اهمیت یک گونه جانوری

ممکن است برای بعضی از خوانندگان این سوال مطرح شود که چرا یوزپلنگ ایرانی کانون توجه متخصصان و فعالان حیات وحش کشور است؟
اولین پاسخی که برای این سوال وجود دارد، تعداد بسیار کم بازماندگان این جانور است. یوزپلنگ های آسیایی در زمان های دور از شبه قاره هند تا سوریه و عربستان پراکنده بودند ولی بنا به دلایل مختلف از جمله تخریب زیستگاه رفته رفته از جمعیت این پستاندار کم شد و فقط تعداد محدودی از آن در بیابان های کشور ما باقی ماند. طبق برآورد محققان، فقط حدود ۷۰ قلاده از یوزپلنگ های آسیایی برخلاف همتاهای آفریقایی شان باقی مانده و ایران به عنوان آخرین پناهگاه این عده معدود شناخته می شود. به بیان علمی تر ایران تنها وارث یک ژن منحصر به فرد در طبیعت است که برای حفظ نظم اکولوژیک، نیازمند حفاظت از این ژن است. نظم و تعادل یک اکوسیستم، منجر به پویایی و توانایی آن اکوسیستم می شود. کنترل جمعیت گیاهخواران، حفظ نباتات منطقه و جلوگیری از فرسایش خاک و در نهایت حفظ توانایی زمین برای کشاورزی یکی از اثرات حفظ تعادل طبیعی محیط برای انسان است. ذکر یک مثال عینی می تواند برای درک موضوع راهگشا باشد.
۵۵ سال قبل آخرین گزارش از مشاهده ببر مازندران به ثبت رسید. متاسفانه کل این گزارش فقط یک عکس از ببری شکار شده بود. پس از آن هیچ گزارش دیگری از مشاهده ببر به دست نیامد و این گونه به فهرست گونه های منقرض شده اضافه شد. اولین اثری که حذف این گونه مهم از جنگل های شمال ایران داشت، متوجه کشاورزان و روستاییان سواحل خزر بود. ببرهای مازندران دشمن طبیعی گرازهای شمال کشور بودند و با شکار آنها جمعیت گراز را کنترل می کردند. گراز حیوانی است که زاد و ولد فراوانی دارد و فقط در عرض چند سال، یک جفت گراز می توانند تبدیل به یک گله با ۲۰ گراز شوند. افزایش تصاعدی جمعیت گراز ها باعث شد آنها بیشتر از قبل از جنگل خارج شوند و برای یافتن غذا به طرف روستاها و زمین های کشاورزی بروند. روستاییانی که در آبادی های نزدیک به جنگل های شمال زندگی می کنند، بارها و بارها با زمین های کشاورزی شخم زده شده توسط گراز روبه رو شده اند و آنقدر آمار این اتفاق بالاست که دیگر امری نسبتاً عادی تلقی می شود.
دلیل اساسی دیگر، به هرم غذایی طبیعت باز می گردد. همان طور که می دانید یوزپلنگ در راس هرم غذایی مصرف کنندگان قرار دارد و در قاعده آن تولیدکنندگان یا غذاهای اصلی. این بدان معناست که همیشه طبقه های بالایی هرم، از طبقات پایین تر خود تغذیه می کنند. یوزپلنگ و بقیه گوشتخواران نیز در طبقات بالایی هرم جای دارند. نکته جالب در هرم تغذیه، اهمیت طبقات پایین به عنوان ضامن حیات بالاسری ها (دشمنان اکولوژیک) است. حفظ طبقه پایین امنیت غذایی را برای مصرف کننده بالاتر فراهم می کند. اهمیت یوزپلنگ در اکوسیستم کشور ما هم دقیقاً به همین مساله مرتبط است زیرا یوز جزء مصرف کنندگان اصلی است و جایگاهش در نزدیکی راس هرم تغذیه قرار دارد. پس حفظ جانداران طبقات پایین تر برای حفظ امنیت غذایی یوز مهم است. به همین خاطر طرح های حفاظتی طوری تنظیم می شوند که ادامه حیات و پویایی جانوران طبقات پایین نیز مورد توجه قرار گیرد. به قول معروف با حفاظت از یوزپلنگ با یک تیر، دو نشان هدف گرفته می شود.
«ترین» بودن یک گونه هم به اهمیت آن گونه می افزاید. فون ایران دارای چند «ترین» است؛ حشره خور کوتوله (کوچک ترین پستاندار جهان)، قوچ لارستان (کوچک ترین گونه قوچ در جهان) و یوزپلنگ (سریع ترین دونده خشکی) نمونه هایی از جانوران رکورددار در ایران هستند. از لحاظ علم ژنتیک، «ترین»های حیات وحش برای بررسی تغییرات ژنتیکی در گونه های مختلف بسیار حائز اهمیت هستند و در بسیاری از کشورها برنامه های ویژه یی برای حفاظت آنها تدوین می شود.
گذشته از چنین مسائلی، جاذبه های گردشگری نیز در حفظ گونه های شاخص نقش تعیین کننده یی دارند. ایران و هندوستان هر دو صاحب شیر آسیایی و یوزپلنگ آسیایی بوده اند. شیر برای هندوستان ماند و یوزپلنگ برای ایران. از سال ها قبل کشور هندوستان تلاش گسترده یی را برای حفظ آخرین بازمانده های شیر آسیایی انجام داد. هم اکنون آخرین شیرهای آسیایی در جنگلی موسوم به «جنگل گیر» در ایالت گجرات زندگی می کنند. هر ساله تعداد زیادی از علاقه مندان به حیات وحش از سراسر جهان برای مشاهده شیرها از نزدیک، راهی شمال شرق هندوستان می شوند. ابتدا هزینه نسبتاً بالایی را برای ورود به جنگل می پردازند، سپس برای گشت زنی در جنگل باید اتومبیل هایی به نام «سافاری» کرایه کنند. در نهایت هم اگر در جنگل از سافاری پیاده شوند، مبلغ هنگفتی جریمه خواهند شد. این درآمدزایی به نحوی است که نه تنها مخارج طرح های حفاظت از شیرها و «جنگل گیر» را تامین می کند، بلکه بخشی از درآمد ایالت گجرات نیز به حساب می آید. جالب است بدانید دولت هندوستان که تجربه موفق حفظ شیرهای آسیایی را در کارنامه دارد، چندین سال است تلاش می کند تا طرح مشابهی در زمینه تکثیر و حفظ یوزپلنگ آسیایی به اجرا درآورد و منبع درآمد جدید برای خود ایجاد کند. در همین راستا درخواست های مکرری نیز از دولت ایران مبنی بر در اختیار قرار دادن یک جفت یوز داشته است. همان طور که در بالا گفته شد، جدا از اهمیت های فراوان زیست شناختی یوزپلنگ در طبیعت، درآمدزایی این رکورددار سرعت نیز جای بسی تامل دارد که با برنامه ریزی مناسب و حساب شده، می توان به عنوان منبع درآمدی پایدار و مطمئن به آن نگریست.

سرباز زمین

منبع : روزنامه ایران