امسال، هیچ شاعری از قلم نخواهد افتاد!

جشنواره شعر فجر پس از فراز و نشیبهای فراوان، در اولین دوره برگزاری اش در سال گذشته، امسال، در حالی که زمزمه های عدم برگزاری آن در رسانه ها شنیده می شد، با تأکید وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، دومین دوره خود را تجربه می کند.
این در حالی است که پیشتر، دکتر محسن پرویز، معاون هنری وزارت ارشاد از احتمال برگزار نشدن دوره دوم جشنواره شعر فجر در سال جاری خبر داده بود.به هر حال، جشنواره شعر فجر که پس از برگزاری اولین دوره اش، مورد انتقاد مطبوعات و رسانه ها قرار گرفت، امسال قرار است با دبیری دکتر محمود اکرامی فر، شاعر خراسانی، با نگاه به نقدهای سال گذشته، کاستیها را برطرف کند. به همین بهانه، با وی گفتگویی را انجام داده ایم.
▪ برای شروع، بفرمایید امسال حضور کارها و آثار جوانان در جشنواره، به چه صورت خواهد بود؟
ـ سال قبل، بازه سنی جوان، بخش مستقلی در جشنواره نبود. شعر جوان مطرح بود، اما خیلی تعریف شده نبود. اما امسال جشنواره در دو قسمت جوان و خارج از سن جوانی برگزار می شود و جوانان جدا از بزرگسالان سنجیده می شوند، چون نمی شود کار یک جوان ۲۵ ساله را با کار شاعری که دو برابر او سن دارد، مقایسه کرد. برای هر دو شاعر این داوری منصفانه و درست نخواهد بود. برای همین، امسال جوانان و بزرگسالان، جدا از یکدیگر بررسی خواهند شد؛ هرچند جوانان در بخش آزاد هم می توانند شرکت کنند، ولی غیر جوانان نمی توانند در این بخش شرکت کنند.
این فرصتی است برای اینکه جوانان هم توانایی خود را نشان دهند و جوایز بخش جوانان هم جوایزی است که در حد و اندازه آنان باشد و در حد و اندازه جشنواره. علاوه بر این، ما چاپ کتابهای جوانان را در دستور کار داریم. سال قبل، از هر استان یک نفر معرفی می شد؛ اما امسال در هر استان از ۶ نفر با اهدای جوایز تقدیر می شود و یک نفر به مرحله نهایی معرفی می شود.از لحاظ قالب هم، جوانان در همه قالبها می توانند شعر داشته باشند و مراد و منظور ما، سطح خود شعر خواهد بود و توانایی خود شاعر. به عبارت دیگر، امسال ملاک، محتوا و توانایی شاعر خواهد بود نه نوع و قالب شعر.
▪ بفرمایید چه فکری برای حضور طیفهای مختلف شعری در جشنواره شده تا حرف و حدیثها نسبت به جشنواره سال قبل کمتر شود؟
ـ نگاه ما این نیست که شاعری را در جشنواره امسال شرکت ندهیم! یعنی تمام شاعرانی که شعری دارند و اثر آنها دارای محتوای انسانی، ارزشی و در راستای عقاید و آرمانهای مردم باشد، کار آنها در داوری جشنواره گنجانده می شود. محتواهای انتخاب شده ما برای جشنواره شامل این موارد می شود: شعر امام و انقلاب، شعرهای آیینی، شعرهای پایداری و انتفاضه، شعرهای اجتماعی، شعر کودک و نوجوان و شعرهایی با موضوع آزاد.وقتی می گوییم: «موضوع آزاد یکی از موضوعهای جشنواره است»، تمام محتواهایی که به ذهن می رسد در این موضوع گنجانده می شود و البته خیلیها با این نظر موافقند که محتواها باید با عقاید، آرمانها، آرزوها و دیدگاههای مردم همسو و سازگار باشد و محتوای آزاد به معنای هر چیز نیست. مثلاً ما شعر هجو یا شعر شاعری را که به هتاک بودن شهره است، در جشنواره شرکت نمی دهیم.
▪ منظور من از طرح این پرسش، نادیده گرفتن شاعرانی بود که از چهره های سرشناس و تأثیرگذار شعر معاصرند. شاعرانی مثل عمران صلاحی، احمدرضا احمدی، علی بابا چاهی و...
ـ باید بررسی کرد این شاعران سنجیده شده اند یا خیر، چون این با دیده نشدن آنها فرق دارد. با شناختی که از آقای قزوه دارم، وقتی او از «اخوان» و «منزوی» تقدیر می کند، قطعاً شاعری مثل آقای «احمدرضا احمدی» و «عمران صلاحی» و بقیه شاعران بزرگ این روزگار را هم دیده، منتهی شاید این افراد با اینکه کار آنها داوری شده، حایز رتبه نشده اند! این تحلیل بنده از نیامدن این نامها در بین برگزیدگان است.
این افراد دیده شده اند، اما رأی لازم را نیاورده اند. البته امسال داوران ما با معیارهای علمی روشن تر و مشخص تری آثار را بررسی خواهند کرد. همه آنهایی که کتابهای آنها امکان چاپ دارند، امکان بررسی شدن آثارشان در جشنواره شعر فجر را هم دارند، بنابراین شاعری از قلم نخواهد افتاد!
▪ سال قبل بنده از افرادی بودم که مثل خیلی از شاعران درباره انتخاب شاعران خراسانی مورد پرسش قرار گرفتم. پرسش کننده این سؤال را مطرح کرد که «شاعران تأثیرگذار و مطرح خراسانی را نام ببرید» ولی اصلاً مشخص نکرد که این نام بردن باید در چند رشته باشد. امسال مشکلاتی این چنینی را در داوری شاعران نخواهیم داشت؟
ـ خیر. ما یک یا چند هدف طراحی کردیم و برای رسیدن به این راهها ابزاری تعریف و پرسشنامه ای طراحی می کنیم که دارای ملاکهایی است. مثلاً در شعریت شعر، کتابهای چاپ شده و ملاکهایی از این دست که فراوان است و باعث می شود انتخاب ما علمی باشد نه سلیقه ای. با این کار، انتخابهای بهتری خواهیم داشت.
▪ با توجه به صحبتهای شما درباره شعریت شعرها، می توانیم این انتظار را داشته باشیم که در جشنواره امسال گروههای مختلف شعری مثل شعر مدرن، پست مدرن، فرانو و... هم حضور داشته باشند؟
ـ بله! به قالبها نباید بپردازیم، بلکه باید به ماهیت شعر و شعریت آن توجه داشته باشیم. قالب، لباس محتواست و ما به محتوا می پردازیم. بنابراین، تفاوتی نمی کند شعر سپید باشد یا غزل و قصیده و یا انواع و اقسام دیگر شعر.
▪ به عنوان دبیر جشنواره دوم شعر فجر، چه اتفاقی باید بیفتد که طیفهای مختلف فکری، شاعران جشنواره را به رسمیت بشناسند تا جشنواره با نگرش بازتری برگزار گردد و رسمیت بهتر و بیشتری داشته باشد تا شاعران، خود را نسبت به جشنواره ای در این سطح بی تفاوت ندانند؟
ـ ببینید، همیشه آدمهایی هستند که با هر جریان فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مخالفند...
▪ بله، بحث این افراد به کنار...
ـ من می خواهم بگویم آدمهایی هستند که هرگز در این گونه جشنواره ها شرکت نمی کنند. این دسته آدمهایی هستند که اگر منت آنها را بکشی، می گویند: «منت ما را کشیدند و شرکت نکردیم!» اگر هم منت آنها را نکشی، می گویند: «ما را تحویل نگرفتند!» ما با این افراد کاری نداریم، اما بقیه شاعران وقتی می گوییم قالب برای ما مهم نیست، یعنی تمام شاعران مدرن که در قالب آزاد شعر می گویند، می توانند شرکت کننده باشند. وقتی می گوییم شاعرانی که کتابهای آنها چاپ شده است، می توانند در این جشنواره شرکت کنند، دعوت عام است؛ چون وزارت ارشاد که به کتابها مجوز می دهد، نمی تواند شاعرانی را که به کتابهای آنان مجوز چاپ داده، از داوری کنار بگذارد.در شورای سیاستگذاری شعر هم سعی شده از کانونهای مختلف و طیفهای متفاوت شعری، شاعرانی حضور داشته باشند.بقیه قضایا به شاعران برمی گردد که تا چه اندازه به شرکت در جشنواره راغب باشند، چون ما وظیفه خود را در دعوت از شاعران مختلف برای شرکت در جشنواره انجام می دهیم و باز هم از همه دوستان و شاعران عزیز برای شرکت در این جشنواره دعوت می کنیم و پذیرای نظریه های اصلاحی آنها هم هستیم.
▪ تا چه اندازه از تجربیات برگزارکنندگان جشنواره اول شعر فجر و نظرها و انتقادهای افراد مختلف و رسانه ها بر جشنواره اول دربهتر شدن جشنواره دوم استفاده کرده اید؟
ـ ما همه صورت جلسات و نحوه داوری و پرونده جشنواره اول را داریم. قدمهای اول، سخت ترین قدمهاست.
آقای قزوه زحمات فراوانی کشیدند، اما کمبودها و کاستیهایی هم در جشنواره بود. برای همین، مثلاً از تجربه سال قبل استفاده کردیم و امسال مبنا را محتوای شعر قرار دادیم نه قالبهای شعری یا سال گذشته در سه استان جشنواره شعر استانی برگزار شد، اما امسال در تمام استانها جشنواره شعر استانی را داریم.سال گذشته از هر استان یک شاعر به تهران و اختتامیه معرفی شد، اما امسال در هر استان از ۶ شاعر تقدیر می شود و یک نفر به تهران معرفی می شود و یک شاعر جوان از هر استان کتابش در شمارگان بالا چاپ می شود و به صاحب اثر حق التألیف هم داده می شود.بخش ویژه جوان را هم داریم که درباره آن صحبت شد. علاوه بر این، دو روز شعرخوانی و برگزاری نشستهایی را هم داریم. حتی سطح جایزه ها هم امسال ۳۰ درصد بیشتر از سال قبل است. سال گذشته به هر نفر انتخاب شده در مرحله نهایی ده سکه اهدا شد و امسال این جوایز سی، چهل درصد افزایش یافته است.
▪ در زمان برگزاری جشنواره اول شعر فجر، شاهد برگزاری جشنواره شعر فیلم فجر و تئاتر فجر هم بودیم.
امسال زمان برگزاری جشنواره تغییر خواهد کرد تا تحت تأثیر برگزاری این جشنواره ها قرار نگیرد؟
ـ ما امسال تا ۲۷ آذرماه که سال گذشته اولین جلسه جشنواره در آن برگزار شد، چهار جلسه برگزار کردیم. امسال اختتامیه از بهمن به اسفند منتقل شده است.ما هفته اول اسفند، اختتامیه جشنواره را برگزار خواهیم کرد؛ یعنی هم زودتر شروع کردیم و هم زمان اختتامیه را تغییر دادیم که تحت تأثیر این برنامه ها قرار نگیرد، ضمن اینکه سعی شده با توجه به بحث شعر آئینی که در جشنواره هم آن را داریم، برنامه نزدیک به اربعین باشد؛ یعنی اگر مشکلی پیش نیاید، چهارم یا پنجم اسفند که چند روزی به اربعین مانده است، جشنواره برگزار خواهد شد.
▪ برنامه ای هم برای دعوت از شاعران مطرح جهانی دارید؟
ـ یکی از دوستان از سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی قرار است ارتباطی را با بعضی از شاعران در دیگر کشورها برقرار و درباره شرکت آنها در جشنواره رایزنی کند. چون هنوز خبری به ما داده نشده، صحبت در این مورد را به جلسات بعد موکول می کنم.
▪ انتخاب شاعران با شما خواهد بود یا با خود سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی؟
ـ انتخاب این دسته از شاعران برعهده برگزارکنندگان جشنواره خواهد بود و سازمان هم پیشنهادهای خودش را می دهد، چون شاعران دعوت شده را آنها از نظر جایگاه اجتماعی و دیگر موارد بررسی می کنند، ولی قطعاً بخش بین الملل ما فعال خواهد بود.
▪ چاپ کتاب جوانان که برای امسال پیش بینی شده، حرکت ارزشمندی است. به غیر از این، آیا دبیرخانه جشنواره در طول سال هم فعال خواهد بود و کاری انجام خواهد داد؟
ـ دبیرخانه در طول سال قطعاً فعال خواهد بود، یعنی شورای سیاستگذاری شعر فعال است و بعد از جشنواره، هر دو ماه یک بار جشنواره شعر منطقه ای را خواهیم داشت که ۵ جشنواره خواهد شد و در پایان هم سومین جشنواره شعر فجر را برگزار خواهیم کرد. با این کار، موج جدیدی در شعر به وجود خواهد آمد که فراگیر خواهد بود. ضمن اینکه چاپ کتاب شاعران را هم در برنامه خواهیم داشت، آن هم با پرداخت حق التألیفی قابل توجه.
▪ برای معرفی شعر ایران به دنیا، چه کارهایی انجام خواهد شد؟
ـ در جلساتی که داشتیم و با توجه به این که جریان ترجمه یک طرفه بوده و ورودی شعر ترجمه بیش تر از خروجی آن بوده است، برنامه ریزیهایی صورت گرفته تا بعضی از کتابها ترجمه شود تا جهانیان در جریان شعر ما قرار بگیرند؛ هرچند الان اولویت کاری ما در حال حاضر برگزاری جشنواره فجر است.
▪ و اگر صحبت خاصی مانده است...
ـ با تشکر از شما، از همه عزیزانی که شاعرند (فارغ از قالبها و ذهنیتها) خواهش می کنم در این جشنواره شرکت کنند و از صاحب نظران هم تقاضا داریم نظرات خود را از ما دریغ نکنند، تا جشنواره ای آبرومند داشته باشیم.

عباسعلی سپاهی یونسی

منبع : روزنامه قدس