بررسی انتقادی تجربه گرایی سازنده

ون فراسن تجربه گرایی سازنده را به عنوان بدیلی برای رئالیسم معرفی کرده است، از یک طرف به بیان نقدهای وارد بر تجربه گرایی سازنده می پردازم، و از طرفی ضمن بررسی نقدهای وی بر براهین رئالیستی استنتاج بر اساس بهترین تبیین و تلفیق نظریه ها استدلال خواهم کرد که تجربه گرایی سازنده، برخلاف ادعای وی، نمی تواند بدیل مناسبی برای رئالیسم باشد.
یکی از مباحث پر رونق و مناقشه خیز حوزهٔ فلسفهٔ علم، موضوع رئالیسم است که مسألهٔ اصلی در این بحث، حدود و دامنهٔ معرفت علمی و هدف علم است. رئالیستها برای علم تجربی، هم در حوزهٔ مشاهده پذیر و هم در قلمرو مشاهده ناپذیرِ طبیعت شأن معرفت بخشی و واقع نمایی قائلند، و در مقابل، ضد رئالیستها دامنهٔ معرفت بخشی علوم تجربی را به حوزهٔ امور مشاهده پذیر منحصر و محدود می دانند. البته بحث ها و مسائل مطرح در رئالیسم علمی محدود به این نمی شود، بطوریکه از ابتدای قرن بیستم و ظهور نظریه های جدید، مثل نظریهٔ کوانتوم و تبعات فلسفی آنها این بحث ها شدت گرفت و نحله های مختلفی در این دو جبهه بوجود آمد. با وجود این تنوع و گوناگونی، می توان بحث های مطرح در میان رئالیستها و مخالفانشان را در قالب سه مؤلفه طبقه بندی و بررسی کرد. نخستین مؤلفه، مؤلفهٔ هستی شناسانه است که وجود هویات نظری در عالم را مورد بررسی قرار می دهد. دومین مؤلفه، مؤلفهٔ سمانتیکی یا معناشناسانه، با مسائلی چون صدق نظریه ها و دلالت آنها بر مدلول واقعی سر و کار دارد و در آخرین مؤلفه، یعنی مؤلفهٔ معرفت شناسانه، امکان دسترسی و ماهیت معرفتی که از رهگذر نظریه های علمی حاصل می شود، مورد بحث قرار می گیرد. نسبی گرایی، ابزارگرایی، نومینالیسم و سایر مکاتب ضد رئالیستی هر کدام در یکی از مؤلفه های فوق با رئالیسم علمی عدم توافق دارند.

علیرضا منصوری