دانشنامه ای اینترنتی در اختیار کاربران

ویكی پدیا دانشنامه ای مبتنی بر وب و با محتویات آزاد است كه با همكاری افراد داوطلب نوشته می شود. این دانشنامه حدوداً متشكل از ۲۲۹ زبان مستقل دنیا است كه حدوداً ۱۵۲ نوع آنها فعال هستند و توسط بنیاد غیرانتفاعی ویكی پدیا پشتیبانی می شوند.
مداخل آن طبق مدخل های سالنامه ها،فرهنگهای جغرافیایی رخدادهای روز هستند. هدف آن آفرینش و انتشار جهانی یك دانشنامه آزاد به تمامی زبانهای زنده دنیاست. ویكی پدیا با روزانه ۶۰ میلیون كلیك (روی پیوندهایش) جزو پر مخاطب ترین سایت های مرجع دنیا به حساب می آید.ویكی پدیا اكنون یكی از ۲۰ وب گاه برتر جهان از لحاظ شمار بازدیدكنندگان است و تا میانه سال ۲۰۰۶ تقریباً دارای ۴۶۰۰۰۰۰ مقاله است كه بیش از ۱۲۵۵۰۶۱ عدد از آنها به زبان انگلیسی، بیش از ۴۳۰۰۴۸ عدد به زبان آلمانی، بیش از ۳۲۸۴۰۴ عدد به زبان فرانسوی و بیش از ۲۵۰۸۸۸ به زبان لهستانی تعلق دارند.
تعداد كاربران ثبت نام شده نیز تقریباً معادل ۳۰۹۴۰۱۱ نفر است. این دانشنامه در تاریخ ۲۵ دی ۱۳۷۹ به صورت مكملی برای دانشنامه تخصصی نوپدیا نوشته شد. این دانشنامه با رشد روزافزون خود توانست بذر چندین پروژه خواهر دیگری همچون ویكی واژه، ویكی نسك ویكی گفتاورد وویكی گزارش را بپاشد. هر داوطلب می تواند مقاله های آن را با سبك ویكی اضافه یا ویرایش كند. و این به آن معنا است كه دیگری نیز می تواند همان مقاله را تغییر دهد.
داوطلبان ویكی پدیا به سیاست «دیدگاه بی طرفانه» تأكید می كنند. طبق این سیاست دیدگاه هایی كه توسط شخصیتهای برجسته یا ادبی ارائه شده اند بدون هیچ تلاشی برای تأیید آنها به طور خلاصه بیان می شوند. به دلیل طبیعت باز این دانشنامه تخریب و عدم صحت مطالب از مشكلات همیشگی آن بوده است.وضعیت ویكی پدیا به عنوان یك مرجع همیشه مورد اختلاف بوده است. گاه آن را به خاطر توزیع رایگان، خاصیت قابل ویرایش بودن و گستردگی عناوین ستوده اند و گاه آن را هنگام مقایسه با دانشنامه های سنتی به خاطر عدم اطمینان و اعتبار، جانبداری های یك سویه و نقص بعضی از عناوین مورد انتقاد قرار داده اند.
مقاله های آن را در رسانه های جمعی و مراكز علمی نقل كرده اند. مقاله های آن تحت مجوز حق تألیف آزاد گنو قابل دسترسی هستند. از تعداد ۲۲۹ ویرایش زبانی ویكی پدیا، تعداد ۱۵۲ نوع آنها فعال هستند. ۱۰ ویكی پدیایی كه بیش از ۱۰۰۰۰۰ مقاله دارند عبارت اند از: انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، لهستانی، ژاپنی، هلندی، ایتالیایی، سوئدی، پرتغالی، اسپانیایی. نسخه زبان آلمانی ویكی پدیا به وسیله دیسك های فشرده توزیع شده ونسخه های دیگر آن روی سایت های دیگر به صورت fork یا mirror قرار داده شده اند.
● مشخصات
جزئیات پروتال چند زبانه ویكی پدیا در نشانی http://wikipedia.org. اینجا بزرگترین نسخه های ویكی پدیا نشان داده شده اند. جیمی ولز بنیانگذار ویكی پدیا آن را اینگونه توصیف می كند «ویكی پدیا كوششی برای آفرینش و پخش دانشنامه ای با بالاترین كیفیت ممكن برای همه مردم روی زمین و به زبان مادریشان است».
این دانشنامه روی وب سایت Wikipedia.org با كاربرد از نرم افزاری به نام «ویكی» كه به زبان جزیره هاوایی به معنای «تند» است ساخته شده. ولز بر این باور است كه ویكی پدیا باید به كیفیت دانشنامه بریتانیكایا بهتر برسد و چاپ هم شود.دانشنامه های گوناگون دیگری روی اینترنت هستند و یا قبلاً وجود داشته اند.
در برخی از آنها مانند دانشنامه فلسفه استانفورد و نوپدیا (كه دیگر وجود ندارند) سیاست های مقاله نویسی سنتی و مالكیت مقاله وجود دارند. به طور اتفاقی سایت هایی مانند h۲g۲ یا ٍEverything۲ وجود دارند كه به گونه راهنمایی كلی عمل می كنند و مقاله هایشان توسط همگان نوشته و بازنگری می شدند. پروژه هایی همچون ویكی پدیا، Susning.nu و Enciclopedia libre همگی ویكی هستند و در همه آنها مقاله ها به دست نویسنده های بیشماری نوشته می شوند و هیچ گونه بازنگری رسمی روی آنها اعمال نمی شود.
ویكی پدیا تبدیل به بزرگترین نوع دانشنامه ویكی چه از نظر تعداد مقاله ها و چه از نظر تعداد واژه ها شده است. از بین تمامی دانشنامه های موجود، ویكی پدیا به خاطر داشتن مجوز حق تألیف آزاد گنو متمایز گشته است.ویكی پدیا، صریحاً می خواهد تنها یك دانشنامه باقی بماند. هدف آن تبدیل شدن به مجموعه كاملی از دانش بشری نیست. مجموعه سیاست هایی تحت عنوان «ویكی پدیا چه چیزی نیست» وجود دارند كه مشخص می كنند چه اطلاعاتی نباید در ویكی پدیا گنجانده شوند. این سیاستها غالباً مشاجره برسر اضافه كردن، حذف كردن یا اصلاح مطلبی خاص شده اند.
● مطالب آزاد
مجوز حق تألیف آزاد گنو (GFDL)كه مقاله های ویكی پدیا با استفاده از آن عرضه می شدند یكی از بسیار مجوزهای «كپی لفت»كپی رایت است كه اجازه توزیع دوباره خلق آثار مشتق شده و استفاده تجاری از مطالب مقاله ها به شرط ذكر نام نویسنده و ماندن اثر تحت مجوز GFDL را می دهد. هنگامی كه یك نویسنده اصل اثر خود را به پروژه تحویل می دهد حق تألیف او روی آن اعمال می شود ولی باید قبول كند كه اثرش را تحت مجوز GFDL در اختیار عموم بگذارد. ممكن است مطالب موجود در ویكی پدیا از طریق انبارهای اطلاعاتی روی صدها منبع به صورت mirror یا fork قرار گرفته باشد.
اگرچه تمامی متون عرضه شده در ویكی پدیا از مجوز GFDL استفاده می كنند درصد بالایی از تصاویر و فایلهای صوتی ویكی پدیا رایگان نیستند. اقلامی چون لوگوی شركتها، نمونه آهنگها یا تصویرهای دارای حق تألیف خبری با درخواست استفاده عادلانه استفاده شده اند. اقلامی نیز وجود دارند كه با شرط عدم اشتقاق یا «فقط برای ویكی پدیا» به این دانشنامه داده شده اند.ویكی پدیا تا به حال توسط رسانه ها، مراكز علمی و دیگر منابع به عنوان مرجع یا ضمیمه، مورد استفاده قرار گرفته است.
سازمانهای خبری مقاله های ویكی پدیا را به عنوان منبع نام برده اند و یا در گوشه صفحه وب خود، برای كسب اطلاعات بیشتر، ارجاعی به آن گذاشته اند. بعضی از آنها این كار را به طور مرتب انجام می دهند بنابرفهرستی كه توسط ویرایشگران ویكی پدیا تهیه شده است، مقالات ویكی پدیا بیشتر از همه جا در رسانه های خبری ذكر شده اند. در رده های پایین تر، تحقیقات علمی، كتابها، همایش ها و دادگاه ها قرار دارند. فهرست های غیر جامعی از طرف ویكی پدیایی های عضو ویكی پدیا به عنوان منبع تهیه می شدند.
● زبانها
ویكی پدیا تا تیر ماه ۱۳۸۵ در برگیرنده ۱۵۲ زبان «فعال» بوده است. پنج زبان بزرگ آن به ترتیب عبارتند از انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، لهستانی و ژاپنی.
به طوركلی ویكی پدیا دارای ۲۲۹ گونه زبان ملل دنیا و ۶/۴ میلیون مقاله است.زبانهای مختلف به صورت مستقل از هم كار می كنند. ویرایش های زبانی به بقیه زبانهای دیگر محدود یا وصل نشده اند و فقط محدود به سیاست های كلی نظیر «دیدگاه بی طرفانه» هستند و با اینكه مقاله ها و تصاویر بین زبانها به اشتراك گذاشته نشده اند ولی اولی از طریق صفحاتی كه در آنها درخواست ترجمه می شود و روی زبانهای بزرگ تر قرار دارد و دومی از راه انبار عمومی ویكی پدیا حل شده اند. مقاله های ترجمه شده بخش كوچكی از مقاله های موجود همه زبانها را تشكیل می دهند.

رضوان سعد آبادی

منبع : روزنامه ابرار