جایگاه خاورمیانه درعرصه مبادلات جهانی تجارت

براین مبنا تجارت در مناطق آمریکای شمالی و بازارهای موجود آسیا نیز رضایت بخش بوده و هم اکنون نیز این دو منطقه موتور اصلی پیشرفت‌های اقتصادی در جهان به حساب می آیند .
در این گزارش ، حتی رشد تجارت در کشورهای اروپای شرقی نیز مثبت ارزیابی شده ، اما در مقابل وضعیت کشورهای آفریقایی به گونه‌ای ترسیم شده که افق روشنی در تجارت این کشورها به چشم نمی‌خورد و رشد تجارت در این قاره سیاه منفی ارزیابی شده است .
سازمان جهانی تجارت فقط به پیش‌بینی‌های متفاوت اکتفا نکرده و راهکارهایی برای پیشرفت تجارت در سطح جهان نیز ارایه کرده از جمله اینکه با حمایت ملی در هر کشور امکانات لازم برای تجارت جهانی به وجود آید .این سازمان کشورهای جهانی را تشویق می‌کند تا تجارت آزاد و بازار اقتصاد باز را پذیرا باشند .
به اعتقاد دبیر کل سازمان جهانی تجارت کشورهای جهان باید در بهبود اوضاع بازارهای داخلی ، زیر ساخت های اقتصادی و سازمانهای اقتصادی مورد نیاز خود بکوشند تا در این زمینه از قافله جهانی عقب نمانند .
انکتاد :اوضاع تجاری در اروپا کساد و نگران کننده است
کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد ( انکتاد ) هم مثل سازمان جهانی تجارت در ارتباط با وضعیت اقتصادی جهان در سال ۲۰۰۴ میلادی – نظری مثبت ارایه کرد و کارشناسان این سازمان جهانی نیز ۳/۸ درصد پیشرفت بازرگانی را در سطح جهان پیش‌بینی کرده‌اند. انکتاد هم سازمان جهانی تجارت موتور این پیشرفت را در آمریکای شمالی و آسیا و به خصوص چین می‌بیند، اما کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد در مورد اوضاع تجاری در اروپا نگران کسادی بازارهاست .
این سازمان که در دسامبر ۱۹۶۴ میلادی به عنوان یکی از ارکان دایمی مجمع عمومی سازمان ملل متحد تشکیل شد، وظیفه دارد تا با فعالیت و اقدامات موثر خود روند بازرگانی بین‌المللی را توسعه دهد. اصول سیاستهای بازرگانی بین‌المللی و مسایل مربوط به آن را تنظیم کند. فعالیت‌های سایر موسسات عضو را در زمینه بازرگانی مشخص کند و مرکزی برای هماهنگی بازرگانی و سیاستهای عمرانی دولتها و گروه‌های اقتصادی منطقه ای که به بازرگانی مربوط است، ایجاد نماید باید به این نکته توجه داشت که روابط تجاری نیز در کشورهای در حال توسعه تغییرات فراوانی یافته است . کشورهای آسیایی الگوی چین را مد نظر دارند و تلاش می‌کنند که مثل این کشور در عرصه بازرگانی و توسعه تجارت به موفقیت‌هایی دست یابد. کشورهای آمریکای لاتین هم به تدریج شرایط خود را استحکام می بخشند اما سرمایه گذاری لازم برای پیشرفت اوضاع بازرگانی در این کشورها به شدت محدود است و به همین جهت روند پیشرفت به کندی صورت می‌گیرد، اما کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد مثل سازمان جهانی تجارت نگران روند منفی تجارت در آفریقا بوده و براین نظر است که کشورهای این قاره از پیشرفت‌های اقتصاد جهانی سهمی نبرده‌اند و بهبود اندک شرایط این کشورها فقط به خاطر عواملی ناپایدار مانند گرانی موقت قیمت نفت در سطح جهان است. گفته می‌شود بیشتر بخشهای اقتصادی در کشورهای آفریقایی آنقدر ضعیف هستند که نمی توانند توسعه طولانی مدت را سبب شوند .
حال با توجه به این شرایط لازم است به وضعیت تجارت در کشورهای منطقه خاورمیانه اشاره کرد. براساس اطلاعات منتشره سازمان جهانی تجارت در سال گذشته میلادی تغییرات گوناگونی در عرصه اقتصادی خاورمیانه به وقوع پیوسته است که هر یک به نوبه خود بر روند توسعه تجارت در این منطقه مهم تاثیر گذاشته‌اند .
- در منطقه خاورمیانه وضعیت اشتغال با سرعت رشد جمعیت و نیروی کار هماهنگ نیست
سازمان بین‌المللی کار اعلام کرد که در سال گذشته میلادی به تعداد بیکاران در منطقه خاورمیانه اضافه شده است .همچنین صندوق بین‌المللی پول در گزارشی اعلام کرد که افزایش زاد و ولد در خاورمیانه باعث شد تا این منطقه از نظر نرخ رشد جمعیت به یکی از سریع‌ترین مناطق جهان تبدیل شود. از سال ۱۹۵۰ میلادی تاکنون جمعیت خاورمیانه نزدیک به چهار برابر افزایش داشته و پیش‌بینی می‌شود تعداد کنونی جمعیت آن طی ۵۰ سال آینده به دو برابر تعداد فعلی افزایش یابد. نکته نگران‌کننده اینجاست که ایجاد اشتغال هماهنگ با سرعت رشد جمعیت و نیروی کار به عرصه اقتصادی منطقه صورت نگرفته است .
اگر چه در دهه ۷۰ میلادی رشد اشتغال در این منطقه خوب و متناسب با شرایط آن روز بود، اما در دهه ۸۰ این رویه ادامه نیافت و کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی باعث شد تا راهبردهای رشد ترسیم شده از سوی دولتهای منطقه در هاله‌ای از ابهام فرو رود. خاورمیانه درحالی وارد دهه ۹۰ شد که نرخ بیکاری افزایش چشمگیری یافته بود و این روند در بسیاری از کشورهای منطقه سیر صعودی را طی کرد .
افزایش بیکاری در دهه۹۰ میلادی تا جایی ادامه یافت که نرخ ۷/۱۲ درصدی بیکاری مربوط به هفت کشور مهم منطقه در سال ۲۰۰۰ میلادی به ۱۵درصد رسید، ادامه این وضعیت باعث بروز اشتغال کاذب و عدم تامین نیازهای نیروی کار شد. براساس آمار منتشر شده از سوی بانک جهانی نرخ بیکاری در ایران طی سال ۱۹۹۰ میلادی برابر با ۶/۱۱ درصد بود اما با گذشت ۱۰سال و آغاز سال ۲۰۰۰ میلادی این رقم به ۸/۱۵ درصد افزایش یافت .
- صندوق بین‌المللی پول: عدم وجود ثبات و امنیت شغلی در منطقه خاورمیانه از مهمترین عوامل افزایش بیکاری و بی ثباتی در این منطقه است
براساس اعلام کارشناسان اقتصادی صندوق بین‌المللی پول عدم وجود ثبات و امنیت شغلی در بازارهای کار منطقه یکی از مهمترین عوامل افزایش بیکاری و بی‌ثباتی در خاورمیانه است. این عوامل باعث افزایش مهاجرت از منطقه، بروز بحران‌های اجتماعی و احساس نیاز به ایجاد اشتغال به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی در اقتصاد منطقه شده است .
سیاستگذاران اقتصادی در خاورمیانه با پرسشهای بسیاری روبرو هستند به عنوان نمونه یکی از این پرسشها آن است که آیا نرخ فعلی تولید ناخالص داخلی در کشورهایی مانند ایران می‌تواند به اشتغالزایی بیشتر کمک کند و آیا نرخ رشد بیشتری مورد نیاز است یا خیر؟ آیا الگوی فعلی اشتغال که مبنی بر توجه به بخش عمومی است نیاز به تغییر ندارد، ذکر این نکته ضروری است که نرخ افزایش جمعیت، ورود نیروی کار به عرصه اقتصادی و ایجاد اشتغال در کشورهای خاورمیانه طی سالهای ۱۹۹۱تا ۲۰۰۱ میلادی به مراتب سریعتر از سایر مناطق جهانی بوده است .
انتظار می‌رود در سالهای آینده نرخ رشد جمعیت آماده ورود به بازار کار نیز در خاورمیانه کاهش یابد، اما باید به خاطر داشت که این روند بسیار تدریجی بوده و طی ۱۵ سال آینده روی خواهد داد. هم اکنون در خاورمیانه سالانه ۵/۲ درصد بر جمعیت افراد ۱۵ساله و بالاتر افزوده می‌شود و این گروه جمعیتی می‌تواند جذب بازار کار شوند. ادامه این فشار جمعیتی بر اقتصاد منطقه باعث خواهد شد تا بازار کار به شدت از افزایش نیروی کار جوان متاثر گردد. البته میزان این تاثیرگذاری بر نحوه مشارکت نیروی کار در اقتصاد کشورها بستگی دارد به همین ترتیب میزان مشارکت و اثرگذاری نیروی کار به عواملی مانند طول دوران تحصیل جوانان، سطح تحصیل افراد، وجود فرصتهای شغلی و بالاخره تغییر شیوه رفتارهای اجتماعی مانند امکان اشتغال زنان در بیرون از خانه وابسته است .
براساس آمارهای منتشره نزدیک به ۲۰ درصد از اشتغال در کشورهای منطقه خاورمیانه مربوط به بخش عمومی است. هر چند که این خبر در تحلیل وضعیت اقتصادی منطقه یک عامل منفی به شمار می‌رود ولی اخبار خوشایند دیگری هم وجود دارد. طبق آمارهای رسمی که نهادهای جهانی منتشر کرده‌اند، در سال ۲۰۰۳ میلادی تجارت جهانی افزون بر ۱۱ درصد رشد را تجربه کرد .
افزایش بهای نفت به بالاترین میزان خود یعنی ۶۰ دلار در هر بشکه در مدت کوتاهی باعث تحرک اقتصادی کشورهای نفت‌خیز شد. این افزایش بها و افزایش درآمدهای نفتی منطقه باعث شد تا روند صادرات کالا از این کشورها نیز متحول شده و در روند حرکت آن نیز تسریع شود. این کشورها توانستند با تجربه رشد ۱۶ درصدی افزایش صادرات در سال ۲۰۰۳ میلادی بالغ بر ۲۹۰میلیارد دلار را پشت سر گذارند که بخش بسیاری از این رقم مربوط به صادرات اسمی است. هر چند این کشورها با کاهش میزان اسمی واردات کالا مواجه شدند، اما بحران سیاسی عراق افزایش تقاضا برای کالا دراین کشور و افزایش تقاضای جهانی برای نفت نیز هر یک به نوبه خود عامل محرک تجارت در این منطقه محسوب می‌شوند .
- بازار خودرو خاورمیانه به عنوان یکی از جذاب‌ترین بازارهای بین‌المللی و محل مناسبی برای مصرف دلارهای نفتی کشورهای صادرکننده نفت است
خاورمیانه به دلیل ویژگیهای اقتصادی خود یکی از بازارهای بزرگ و مهم کالا در جهان است که همین ویژگی باعث افزایش فعالیتهای بازرگانی در منطقه شده است. به عنوان مثال بازرگانان و فعالان اقتصادی در منطقه خلیج فارس سال ۲۰۰۴ میلادی را نقطه عطف فعالیتهای خود می‌دانند. بازار خودروی این منطقه یکی از جذاب‌ترین بازارهای بین‌المللی است و محل مناسبی برای مصرف دلارهای نفتی کشورهای صادرکننده نفت به حساب می‌آید. بیشتر تولیدکنندگان بزرگ خودرو سعی دارند با نفوذ بیشتر به این بازارها میزان دادوستد خود با این کشورها را افزایش دهند به عنوان نمونه شرکت سوئدی ولوو که در زمینه تولید انواع خودرو فعالیت دارد و یکی از معتبرترین خودروسازان در سطح اروپا و جهان است سالانه ۴۰۰ هزار دستگاه خودروی سواری تولید و عرضه می‌کند. این شرکت در سال گذشته میلادی توانست میزان فروش انواع خودروی سواری در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس را به نحو مطلوبی افزایش دهد. همچنین میزان فروش خودروهای این شرکت در شش ماه نخست سال گذشته میلادی نسبت به مدت مشابه در سال قبل از آن ، دست کم ۲۵ درصد رشد داشت .
یکی از ویژگیهای اقتصاد اکثر کشورهای خاورمیانه ضعف وابستگی شدید بخش کشاورزی به خارج است به گونه‌ای که بیشتر این کشورها عمده محصولات اساسی مورد نیاز و ادوات و سموم لازم را وارد می‌کنند. سنتی بودن زراعت، حمایت ضعیف دولت از بخش کشاورزی، عدم برنامه‌ریزی و مدیریت ناصحیح به منظور نیل به کشاورزی مکانیزه، شرایط اقلیمی و کمبود منابع آب از مسایل فرآوری این منطقه است. در یک نتیجه‌گیری کلی می‌توان چنین انگاشت که منطقه خاورمیانه به ویژه کشورهای نفت‌خیز آن سهم مهمی از تجارت جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. در این معادلات واردات کالا از سایر کشورهای جهان و صادرات نفت به بازارهای بین‌المللی مهمترین نقش را ایفا می‌کنند. برخی از کشورهای این منطقه مانند کویت، امارات، قطر و عمان توانسته‌اند با اعمال سیاست‌های خاصی به عضویت سازمان جهانی تجارت در آیند و برخی نیز مانند جمهوری اسلامی ایران از توفان سیاسی سایر کشورها رهایی یافته و در مرحله نخست به عضویت نظارت این سازمان در آمده‌اند .

شهناز حسنی

منابع :
سازمان جهانی تجارت
صندوق بین‌المللی پول
روزنامه دیلی استار

منبع : مجله گسترش صنعت