از اتحادیه های غیبی تا انجمن قانونی نسوان

انقلاب مشروطه اولین جنبش اجتماعی فراگیر در ایران بود که به پیروزی نیز منتهی شد. این جنبش آزادیخواهانه در ادامه یکسری از شورش ها و مقاومت های شکننده مردم در مقابل زورگویی ها و بی لیاقتی های نظام حاکم صورت گرفت که بعد از گذشت هزاران سال به نظم کهن و قدرت بی چون و چرای سلاطین پایان داد.
در این انقلاب برای اولین بار جنبش های اجتماعی از متن جامعه برخاست و توانست توده های خنثی و منفعل مردم را بیدار کند.
زنان نیز به عنوان نیمی از افراد تشکیل دهنده این جامعه نقش خود را ایفا کردند. در واقع در هیچ جنبش گسترده یی نمی توان نقش زنان را نادیده گرفت؛ همچنان که در انقلاب های بزرگ جهانی مانند انقلاب کبیر فرانسه زنان بی شماری حتی در همان ابتدای کار (فتح قلعه باستیل) همان طور که در تابلوهای نقاشی آن دوران به تصویر کشیده شده است، بی تاثیر نبوده اند.
یکی از ویژگی های انقلاب مشروطه ایران زمینه سازی برای ایجاد و فعالیت تشکل های زنان است؛ زیرا تا قبل از این زنان همیشه نقشی در سایه داشتند. به این معنا که به عنوان جزیی از خانواده در حرکت های سیاسی اجتماعی فعالیت می کردند نه به عنوان یک گروه منسجم و نظام یافته. فعالیت های گروهی زنان را بیشتر می توان در زمان مبارزات استبداد صغیر مشاهده کرد؛ زمانی که مردم برای حفظ انقلابی که به دست آورده بودند دست به قیام های خونینی زدند. یکی از این گروه ها به نام اتحادیه غیبی نسوان شهرت یافته بود. این گروه در ادامه فعالیت هایش نامه یی سرگشاده خطاب به نمایندگان مجلس اول ارسال داشت که در آن نسبت به تاخیر در تصویب متمم قانون اساسی و نابسامانی های اقتصادی و اجتماعی هشدار داده بود.
در تبریز به هنگام محاصره یازده ماهه توسط قوای عین الدوله، گروه های بی شماری از زنان علاوه بر فعالیت های پشت جبهه در کارزار نیز حضور فعالی داشتند آنچنان که پائولوویچ در کتاب تاریخ انقلاب مشروطیت خود آورده است؛ « عکس یک دسته شصت نفری از زنان چادر به سر ایرانی، تفنگ به دست اکنون در اختیار ما است. اینان حافظ یکی از سنگرهای تبریز بودند.»
علاوه بر این زنان در اقداماتی همچون تحریم خرید اجناس روسی و خارجی بعد از اولتیماتوم روس نقش عمده یی را بازی کردند.
● اما این تشکل ها چگونه و در چه جایی شکل می گرفت؟
در آن دوران زنان انگشت شماری از سواد خواندن و نوشتن برخوردار بودند که عمدتاً متعلق به طبقه بالای اجتماع بودند؛ اما انگیزه بالای آنان موجب می شد سعی کنند زنان دیگری را گرد خود بیاورند و اخبار و مباحث سیاسی روز را به آنها انتقال دهند. این بحث ها و گردهمایی ها عموماً در مساجد یا خانه زنان اشراف شکل می گرفت چرا که تنها در این مکان ها می توانستند آزادانه رفت و آمد کنند و بدون مشکل جلسات خود را برپا دارند.
هر چند این تلاش ها و این حضورها نتوانست بر حاکمیت مردسالار جامعه تاثیری بگذارد و زنان نه تنها نتوانستند از حق رای برخوردار شوند بلکه برای قانونی کردن انجمن های خود دچار مشکل شدند.
بعد از پیروزی مشروطه با پافشاری گروه هایی از زنان مبنی بر قانونی کردن تشکل هایشان برای اولین بار وکیل الرعایا از فعالیت زنان در مجلس نطقی ایراد کرد با این مضمون؛ اولاً باید معلوم شود که از بدو اسلام تاکنون جمع شدن نسوان در یک جا شرعاً ممنوع بوده است یا نه؟ چه ضرر دارد که جمعی از نسوان اجتماع کرده و از یکدیگر کسب اخلاق حسنه نمایند. اما هرگاه معلوم شد که از آنان فسادی در دین دنیا برمی خیزد، جلوگیری کنند. اما در بین نمایندگان چه موافق و مخالف این جرات وجود نداشت که از حقوق زنان صحبتی به میان بیاورند. با این وجود تلاش ها ادامه پیدا کرد تا در نهایت نمایندگان مجلس با تشکیل انجمن نسوان موافقت کرد اما تنها با این شرط که انجمن فقط می تواند به اموری مختص به زنان که شامل مسائلی همچون آشپزی، خیاطی و... بود، بپردازد.
اما همین اقدام مجلس آغازی بود برای فعالیت های اجتماعی زنان که در ادامه منجر به تشکیل مدارس، انتشار مجله و روزنامه و سایر حرکت ها و فعالیت های زنان شد.

فرید میرموسوی

منبع : روزنامه اعتماد