SMEs) شود.
- ایجاد ظرفیت ICT برای همگان و نیز ایجاد اطمینان در استفاده از آنها از جانب همگان ـ از جمله جوانان، مسن‌ترها، زنان، بومیان، معلولان، و جوامع دورافتاده و روستایی- از خلال بهبود و ارائه‌ برنامه‌ها و سیستم‌های آموزش و پرورش شامل آموزش دائمی و آموزش از راه دور.
- اجرای آموزش و پرورش موثر و مفید به ویژه در علم و تکنولوژی که موجب ترغیب و ارتقا مشارکت فعال دختران و زنان در فرآیند تصمیم‌گیری ساخت جامعه‌ اطلاعات شود.
- توجه خاص به صورت‌بندی مفاهیم جهانی طراحی و استفاده از تکنولوژی‌های کمکی که موجب افزایش دسترسی تمامی افراد و از آن جمله معلولان شود.
- ارتقا سیاست‌گذاری‌های همگانی در جهت دسترسی همگان در تمامی سطوح- از جمله جمعیت‌های مختلف- به سخت‌افزار، نرم‌افزار و نیز برقراری ارتباطات از طریق تلاقی فزاینده میان محیط تکنولوژیک، توانمندسازی، و ماهیت بومی.
- افزایش دسترسی به دانش جهانی درمورد سلامت و بهداشت و نیز دسترسی به خدمات پزشکی از راه دور(به ویژه در مناطقی که در وضعیت اضطراری‌اند و برای کمک به آنها فراخوان جهانی برای همکاری اعلام شده ‌است)، دسترسی به کارشناسان بهداشت و نیز برقرار کردن شبکه میان آنها تا بتواند به افزایش کیفیت زندگی و شرایط محیطی یاری رسانند.
- بالابردن ظرفیت و توانایی‌های ICT تا بدین ترتیب موجب افزایش دسترسی و استفاده از شبکه‌ها و خدمات پستی شود.
- بهره‌گیری از ICTها به منظور افزایش دسترسی به دانش کشاورزی، مبارزه با فقر، و حمایت از محصولات بومی، و دسترسی به دانش مرتبط با کشاورزی بومی.
- توسعه و اجرای کاربردهای زمامداری اینترنت براساس استانداردهای همگانی در جهت افزایش و ارتقا سیستم‌های زمامداری اینترنت و افزایش کاربردپذیری میان آنها (در تمامی سطوح) که این از یک سو موجب دسترسی بیشتر به اطلاعات و خدمات در مورد زمامداری اینترنت می‌شود و از سوی دیگر به ساخت شبکه‌های ICT و توسعه‌ خدماتی یاری می‌رساند که همه جا، در هر زمان و برای هر کس با هر امکانات مهیا باشد.
- حمایت از نهادهای آموزشی، علمی و فرهنگی که شامل کتابخانه‌های، بایگانی‌ها و موزه‌ها است؛ آن هم با توجه به نقش این نهادها در گسترش و فراهم کردن دسترسی برابر و آزاد به مطالب متنوع و گوناگون و نیز حفظ و نگهداری از این مطالب (از جمله مطالب دیجیتالی) که موجب حمایت از آموزش رسمی و غیررسمی، تحقیقات و نوآوری می‌شود. و به ویژه حمایت از کتابخانه‌ها با توجه به نقش خدمات‌رسانی همگانی آنها در فراهم کردن زمینه‌ دسترسی آزاد و برابر به اطلاعات و نیز با توجه به نقش آنها در ارتقا سوادآموزی ICT و ارتباطات میان جوامع به ویژه جوامعی که بهره‌های اندکی از خدمات‌رسانی دارند.
- افزایش توانمندی جوامع در تمامی کشورها به منظور پرورش زبان‌های محلی یا بومی.
- تقویت کیفی و محتوایی اینترنت در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی.
- تشویق به استفاده از رسانه‌های سنتی و جدید به منظور افزایش دسترسی جهانی به اطلاعات، فرهنگ و دانش برای تمامی مردم، به ویژه اقشار آسیب‌پذیر و مردم کشورهای درحال توسعه؛ و از آن جمله تشویق به استفاده از رادیو و تلویزیون به منزله‌ رسانه‌هایی آموزشی.
- تاکید مجدد بر استقلال، پلورالیسم و تنوع رسانه‌ها و آزادی اطلاعات که شامل تدوین و توسعه‌ قانون‌گذاری‌های داخلی (بنابر مقتضیات) می‌شود.
- تشویق موکد از موسسات و کارآفرینان ICT در توسعه و تدوین فرآیندهای تولیدی مبتنی بر دوستی با محیط زیست به‌ منظور به حداقل رساندن آثار زیانبار استفاده از ICT و تولیدات آنها و نیز کاستن از ضایعات آنها بر انسان و محیط.
- ادغام سیاست‌ها و ضوابط نظارتی، خودنظارتی و دیگر سیاست‌ها و ضوابط مفید در حمایت از کودکان و نوجوانان در برابر سوءاستفاده و استثمار، و ادغام این سیاست‌ها و ضوابط در برنامه‌های عملی ملی و استراتژی‌های اینترنتی.
- تشویق به توسعه‌ شبکه‌های پژوهشی پیشرفته در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی، به منظور افزایش تشریک مساعی در علم، تکنولوژی و آموزش عالی.
- تشویق به انجام خدمات داوطلبانه، در سطح یک جامعه‌ کوچک، به منظور به حداکثررساندن اثرات توسعه‌ای ICTها.
- تشویق به استفاده از ICTها به منظور افزایش راه‌های دیگر کارکردن، از جمله کار از راه دور که منجر به بازدهی بیشتر و اشتغال‌زایی می‌شود.
- بهبود سیستم‌های هشدار به‌موقع بلایا از طریق همکاری فنی و افزایش ظرفیت و توانمندی کشورها (به ویژه در کشورهای در حال توسعه) در استفاده از ابزارهای ICT برای هشدار به‌موقع، مدیریت و ارتباطات اضطراری، و از آن جمله پخش هشدارهای قابل فهم برای افراد در معرض خط است.
- در دسترس قراردادن سرویس‌های مشاوره برای کودکان، و ضرورت توجه و نیاز به بسیج منابع مناسب و تدابیر مقتضی. از همین رو شماره تلفن‌هایی باید درنظر گرفته شود که به آسانی به خاطر سپرده می‌شوند، از تمامی تلفن‌ها قابل شماره‌گیری‌ باشند و هزینه‌ای دربر نداشته باشند.
- دیجیتالی‌کردن داده‌های تاریخی و میراث فرهنگی به نفع نسل‌های آتی‌ است.
نحوه‌ اجرای این کار در ادامه‌ اجلاس و سازوکارهای اجرایی آن به‌ویژه در دستورالعمل تونس دیده می‌شود. قابل توجه است که در دولت آقای خاتمی توجه ویژه‌ای به مباحث فوق می‌شد. رئیس‌جمهور وقت مشاور ویژ‌ه‌ای در جهت توسعهIT و عملیاتی کردن تعهدات ایران تعیین نمودند و بودجه خاصی طی مکانیزمی شفاف و پاسخگو تحت عنوان طرح تکفا به این امر اختصاص داده شد. رسانه‌ها امکان پیگیری و دیده‌بانی درجه پیشرفت ایران را در رسیدن به اهداف فوق داشتند. بخش جامعه مدنی و بخش دولتی حضور فعالی در اجلاس wsis داشتند ودولت ایران توانست بندهایی از اجلاس ژنو و تونس را به خصوص در حوزه زمامداری اینترنت به تصویب رسانده و با کمک کشورهای موسوم به کشورهای ۲۰ در جهت ساماندهی وضعیت حاکمیت اینترنت در سطح بین‌المللی و متولی شدن ITUکارنامه درخشانی را ارائه نمایند.
اجلاس منطقه‌ای wsis در تهران برگزار گردید و ایران در منطقه آسیا و اقیانوسیه و نیز در حوزه جامعه مدنی در خاورمیانه و شرق آسیا نقش محوری داشت. ابعاد اخلاقی جامعه اطلاعاتی مورد توجه قرار گرفت و ایران توانست با کمک سایر کشورها از جمله ایالات متحده از رسمیت یافتن دامنه‌های غیراخلاقی و پورنوگرافی جلوگیری نماید. این وضعیت نسبتا مطلوب جمهوری اسلامی، با تغییر دولت و تغییر مدیران دولت با رکود مواجه شد و با گذشت ۳ سال از روی کار آمدن دو لت جدید انتظار می‌رود وضعیت تغییر یافته تجربه مدیران قبلی به مدیران جدید انتقال یافته و موتور حرکت ITC کشور گرم شده باشد. ولی نگرانی‌های استاد و سایر اساتید و نیز خاموشی جامعه مدنی نشان از بحرانی بودن و عدم توجه ویژه دولت به وضعیت ITC در کشور دارد.
جا دارد مسؤلین محترم نسبت به آسیب‌شناسی وضعیت فعلی اهتمام ورزیده و نسبت به بازسازی و فعال نمودن بازارITC و نیز پیگیری مباحث حقوقی و نظری و نیز رشد جامعه مدنی اقدام نمایند. به یاد داشته باشیم که عقب‌ماندگی در این حوزه با توجه به رشد صعودی آن در سایر کشورها غیر قابل جبران است.

حجت‌الله مدیریان

منبع : اخبار فن‌آوری اطلاعات ایتنا