تئاتر در سالی که گذشت

نگاهی به کارنامه سالانه یک موضوع، سنتی شده است که مزایای زیادی دارد چراکه هم مخاطب و هم اهل آن موضوع می توانند با تدقیق بر فراز و نشیب ها، پس از این گامی بلندتر بردارند.
هنر تئاتر که یکی از مؤثرترین ابزار فرهنگی است و افزایش چشمگیر بودجه آن توسط دولت نهم نشان از اهمیت دادن این دولت به آن است، در سال گذشته دچار فرازها و نشیب هایی بوده است که در این مقال گذری کوتاه بر آن شده است. امید است هنرمندان و مسئولان مربوط، اقدامی عملی درجهت رهنمودهای رهبر معظم انقلاب داشته باشند و خارج از کارهای کلیشه ای و دم دستی در سال نوآوری و شکوفایی به داد فرهنگ برسند.
شاید بتوان گفت سال ۸۶ سال خوبی برای تئاتر کشور نبوده است هر چند مدیران تئاتری ادعا می کنند اقدامات و اتفاق های خوبی در تئاتر شهرستان ها افتاده است ولی شنیده ها حکایت از آن دارد که تئاتر شهرستان نیز کماکان با مشکلات زیادی مواجه است. بهار تئاتر گذشته در تهران نیز نشان از سال نه چندان نکوی آن داشت. تئاتر شهر تا اوایل اردیبهشت ماه به عنوان بازسازی تعطیل بود ولی از آنجایی که بازسازی تئاترشهر با وقفه مواجه شد این مجموعه از ۹ اردیبهشت ۸۶ شروع به فعالیت نمود ولی چون هیچ برنامه و نمایشی برای اجرا وجود نداشت طرحی به نام رپرتوار فصلی پیشنهاد شد که در آن برخی از تولیدات سال ۸۵ به طور مجدد به روی صحنه رفتند و از خرداد ماه اجرای نمایش های تولید شده در سال ۸۶ آغاز شد.
● طرح هویت دادن به سالن ها
یکی از اقدامات سال ۸۶ که باز تاب های متفاوتی را به همراه داشت، طرح هویت بخشیدن به سالن های نمایش بود. این طرح در ظاهر عملی شدن خواسته جامعه هنری بود چون سال ها گفته می شد سالن های نمایش خصوصا مجموعه تئاتر شهر هویت مشخص ندارند و هر کاری در هر سطحی در آنجا اجرا می شود ولی در عمل کلاف سر در گم دیگری بود. در طرح ارائه شده از سوی مرکز هنرهای نمایشی - و البته به عبارتی شورای راهبردی تئاتر- ویژگی نمایش هایی که می توانستند در هر یک از سالن های مجموعه تئاتر شهر اجرا شوند اعلام شد و بر اساس آن و به عنوان مثال قرار شد نمایش های خارجی در تالار سایه، نمایش های ایرانی در سالن قشقایی و... اجرا شوند. در طی سال های اخیر مدیران تئاتری هر سال با ارائه برنامه ها و طرح های جدید خود، هنرمندان را غافل گیر می کنند و در عمل راه را برای برنامه ریزی آنها می بندند. تا هنرمندان می خواهند با قانون و یا طرحی هماهنگ شوند، طرح دیگریپیشنهاد می شود که بیشتر باعث بی نظمی و سردرگمی است. همزمان با طرح هویت بخشی سالن های نمایش اعلام شد این سالن ها به صورت شورایی اداره خواهند شد و از این به بعد شورای انتخاب آثار برای اجرای نمایش ها تصمیم خواهد گرفت! با معرفی اعضای شورای انتخاب آثار در مجموعه تئاتر شهر، اجرای تولیدات جدید سال ۸۶ از خرداد ماه آغاز شد. در اواخر خرداد ماه نیز مهرداد رایانی مخصوص به عنوان مدیر مجموعه تئاتر شهر معرفی شد و اولین تناقض در طرح شورایی کردن سالن ها از همان زمان آغازگردید. طبق گفته مدیر مرکز هنرهای نمایشی، رایانی، مدیر مطلق (مدیرهنری و اجرایی) تئاتر شهر بود ولی ظاهرا شورا باید برای انتخاب آثار تصمیم می گرفت و در واقع رایانی فقط مجری مصوبات آنها بود. در ادامه و با استعفای مجید سرسنگی از شورای تئاتر شهر، رایانی جایگزین وی در شورا شد و اعلام گردید وی به عنوان مدیر مجموعه حق دارد از میان پیشنهاد های شورای انتخاب آثار، نمایش هایی را برای اجرا انتخاب کند و لزومی به اجرای تمام آثار پیشنهادی شورا نیست! رفته رفته و با تعطیلی تئاتر شهر حضور شورا کمرنگ شد و در حال حاضر و در عمل دیگر خبری از این طرح غیر شفاف و ظاهرا شورایی وجود ندارد و خصوصا در تئاتر شهر همه چیز به نظر مدیر مجموعه و البته شخص مدیر مرکز هنرهای نمایشی بر می گردد هرچند آقایان این حرف را رد می کنند و کماکان ادعا دارند کار به صورت شورایی و بدون دخالت مدیر مرکز انجام می شود.
● تعطیلی تئاتر شهر
در هرصورت اجرای نمایش های جدید تا اواخر مرداد ماه ادامه داشت و با آغاز سیزدهمین جشنواره تئاتر آیینی و سنتی اجراهای مجموعه تئاتر شهر خاتمه یافت. با پایان جشنواره در شهریورماه نیز مجموعه تئاتر شهر برای بازسازی به طور کامل تعطیل شد. طبق وعده مسئولان قرار بود کار بازسازی تا پایان ماه مبارک رمضان به اتمام برسد و اولین زمان بازگشایی مجدد تئاتر شهر عید فطر اعلام شد. از آن تاریخ بارها زمان بازگشایی تئاتر شهر به تعویق افتاد و حتی این نگرانی به وجود آمد که این مجموعه برای بیست و ششمین جشنواره تئاتر فجر نیز آماده نشود. با تاخیر در بازگشایی تئاتر شهر، برنامه های اعلام شده برای اجرای نمایش ها نیز دچار تغییر شد. بعد از تعطیلی تئاتر شهر، تالار سنگلج نیز برای بازسازی تعطیل شد و در عمل برای چند ماه تئاتر در تهران تعطیل شد. البته در این میان تالار مولوی یکی از پرکار ترین سال های خود در چند سال اخیر را داشت و توانست تماشاگران زیادی را به خود جلب نماید.
● ساخت مترو در محوطه تئاتر شهر
آذرماه و در سکوت تئاتر شهر، حادثه دیگری برای تئاترشهر رقم خورد و آن ساخت ایستگاه مترو در مقابل تئاتر شهر بود. این اتفاق که اجرای آن نیز ناگهانی و شبانه انجام شد با اعتراض جامعه تئاتری مواجه گردید. البته هیچ کس با ساخت مترو مخالف نبود بلکه چگونگی اجرا و صدمات احتمالی آن برای مجموعه تئاتر شهر- به عنوان یک بنا و میراث ملی - مورد نقد و انتقاد قرار گرفت . تجمع هنرمندان در اعتراض به ساخت مترو در محوطه بیرونی تئاتر شهر که نشان از همدلی و دلسوزی هنرمندان و البته مدیران تئاتر داشت باعث شد تا در ساخت ایستگاه مترو دقت بیشتری شود و محل احداث آن نیز کمی تغییر کرد هرچند هنوز این نگرانی به طور کامل بر طرف نشده است.
● ماجرای انجمن نمایش
یکی دیگر از اتفاقات مهم تئاتر در سال ۸۶ که بحث آن به برنامه تلویزیونی شب شیشه ای نیز کشیده شد انحلال انجمن نمایش -و یا به عبارتی تغییر ساختاری آن- بود. در ابتدای این ماجرا حقوق تعدادی -در حدود ۴۰ نفر- از هنرمندان وابسته به انجمن نمایش پرداخت نشد و بیمه آنها قطع گردید. مسئولان تئاتری علت این کار را غیر قانونی بودن دریافت حقوق این هنرمندان از انجمن نمایش عنوان کردند که باعث شکایت این افراد به وزارت کار شد. در ادامه اعلام شد اساسنامه انجمن نمایش دچار اشکال است و اساسنامه جدید در حال تدوین است تا با نام جدید انجمن هنرهای نمایشی ایران تصویب و اجرا گردد. این درگیری ها به حدی شد که دستور توقیف اموال انجمن نمایش صادر گردید و حسین مسافر آستانه -رئیس انجمن نمایش- استعفا داد. این مسئله با دخالت معاون هنری وزارت ارشاد و شخص وزیر تا حدودی آرام شد ولی مشکل موجود هنوز به صورت کامل بر طرف نشده و انجمن نمایش جدید شروع به کار نکرده است.
● درگذشت اکبر رادی
با آغاز زمستان و در دی ماه، در حالی که همگان منتظر بازگشایی تئاتر شهر بودند اتفاق تلخ دیگری خانواده تئاتر را در سوگ نشاند. اکبر رادی ، یکی از اساتید بزرگ و پیشکسوت نمایشنامه نویسی ایران در ۵ دی ماه ۸۶ درگذشت و تلخی روزهای سخت تئاتر بیشتر شد. در نیمه های دی ماه و با حضور پیشکسوتان ، تئاتر جان تازه ای گرفت. بهرام بیضایی نمایش افرا را در تالار وحدت به روی صحنه برد و حمید سمندریان بعد از هشت سال و با اجرای نمایش ملاقات بانوی سالخورده در تالار اصلی تئاترشهر به تئاتر بازگشت. مرغابی وحشی به کارگردانی نادر برهانی مرند نیز عنوان نمایش دیگری بود که قبل از جشنواره تئاتر فجر در تالار چهار سو اجرا شد.
● بیست وششمین جشنواره تئاتر فجر
بازگشایی رسمی تئاتر شهر بعد از چند ماه تعطیلی همزمان با جشنواره تئاتر فجر، با ۵ سالن و از نیمه بهمن ماه آغاز شد. بیست ششمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر نیز که می توانست یکی از مهمترین اتفاقات تئاتری در سال ۸۶ باشد که هرچند متفاوت با گذشته برگزار شد ولی نظرات مختلف و متفاوتی را به همراه داشت. این جشنواره که با شعار تئاتر برای همه در ابعادی وسیع و همه گیر برگزار شد نتوانست به طور کامل انتظارات جامعه تئاتری را بر آورده کند و چگونگی انتحاب آثار، کیفیت نمایش های اجرا شده و داوری آثار انتقاد های بسیاری را به همراه داشت. بعد از جشنواره نیز ۵ نمایش جدید مهمان تئاتر شهر شدند تا پرونده اجراهای تئاتر -در مجموعه تئاتر شهر- برای سال ۸۶ بسته شود.
● امیدوار به آینده
سال گذشته هر چند نمایش های زیادی به روی صحنه نرفت ولی سالی پر از جشنواره بود. از جشنواره تئاتر دانشگاهی در اردیبهشت ماه تا جشنواره تئاتر فجر، جشنواره های تئاتری زیادی از قبیل جشنواره های: تئاتر بانوان، تئاتر آیینی و سنتی، تئاتر کانون های نمایشی، تئاتر ماه، تئاتر رضوی، تئاتر دفاع مقدس، تئاتر پلیس، تئاتر معلولین، تئاتر ایثار، آیین های عاشورایی و... برگزار شد تا بار دیگر این سوال مطرح شود که آیا تئاتر ما جشنواره زده است؟
به هر حال سال ۸۶ با تمام خاطرات تلخ و شیرینش برای اهالی تئاتر به پایان رسید و باید دید امسال که سالن های نمایشی- مجموعه تئاتر شهر، سنگلج و محراب- بازسازی شده اند، تعدادی سالن استاندارد در شهرستان ها ساخته شده و بودجه تئاتر نیز افزایش خوبی داشته است آیا مسئولان و مدیران تئاتری به وعده های خود عمل می کنند و سال خوبی برای هنرمندان تئاتر خواهد بود؟

سید جواد یگانه

منبع : روزنامه کیهان